Overdosis van antihistaminica (medicatie): Symptomen

Antihistaminica zijn een groep medicijnen die worden gebruikt voor de behandeling van allergieën, zoals een loopneus, niezen en jeuk. Sommige antihistaminica hebben ook een sederend effect en kunnen worden ingezet als slaapmiddelen, of voor de behandeling van verkoudheid, griep en reisziekte. Het is cruciaal om de voorgeschreven dosering te volgen, omdat een overdosis ernstige bijwerkingen kan veroorzaken. Dit risico kan sneller optreden dan verwacht, vooral omdat veel geneesmiddelen antihistaminica bevatten. Bij een overdosis kunnen symptomen variëren van braken en wazig zicht tot huiduitslag. Bij een vermoedelijke overdosis moet onmiddellijk contact worden opgenomen met een antigifcentrum of arts, en bij ernstige symptomen is ziekenhuisopname noodzakelijk. De prognose kan sterk variëren afhankelijk van de ernst van de symptomen en de snelheid van de behandeling.

• Soorten antihistaminica
• Eerste generatie
• Tweede generatie
• Veilige limiet
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Blootstellingswijze aan overdosis antihistaminica
• Symptomen
• Eerste generatie
• Tweede generatie
• Alarmsymptomen bij overmatige inname van antihistaminica
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Soorten antihistaminica

Antihistaminica worden onderverdeeld in twee hoofdgroepen: de eerste generatie en de tweede (en derde) generatie, met elk hun eigen effecten en risico's bij een overdosis.

Eerste generatie

Antihistaminica van de eerste generatie kunnen de bloed-hersenbarrière passeren en veroorzaken vaker bijwerkingen zoals vermoeidheid, duizeligheid en slaperigheid. Deze middelen worden vaak in hoge doses moeilijker verdragen en kunnen ernstige bijwerkingen veroorzaken bij een overdosis.

Enkele voorbeelden van vrij verkrijgbare antihistaminica van de eerste generatie zijn:

• broomfeniramine (Dimetapp)
• chloorfeniramine (Chlor-Trimeton)
• clemastine (Tavist)
• difenhydramine (Benadryl)
• doxylamine (Unisom)
• hydroxyzine (Vistaril)
• promethazine (Promethegan)
• triprolidine (Actidil)

Tweede generatie

Antihistaminica van de tweede generatie zijn recentere geneesmiddelen en veroorzaken minder vaak slaperigheid en duizeligheid. Ze hebben een lagere kans op ernstige bijwerkingen bij een overdosis.

Enkele voorbeelden van antihistaminica van de tweede generatie die zonder recept verkrijgbaar zijn, zijn:

• cetirizine (Zyrtec)
• desloratadine
• fexofenadine (Allegra)
• loratadine (Claritin)

Deze middelen veroorzaken doorgaans minder ernstige bijwerkingen in geval van een overdosis en zijn over het algemeen veiliger dan de eerste generatie antihistaminica.

Veilige limiet

De veilige dosis van een antihistaminicum varieert op basis van verschillende factoren, waaronder:

• de andere medicatie die de patiënt gebruikt
• de leeftijd en lichaamsgrootte van de patiënt
• eventuele bestaande gezondheidsproblemen
• het type en de hoeveelheid van het antihistaminicum

Bij gezonde volwassenen kan een kleine dosisoverschrijding, zoals per ongeluk twee pillen in plaats van één, vaak zonder ernstige gevolgen zijn. Echter, bij een grotere overdosis, vooral bij kinderen of ouderen, kunnen ernstige symptomen optreden. Een dosis van drie tot vijf keer de aanbevolen hoeveelheid wordt als giftig beschouwd.

Epidemiologie

Overdoses van antihistaminica komen wereldwijd voor, hoewel het vaak een relatief zeldzaam fenomeen betreft in vergelijking met andere soorten vergiftigingen. De frequentie van antihistaminica-overdoses is het hoogst bij jonge kinderen en volwassenen die proberen zelfmoord te plegen. De incidentie varieert, maar antihistaminica-overdoses vertegenwoordigen een significante hoeveelheid van de vergiftigingsgevallen die naar de spoedeisende hulp worden gebracht.

Jongeren en kinderen
Bij kinderen komt een overdosis van antihistaminica vaak voor door accidentele inname. Omdat veel antihistaminica in huishoudelijke producten worden aangetroffen, zoals verkoudheidsmedicijnen en allergiemiddelen, zijn kinderen een risicogroep. In gevallen van accidentele inname van hoge doses kunnen de symptomen variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van het type antihistaminicum dat is ingenomen.

Volwassenen en zelfmoordpogingen
Bij volwassenen worden overdoses van antihistaminica vaker gemeld in gevallen van zelfmoordpogingen. Dit komt vooral voor bij volwassenen die voorgeschreven antihistaminica gebruiken voor allergieën of slaapstoornissen en die grotere hoeveelheden innemen dan voorgeschreven. Dit kan leiden tot levensbedreigende complicaties.

Seizoensgebonden fluctuaties
Er is enige seizoensgebonden variabiliteit in het aantal gevallen van antihistaminica-overdoses, aangezien veel mensen antihistaminica gebruiken voor seizoensgebonden allergieën. De toename in gebruik tijdens het hoogseizoen voor allergieën kan bijdragen aan een stijging in het aantal overdoses tijdens de lente en zomermaanden.

Mechanisme

Het mechanisme achter een antihistaminica-overdosis is meestal het resultaat van het blokkeren van histaminereceptoren in verschillende systemen in het lichaam. Antihistaminica blokkeren de H1-histaminereceptoren in de hersenen en perifere weefsels, wat kan leiden tot een verscheidenheid aan symptomen bij een overdosis. Afhankelijk van de aard van de antihistaminica kunnen de effecten variëren van mild tot ernstig, en kunnen ze het centrale zenuwstelsel, het cardiovasculaire systeem en de ademhaling beïnvloeden.

H1-receptorblokkers
Antihistaminica die H1-receptoren blokkeren, kunnen leiden tot sedatie, slaperigheid en verminderde mentale helderheid. Bij een overdosis worden de effecten versterkt, wat kan leiden tot verwarring, delirium, hallucinaties en zelfs coma. Bovendien kunnen de hartslag en de bloeddruk beïnvloed worden, wat resulteert in tachycardie of hypotensie.

Anticholinerge effecten
Verschillende antihistaminica vertonen anticholinerge eigenschappen, wat betekent dat ze de werking van de neurotransmitter acetylcholine blokkeren. Dit kan leiden tot droge mond, wazig zien, urineretentie en constipatie, wat typisch is voor een overdosis. In ernstige gevallen kunnen anticholinerge effecten bijdragen aan hartritmestoornissen en een verhoogd risico op overlijden.

Neurologische effecten
In het geval van ernstige overdoses kunnen de centrale zenuwstelsel effecten zoals convulsies en depressie van het ademhalingscentrum optreden. Deze effecten kunnen leiden tot respiratoire depressie en zelfs ademstilstand, wat het risico op overlijden verhoogt.

Oorzaken

Overdoses van antihistaminica kunnen verschillende oorzaken hebben, waaronder onbedoelde inname door kinderen, misbruik door volwassenen voor sedatie of een poging tot zelfmoord. Daarnaast kunnen fouten in de medicatiedosering of de combinatie van antihistaminica met andere medicijnen ook bijdragen aan het risico van een overdosis.

Accidentele inname door kinderen
In veel gevallen komt een overdosis van antihistaminica bij kinderen voor door accidentele inname van medicijnen die buiten hun bereik zijn. Dit kan gebeuren wanneer kinderen verkoudheidsmedicijnen of allergiemiddelen vinden en deze in grote hoeveelheden innemen. Ouders moeten de medicijnen goed bewaren en de juiste dosering aanhouden om dit risico te minimaliseren.

Misbruik bij volwassenen
Sommige volwassenen gebruiken antihistaminica in een poging om te ontsnappen aan stress of om beter te kunnen slapen. Dit misbruik kan leiden tot overmatig gebruik van de medicatie, wat de kans op een overdosis verhoogt. Het combineren van antihistaminica met andere sedativa of alcohol kan het risico aanzienlijk vergroten.

Fouten in de medicatiedosering
Fouten in de dosering, zoals het verkeerd lezen van de bijsluiter of het vergeten van een dosis, kunnen ook bijdragen aan een overdosis. Bij sommige antihistaminica is het moeilijker om het verschil te zien tussen een therapeutische dosis en een toxische dosis, wat het risico op vergiftiging verhoogt.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op een overdosis van antihistaminica verhogen. Dit kan variëren van jongere leeftijd tot het gebruik van andere geneesmiddelen die de effecten van antihistaminica versterken.

Leeftijd
Jonge kinderen zijn bijzonder gevoelig voor overdoses van antihistaminica vanwege hun kleinere lichaamsgrootte en het risico op accidentele inname. Ouderen kunnen ook een verhoogd risico lopen, vooral als ze meerdere medicijnen gebruiken en mogelijk de dosering verkeerd inschatten.

Gebruik van andere medicijnen
Het gelijktijdig gebruik van andere medicijnen die een sederend effect hebben, zoals kalmeringsmiddelen, antidepressiva of alcohol, kan het effect van antihistaminica versterken, waardoor het risico op een overdosis groter wordt.

Medische geschiedenis en comorbiditeiten
Patiënten met een voorgeschiedenis van hartziekten of ademhalingsproblemen kunnen bijzonder vatbaar zijn voor de gevolgen van een overdosis van antihistaminica. Het effect van antihistaminica op het cardiovasculaire systeem kan schadelijker zijn voor deze patiënten.

Risicogroepen

Bij overdoses van antihistaminica zijn er specifieke risicogroepen die een verhoogd risico lopen op ernstige complicaties of fatale uitkomsten. Deze groepen omvatten zowel jonge kinderen, ouderen als patiënten met specifieke medische aandoeningen die de metabolisme of effecten van antihistaminica beïnvloeden.

Jonge kinderen
Jonge kinderen vormen een van de grootste risicogroepen voor antihistaminica-overdoses, vooral vanwege hun kleine lichaamsgewicht en de neiging om medicatie per ongeluk in te nemen. Antihistaminica worden vaak aangetroffen in vrij verkrijgbare verkoudheids- en allergiemedicijnen, wat het risico op accidentele inname vergroot. Ouders moeten zorgvuldig toezien op het bewaren van medicatie om dit risico te minimaliseren. Bij een overdosis kunnen kinderen naast de gebruikelijke symptomen zoals slaperigheid en droge mond ook ernstigere bijwerkingen zoals verwarring of coma vertonen.

Ouderen
Ouderen kunnen een verhoogd risico lopen door de veranderde farmacokinetiek van geneesmiddelen. Met de leeftijd neemt de leverfunctie af, wat kan leiden tot een langzamere afbraak van antihistaminica in het lichaam. Dit kan het risico op een ophoping van de medicatie en daarmee een overdosis vergroten, vooral wanneer antihistaminica samen met andere sedativa of cardiovasculaire medicatie worden gebruikt.

Patiënten met lever- of nierziekten
Patiënten met lever- of nierinsufficiëntie kunnen een verhoogd risico lopen omdat deze organen betrokken zijn bij de afbraak en uitscheiding van geneesmiddelen. Een verminderde functie van deze organen kan de snelheid waarmee antihistaminica het lichaam verlaten vertragen, waardoor het risico op toxische effecten groter wordt. Dit kan vooral gevaarlijk zijn voor oudere patiënten die al andere medische aandoeningen hebben.

Blootstellingswijze aan overdosis antihistaminica

Antihistaminicumtoxiciteit treedt bijna uitsluitend op bij orale inname. Overdosis door andere toedieningsroutes zoals intraveneuze (via een ader), intramusculaire (via een spier) of actuele (op de huid) toepassingen komen zelden voor in een huishoudelijke setting.

Symptomen

De symptomen van een overdosis antihistaminica kunnen variëren en verschijnen meestal binnen twee tot zes uur na inname van een te hoge dosis.

Eerste generatie

Bij een overdosis antihistaminica van de eerste generatie kunnen ernstige en mogelijk levensbedreigende bijwerkingen optreden, met name op het centrale zenuwstelsel. Mogelijke symptomen zijn:

• ataxie (evenwichts- en coördinatieproblemen)
• braken
• dubbelzien (diplopie)
• psychose
• verhoogde hartslag
• wazig zicht
• epileptische aanvallen
• hallucinaties
• misselijkheid
• prikkelbaarheid
• sufheid
• verhoogde slaperigheid
• verwardheid
• verwijde pupillen (mydriasis)
• zenuwachtigheid

Tweede generatie

Een overdosis antihistaminica van de tweede generatie kan de volgende symptomen veroorzaken:

• agitatie (rusteloosheid)
• blozen
• duizeligheid
• coma
• huiduitslag
• lage bloeddruk (hypotensie)
• snelle hartslag (tachycardie)
• vertraagde ademhaling
• opwinding of zenuwachtigheid
• hallucinaties
• hartproblemen
• hoofdpijn
• koorts
• prikkelbaarheid
• slaperigheid
• toevallen
• urineretentie (onvermogen om de blaas volledig te legen)
• verwijde pupillen

Hoewel de bijwerkingen bij een overdosis antihistaminica van de tweede generatie vaak minder ernstig zijn, blijft elke overdosis een potentieel gevaarlijke situatie die onmiddellijke medische hulp vereist.

Alarmsymptomen bij overmatige inname van antihistaminica

Bij een overdosis antihistaminica is het van cruciaal belang om onmiddellijk medische hulp te zoeken of naar de spoedeisende hulp van een ziekenhuis te gaan. Dit geldt ook bij ernstige symptomen zoals ademhalingsproblemen, een snelle hartslag of langzame hartslag, beklemming op de borst, toevallen of bewustzijnsverlies.

Diagnose en onderzoeken

De arts zal gedetailleerde informatie nodig hebben over alle medicijnen die de patiënt gebruikt, aangezien sommige andere geneesmiddelen ook antihistaminica bevatten, zoals:

• bepaalde antidepressiva
• medicijnen voor verkoudheid en griep
• medicatie tegen reisziekte
• slaapmiddelen

Het gelijktijdig gebruik van dergelijke medicijnen met allergiemedicijnen kan het risico op een overdosis verhogen.

Indien onduidelijk is hoeveel antihistaminica zijn ingenomen, kan de arts een lichamelijk onderzoek uitvoeren om symptomen van een overdosis te identificeren, zoals slaperigheid, prikkelbaarheid, wazig zicht of toevallen. De arts zal ook de hartslag, ademhalingssnelheid en bloeddruk controleren. In sommige gevallen kunnen bloedonderzoeken, elektrocardiografie (meting van de elektrische activiteit van het hart) of verdere observatie in het ziekenhuis nodig zijn.

Behandeling

Bij milde gevallen kunnen zelfzorgmaatregelen voldoende zijn, maar het is belangrijk eerst medisch advies in te winnen om te bevestigen dat dit veilig is. Ernstige symptomen kunnen ziekenhuisopname vereisen, inclusief hartbewaking, intraveneuze vochttoediening en medicatie. Soms wordt actieve kool toegediend om de opname van medicijnen in de darmen te verminderen. In andere gevallen kan ipecac-siroop worden gebruikt om overgeven op te wekken en zo overtollige medicatie via braaksel uit het lichaam te verwijderen.

Prognose

De prognose bij een overdosis antihistaminica hangt sterk af van de ernst van de vergiftiging, de snel gegeven medische zorg en de specifieke omstandigheden van de patiënt. Wanneer een overdosis snel wordt herkend en behandeld, is de uitkomst vaak gunstig, vooral bij jongere, anders gezonde patiënten. Bij ernstige gevallen kan het echter leiden tot langdurige complicaties of zelfs de dood, vooral wanneer ademhalingsdepressie of ernstige cardiovasculaire instabiliteit optreedt.

Gunstige prognose bij vroege behandeling
Wanneer de overdosis snel wordt gedetecteerd en de patiënt tijdig medische zorg ontvangt, zijn de meeste gevallen van antihistaminica-overdoses goed behandelbaar. Symptomatische behandeling kan de meeste acute effecten verlichten, en de patiënt kan vaak binnen enkele uren tot dagen herstellen zonder blijvende schade. Het monitoren van vitale functies en het controleren van de bloedsomloop en ademhaling zijn essentieel in het herstelproces.

Ernstige gevallen met complicaties
In gevallen waarin de overdosis onbehandeld blijft of ernstige complicaties zoals hartstilstand, langdurige coma of uitgebreide neurologische schade optreden, kan de prognose veel minder gunstig zijn. Patiënten die langdurig beademing nodig hebben of die hartproblemen ontwikkelen, lopen het risico op blijvende schade, en sommige van deze gevallen kunnen dodelijk zijn.

Factoren die de prognose beïnvloeden
De prognose wordt verder beïnvloed door verschillende factoren, waaronder de leeftijd van de patiënt, hun algehele gezondheid, de specifieke soort antihistaminicum dat is ingenomen, en de hoeveelheid die is geconsumeerd. Ouderen, jonge kinderen en patiënten met reeds bestaande gezondheidsproblemen zoals lever- of nierziekten lopen een groter risico op ernstige gevolgen van een overdosis.

Complicaties

Mogelijke complicaties bij antihistaminicumtoxiciteit zijn onder andere:

• ademhalingsfalen
• coma
• epileptische aanvallen
• hartritmestoornissen
• hyperthermie (abnormaal hoge lichaamstemperatuur)
• rhabdomyolyse (spierafbraak)

Bij ernstige gevallen kunnen deze complicaties optreden en vereisen ze intensieve medische zorg.

Preventie

Het voorkomen van een overdosis antihistaminica kan in veel gevallen worden bereikt door voorzorgsmaatregelen te nemen bij het gebruik van medicijnen, evenals door bewustzijn over de mogelijke gevaren van medicatiefouten. Educatie over het veilig gebruik van antihistaminica, het zorgvuldig bewaren van medicatie, en het volgen van medische voorschriften zijn essentieel in de preventie van overdoseringen.

Veilig gebruik en opslag van medicijnen
Het is van cruciaal belang om antihistaminica alleen te gebruiken volgens de voorgeschreven doseringen en om ervoor te zorgen dat deze medicijnen veilig worden opgeborgen, buiten bereik van kinderen. Ouders en verzorgers moeten zich bewust zijn van de gevaren van accidentele inname en weten hoe ze moeten reageren in geval van een overdosis.

Bewustwording van bijwerkingen
Een andere belangrijke preventieve maatregel is het verhogen van de bewustwording over de bijwerkingen van antihistaminica, vooral bij oudere patiënten en mensen met andere gezondheidsproblemen. Door te begrijpen welke symptomen wijzen op een overdosis, kunnen patiënten en zorgverleners sneller reageren en zo ernstige complicaties voorkomen.

Educatie over symptomen en eerste hulp
Gezondheidszorgprofessionals kunnen patiënten en hun families voorlichten over de symptomen van een antihistaminica-overdosis, zoals verwarring, slaperigheid, en ademhalingsproblemen. Het vroegtijdig herkennen van deze symptomen kan de kans op het voorkomen van ernstige gezondheidsproblemen aanzienlijk vergroten.

Lees verder

• Antihistaminica: Geneesmiddelen tegen allergische reacties
• Allergiemedicijnen voor behandeling van allergische reactie