Bijna-verdrinking: Oorzaken, symptomen en behandeling

Een bijna-verdrinking is een levensbedreigende noodsituatie waarbij een persoon verstikkingsverschijnselen vertoont als gevolg van langdurige blootstelling aan water of een andere vloeistof. Door het binnenstromen van vloeistof in de longen wordt de normale gasuitwisseling verhinderd, wat leidt tot symptomen zoals een blauwachtige huid, naar adem happen, hoesten en in ernstige gevallen bewusteloosheid. Snelle en effectieve eerste hulp is cruciaal om het leven van de drenkeling te redden en om ernstige complicaties te voorkomen. Eenmaal gered, moet de patiënt onmiddellijk naar het ziekenhuis voor verdere medische evaluatie en monitoring, aangezien sommige complicaties, zoals longschade, pas later kunnen optreden. Het risico op bijna-verdrinking kan echter worden verminderd door preventieve maatregelen in acht te nemen.

• Epidemiologie van bijna-verdrinking
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Problemen met ademhaling
• Alarmsymptomen
• Behandeling
• Eerste hulp
• Professionele medische behandeling
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties: Longen en hersenen
• Preventie

Epidemiologie van bijna-verdrinking

Wereldwijde incidentie van bijna-verdrinking
Bijna-verdrinking is een belangrijke oorzaak van letsel en overlijden wereldwijd, vooral onder jonge kinderen en ouderen. Volgens gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) komen er jaarlijks miljoenen gevallen van verdrinkingsincidenten voor, met een aanzienlijk aantal bijna-verdrinkingen die medische aandacht vereisen. De incidentie varieert sterk afhankelijk van geografische locatie, sociale factoren en toegang tot zwembaden of waterlichamen. In landen met warmere klimaten of een hoge dichtheid aan zwembaden, is het risico op verdrinkingen en bijna-verdrinkingen vaak hoger.

Verhouding tussen verdrinkingen en bijna-verdrinkingen
Van de incidenten die zich voordoen, betreft het merendeel bijna-verdrinkingen en niet fatale verdrinkingen. Er wordt geschat dat voor elke fatale verdrinking er tientallen gevallen van bijna-verdrinking zijn, die vaak leiden tot ziekenhuisopname. Dit wijst op de ernst van bijna-verdrinking als gezondheidsprobleem, omdat het onterecht minder aandacht krijgt in vergelijking met fatale verdrinkingen. De gevolgen van bijna-verdrinking kunnen op lange termijn ernstiger zijn, inclusief ademhalingsproblemen, neurologische schade of zelfs overlijden door complicaties zoals aspiratiepneumonie.

Regionale verschillen en risicofactoren
De epidemiologie van bijna-verdrinking varieert per regio. In kustgebieden, waar watersporten populair zijn, zijn er vaker incidenten van verdrinking of bijna-verdrinking. Daarnaast speelt het type waterlichaam een rol: zwembaden, meren, rivieren en de oceaan hebben elk hun eigen risicofactoren. Het aantal incidenten in zwembaden wordt bijvoorbeeld vaak beïnvloed door het toezicht op jonge kinderen, terwijl in natuurlijke wateren zoals meren en rivieren de wateromstandigheden en stromingen het risico verhogen.

Mechanisme

Fysiologie van verdrinking en bijna-verdrinking
Bijna-verdrinking wordt gedefinieerd als een incident waarbij een persoon in contact komt met water, de ademhaling tijdelijk stopt, maar uiteindelijk geen fatale schade wordt opgelopen. Het mechanisme achter bijna-verdrinking betreft vaak een tijdelijke blokkade van de luchtwegen door water. Wanneer een persoon in het water valt, kan de keel zich sluiten in een reflex om te voorkomen dat water de longen binnendringt. Dit kan leiden tot zuurstoftekort, wat schade aan het lichaam kan veroorzaken, zelfs zonder dat er daadwerkelijk verdrinking plaatsvindt.

Invloed van zuurstofgebrek op het lichaam
Het zuurstoftekort dat optreedt tijdens een bijna-verdrinking kan leiden tot een toestand van hypoxie, waarbij het zuurstofgehalte in het bloed aanzienlijk afneemt. Dit heeft negatieve effecten op vitale organen, waaronder de hersenen en het hart. Bij een bijna-verdrinking kan de persoon een reflex vertonen door water in te slikken of door het onvermogen om te ademen, wat leidt tot aspiratie van water in de longen. Deze situatie kan verergeren, wat resulteert in longbeschadiging, ademhalingsproblemen en in sommige gevallen een langdurige ziekenhuisopname.

Hersenbeschadiging door zuurstofgebrek
Hoewel bij bijna-verdrinking de overlevingskans aanzienlijk groter is dan bij verdrinking, kan het tijdelijke gebrek aan zuurstof in het bloed toch leiden tot hersenschade. Zelfs kortdurend zuurstoftekort kan leiden tot cognitieve achteruitgang, verlies van motorische functies of in ernstige gevallen, coma. De mate van schade hangt af van de duur van het zuurstofgebrek, de snelheid van medische hulp en de algehele gezondheidstoestand van de patiënt.

Oorzaken

Bij een bijna-verdrinking komt een patiënt in ernstige ademnood omdat hij zich niet kan onttrekken aan water of een andere vloeistof. Hierdoor wordt het vermogen om normaal te ademen ernstig belemmerd. De neus en mond van de patiënt bevinden zich onder water, waardoor lucht niet meer in de longen kan stromen. Dit leidt tot verstikking en mogelijk fatale gevolgen. Aanvankelijk houdt de patiënt zijn adem in, maar zodra dit niet langer mogelijk is, wordt de vloeistof ingeademd, wat de gasuitwisseling in de longen belemmert en leidt tot zuurstoftekort in het lichaam.

Risicofactoren

Leeftijd als risicofactor
Jonge kinderen en ouderen vormen de grootste risicogroepen voor bijna-verdrinking. Kinderen onder de vijf jaar hebben een verhoogd risico door hun beperkte motorische vaardigheden en onvermogen om zich snel uit gevaarlijke wateromstandigheden te bevrijden. Ouderen lopen risico door een verminderd evenwicht, fysieke beperkingen en medische aandoeningen die het moeilijk maken om te reageren op waterincidenten. Daarnaast kunnen ouderen ook getroffen worden door gezondheidsproblemen die het risico verhogen, zoals hartziekten of beroertes, wat hun vermogen om in een noodsituatie effectief te handelen vermindert.

Aandoeningen die het risico verhogen
Mensen met bepaalde gezondheidsproblemen, zoals hart- en vaatziekten, neurologische aandoeningen of ademhalingsproblemen, lopen een verhoogd risico bij bijna-verdrinkingen. Bovendien kunnen medicijnen die het bewustzijn of de coördinatie beïnvloeden, het risico verhogen. Ook het drinken van alcohol verhoogt de kans op verdrinking of bijna-verdrinking, doordat het de motorische functies en het beoordelingsvermogen aantast. Dit geldt vooral voor volwassenen die deelnemen aan watersporten of zwemmen onder invloed van alcohol.

Onvoldoende toezicht en risicovolle wateromstandigheden
Een ander belangrijk risicofactor is onvoldoende toezicht op kinderen of volwassenen die niet goed kunnen zwemmen. In zwembaden, maar vooral in open wateren zoals meren of de oceaan, kunnen sterke stromingen of andere gevaarlijke wateromstandigheden het risico vergroten. Daarnaast kunnen slechte wateromstandigheden, zoals onduidelijk water of onvoorspelbare golven, het moeilijker maken om veilig te zwemmen, wat het risico op bijna-verdrinking verhoogt.

Risicogroepen

Jonge kinderen
Jonge kinderen, vooral diegene die minder dan vijf jaar oud zijn, behoren tot de grootste risicogroep voor bijna-verdrinking. Kinderen kunnen snel in het water terechtkomen zonder dat ouders of verzorgers het opmerken, vooral in situaties waar ze zich in de buurt van water bevinden, zoals bij zwembaden of ondiepe wateren. Een gebrek aan toezicht of een moment van afleiding kan leiden tot ernstige incidenten. Het is van cruciaal belang dat jonge kinderen constant in de gaten worden gehouden en dat ze zwemlessen krijgen om het risico op verdrinking te verminderen.

Ouderen met mobiliteitsproblemen
Ouderen vormen een andere risicogroep, vooral degenen met mobiliteitsbeperkingen, hart- of ademhalingsziekten, of andere medische aandoeningen. Deze groep heeft vaak een verminderde fysieke capaciteit om zich snel te redden uit een benarde wateromgeving. Ook kunnen de fysieke veranderingen die optreden met de leeftijd, zoals afnemend gezichtsvermogen, verminderde spierkracht en evenwichtsproblemen, het vermogen om in een waterincident te reageren ernstig belemmeren. Het is essentieel om ouderen bewust te maken van de risico's en om voorzorgsmaatregelen te nemen, zoals het aanbieden van aangepaste zwembaden of verpleeghuizen met toezicht.

Personen die onervaren zijn in wateractiviteiten
Personen die geen ervaring hebben met zwemmen of die zich niet op hun gemak voelen in het water, vormen een significante risicogroep voor bijna-verdrinking. Deze groep omvat zowel kinderen als volwassenen die niet goed kunnen zwemmen of die zich niet bewust zijn van de gevaren van open water. Onervaren zwemmers kunnen snel in paniek raken en moeite hebben met het behouden van hun rust in het water, wat het risico op verdrinking vergroot. Het is belangrijk om zwemlessen en trainingen aan te bieden, evenals het stimuleren van veiligheid rondom wateractiviteiten.

Symptomen: Problemen met ademhaling

Bijna-verdrinkingen kunnen moeilijk te herkennen zijn, omdat de patiënt vaak niet om hulp kan roepen. Omstanders moeten daarom alert zijn op subtiele signalen. Verdrinken gaat vaak gepaard met ongecoördineerde zwembewegingen en het lichaam kan beginnen te zinken, waarbij alleen het hoofd boven water blijft. Andere symptomen van bijna-verdrinking zijn:

• Ademhaling: Een piepende ademhaling, kortademigheid, naar adem happen, oppervlakkige of hijgende ademhaling, of in ernstige gevallen het volledig stoppen met ademen.
• Andere tekenen: Braken, ophoesten van roze, schuimend sputum (slijm), en aanhoudende hoest.
• Buik: Een opgeblazen of gezwollen buik door ingeslikt water.
• Hersenen: Bewusteloosheid, epileptische aanvallen, loomheid, prikkelbaarheid, rusteloosheid, spasticiteit (door hersenschade als gevolg van zuurstoftekort), en verwardheid.
• Huid: Een blauwachtige huid, vooral rond de lippen (cyanose), een bleek uiterlijk, en een koude huid.

In sommige gevallen kunnen ademhalingsproblemen pas enkele uren na het incident optreden, wat onmiddellijke medische evaluatie en monitoring noodzakelijk maakt.

Alarmsymptomen

Kortademigheid en hypoxie
Bij bijna-verdrinking kan een van de eerste symptomen kortademigheid zijn, veroorzaakt door een verminderde zuurstofopname in de longen. Dit kan gepaard gaan met ademhalingsmoeilijkheden en een gevoel van benauwdheid. Patiënten kunnen tekenen vertonen van hypoxie, wat een ernstig gebrek aan zuurstof in het bloed betekent. Als iemand symptomen vertoont zoals moeite met ademhalen of een blauwachtige huidskleur, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te roepen.

Verlies van bewustzijn en verwarring
Als gevolg van zuurstofgebrek kunnen patiënten bij bijna-verdrinking verward raken, of zelfs tijdelijk het bewustzijn verliezen. Dit kan een gevolg zijn van het niet effectief kunnen ademen of het inademen van water in de luchtwegen. Bij een dergelijke toestand is onmiddellijke medische hulp vereist om hersenschade te voorkomen.

Hoesten, braken en aspiratie van water
Hoesten is vaak een symptoom van bijna-verdrinking, aangezien het lichaam probeert om het ingeslikte water uit de longen te verwijderen. Daarnaast kunnen patiënten beginnen met braken, wat een reactie is op het binnendringen van water in het spijsverteringskanaal. Bij de ernstige gevallen van bijna-verdrinking kan er sprake zijn van aspiratiepneumonie, een infectie van de longen door ingeademd water.

Behandeling

Eerste hulp

Patiënt op het droge halen
Wanneer een persoon verdrinkt, is het essentieel dat de hulpverlener eerst zijn eigen veiligheid waarborgt. Het betreden van het water of het ijs moet alleen worden gedaan als dit veilig is en als de hulpverlener getraind is in reddingsprocedures. In andere gevallen kan een lange stok, tak of werptouw met een drijvend object, zoals een reddingsring, worden gebruikt om de patiënt naar een veilige plek te trekken. Patiënten die in ijswater terechtkomen, kunnen moeite hebben om objecten vast te houden, wat de redding bemoeilijkt. Voorzichtigheid is geboden vanwege de kans op nekletsel bij slachtoffers van bijna-verdrinking.

Patiënt EHBO toedienen
Wanneer een hulpverlener een verdrinking opmerkt, is het belangrijk onmiddellijk eerste hulp te verlenen. Als de patiënt niet meer ademt, moet kunstmatige beademing zo snel mogelijk worden gestart, bij voorkeur zodra het veilig is om dit te doen. Dit kan al gebeuren op een boot, vlot of surfplank, of in ondiep water. De hulpverlener moet om de paar seconden beademen terwijl hij de patiënt naar het droge verplaatst. Eenmaal aan land moet de patiënt die bewusteloos is of geen polsslag heeft, worden gereanimeerd. Koude, natte kleding moet worden verwijderd en de patiënt moet worden bedekt om onderkoeling te voorkomen, waarbij de nek ondersteund wordt om verdere schade te voorkomen. De patiënt kan hoesten en ademhalingsproblemen krijgen zodra de ademhaling hersteld is. De hulpverlener moet de patiënt geruststellen totdat professionele hulp arriveert.

Professionele medische behandeling

Belang van medisch onderzoek
Alle patiënten die een bijna-verdrinking hebben meegemaakt, moeten worden onderzocht door een arts, zelfs als ze ter plekke stabiel lijken. Longcomplicaties en andere medische problemen kunnen zich enkele uren na het incident ontwikkelen. Daarnaast kunnen elektrolytenstoornissen en traumatische verwondingen optreden, evenals hartritmestoornissen.

Onderzoeken
Na een lichamelijk onderzoek voert de arts beeldvormende onderzoeken uit, zoals een röntgenfoto, CT-scan of MRI-scan, om eventuele schade aan de lichaamsstructuren te beoordelen. De zuurstofniveaus in het lichaam worden gecontroleerd via een bloedonderzoek of pulsoximetrie (meting van het zuurstofgehalte in het bloed met een klein apparaatje aan de vinger).

Ondersteunende zorgen
Bij onderkoeling moet de lichaamstemperatuur geleidelijk worden verhoogd om verdere schade te voorkomen. Soms is een endotracheale intubatie nodig om de luchtwegen open te houden, waarbij een buis in de luchtpijp wordt geplaatst. Bij een laag zuurstofniveau krijgt de patiënt zuurstof via een masker of een slangetje in de neus. Indien nodig kan de arts antibiotica voorschrijven om een bacteriële longinfectie te voorkomen of te behandelen, en glucose toedienen als de patiënt een te lage bloedsuikerspiegel heeft.

Diagnose en onderzoeken

Klinisch onderzoek bij bijna-verdrinking
De diagnose van een bijna-verdrinking wordt primair gesteld op basis van het klinisch beeld van de patiënt, waarbij artsen letten op symptomen zoals kortademigheid, hoesten en verwardheid. Het lichamelijke onderzoek richt zich vaak op de ademhaling, de hartslag en de algehele bewustzijnstoestand van de patiënt. Bij patiënten die een ernstige bijna-verdrinking hebben doorgemaakt, kunnen artsen tekenen van zuurstoftekort of longbeschadiging opmerken, zoals cyanose (blauwachtige verkleuring van de huid) of onregelmatige ademhaling. Dit kan aangeven dat er complicaties zoals aspiratiepneumonie aan de orde zijn.

Beeldvormende onderzoeken
Naast het klinisch onderzoek kan er gebruik worden gemaakt van beeldvormende technieken, zoals röntgenfoto's van de borst, om de aanwezigheid van water in de longen te controleren en om eventuele longbeschadiging door aspiratie of zuurstoftekort vast te stellen. In gevallen van ernstig ademhalingsfalen of shock kan verder onderzoek zoals CT-scans van de thorax of echocardiografie aangewezen zijn. Deze onderzoeken helpen bij het bepalen van de mate van schade aan de longen en andere vitale organen, evenals het monitoren van de ademhalingsstatus.

Laboratoriumonderzoeken en bloedgasanalyse
Bij patiënten die ernstige symptomen van bijna-verdrinking vertonen, kan er bloedonderzoek worden uitgevoerd om de zuurstof- en kooldioxideniveaus in het bloed te meten. Arteriële bloedgasanalyses helpen artsen te beoordelen of de patiënt ernstige hypoxie (zuurstoftekort) of een verstoorde zuurgraad van het bloed vertoont. Dit is essentieel voor het bepalen van de behandeling en het monitoren van de voortgang van herstel. In sommige gevallen kan ook elektrolytprofilering nodig zijn om te controleren op ontregeling door water-inname.

Behandeling

Ondersteunende zorg bij bijna-verdrinking
De behandeling van bijna-verdrinking begint met ondersteunende zorg gericht op het herstellen van de ademhaling en het verbeteren van de zuurstoftoevoer naar het lichaam. In gevallen waar er een ernstig zuurstoftekort of ademhalingsmoeilijkheden zijn, kan zuurstoftherapie noodzakelijk zijn. Dit kan via een neusbril of in ernstige gevallen door mechanische beademing (bijvoorbeeld via een beademingsmachine of intubatie) om ervoor te zorgen dat de patiënt voldoende zuurstof krijgt. Het primaire doel van de behandeling is het stabiliseren van de patiënt en het voorkomen van verdere schade door zuurstofgebrek.

Behandeling van aspiratiepneumonie
Wanneer een patiënt water heeft ingeademd, kan er sprake zijn van aspiratiepneumonie, wat kan leiden tot een longontsteking. De behandeling bestaat uit het toedienen van antibiotica, aangepast aan de specifieke bacteriële infectie die zich kan ontwikkelen als gevolg van de aspiratie van water. In ernstigere gevallen kan intraveneuze toediening van antibiotica noodzakelijk zijn, en de patiënt kan opgenomen moeten worden op een intensieve zorgafdeling voor nauwkeurige monitoring.

Behandeling van neurologische complicaties
In gevallen van ernstige zuurstofgebrek kunnen er neurologische complicaties optreden, zoals hersenschade. De behandeling richt zich op het herstel van zuurstofniveaus en het voorkomen van verder hersenletsel. Het kan nodig zijn om de patiënt gedurende langere tijd te monitoren en mogelijk neurologische revalidatie in te zetten, afhankelijk van de ernst van de hersenschade. Fysiotherapie en cognitieve therapie kunnen helpen bij het herstel van motorische functies en cognitieve capaciteiten.

Prognose

Algemene overlevingskans bij bijna-verdrinking
De prognose van bijna-verdrinking hangt sterk af van de tijd tussen het incident en het verkrijgen van medische hulp, evenals de algehele gezondheid van de patiënt. Bij een snelle interventie en adequate behandeling is de overlevingskans over het algemeen goed, zelfs bij ernstig zuurstofgebrek. Patiënten die snel zuurstof krijgen en die geen langdurige hersenschade oplopen, kunnen volledig herstellen zonder langdurige gevolgen.

Langetermijngevolgen van bijna-verdrinking
Hoewel de overlevingskansen doorgaans goed zijn, kunnen sommige patiënten langetermijngevolgen ervaren. Neurologische schade is een van de meest zorgwekkende complicaties, vooral bij patiënten die langdurig zuurstoftekort hebben gehad. Zelfs bij patiënten die geen ernstige hersenschade vertonen, kunnen er nog steeds lichte cognitieve of motorische stoornissen optreden, afhankelijk van de ernst van het incident en de snelheid van medische behandeling. Bovendien kunnen patiënten die aspiratiepneumonie hebben ontwikkeld, mogelijk te maken krijgen met langdurige ademhalingsproblemen of terugkerende infecties.

Effect van tijdige medische interventie op de prognose
Tijdige medische interventie is een belangrijke factor in het bepalen van de prognose. Hoe sneller de patiënt zuurstof krijgt en hoe effectiever de behandelingen worden uitgevoerd, hoe groter de kans op volledig herstel. Het moment van medische ingreep heeft invloed op het herstel van de longen, de hersenen en andere organen die door het zuurstoftekort zijn aangetast. In ernstige gevallen van bijna-verdrinking kan langdurige ziekenhuisopname nodig zijn, en het herstel kan maanden duren.

Complicaties: Longen en hersenen

Na een bijna-verdrinking kunnen vertraagde complicaties optreden die het gevolg zijn van het incident of de behandeling. Mogelijke complicaties zijn onder meer:

• Ademhalingsproblemen, zoals het acute respiratory distress syndrome (ARDS).
• Een longontsteking, vaak als gevolg van ingeademd water of bacteriële infecties.
• Verstoorde elektrolytenbalans, die kan leiden tot ernstige hartritmestoornissen en andere complicaties.
• Neurologische schade door hypoxie (zuurstoftekort), wat kan resulteren in blijvende hersenschade.
• Nierschade, als gevolg van verminderde bloedtoevoer of complicaties van hypoxie.
• Onderkoeling, vooral na onderdompeling in koud water, wat kan leiden tot verdere medische complicaties.

Preventie

Om bijna-verdrinking te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Zorg voor volledige zichtbaarheid van het zwembad in de tuin door obstakels te verwijderen.
• Beveilig alle buitendeuren en installeer alarmsystemen voor zwembaden en deuren.
• Volg de waterveiligheidsregels strikt op, vooral in de buurt van kinderen.
• Beveilig toiletbrillen met een kinderbeveiliging.
• Volg een cursus waterveiligheid en leer de basisprincipes van reanimatie.
• Vermijd het gebruik van alcohol of medicijnen tijdens het zwemmen of varen.
• Laat geen stilstaand water achter in bassins, emmers, kinderbaden of badkuipen waar jonge kinderen bij kunnen komen.
• Controleer onmiddellijk het zwembad als een kind vermist wordt.
• Zwem alleen op toegestane plaatsen met een badmeester aanwezig.
• Laat kinderen nooit alleen zwemmen en zorg altijd voor toezicht, ongeacht hun zwemvaardigheid.
• Geef kinderen zwemlessen om hun zelfredzaamheid in het water te vergroten.
• Plaats hekken rondom alle zwembaden en spa’s om toegang zonder toezicht te voorkomen.

Lees verder

• Natte verdrinking: Vloeistof in longen met constant hoesten
• EHBO bij onderkoeling: Onderkoelde patiënt langzaam opwarmen
• EHBO bij verdrinking: Uit het water redden en reanimeren