Bijensteek, wespensteek, hommelsteek: symptomen, behandeling

Wat te doen bij een bijensteek of een wespensteek? Normaal gesproken zijn de gevolgen van een bijensteek, wespensteek en hommelsteek vrij onschuldig, zoals lokale jeuk en pijnlijke zwelling, maar in bepaalde gevallen kunnen deze steken gevaarlijk zijn en anafylactisch verlopen. In dat geval is direct medisch ingrijpen nodig. Behandeling van een steek bestaat uit het verwijderen van de angel (als die nog aanwezig is), het uitzuigen van het gif en het koelen van de aangedane plek om zwelling tegen te gaan.

Wat doen bij wespensteek, bijensteek en hommelsteek?

• Wespensteel, bijensteek en hommelsteek
• Jeuk en zwelling
• Vrouwtjes steken
• Fourageren
• Symptomen van een bijensteek of wespensteek
• Lokale reacties: pijn, jeuk, roodheid en zwelling
• Soms forse lokale reactie
• Toxische reacties
• Anafylactische reacties
• Behandeling wespensteek, bijensteek en hommelsteek
• Symptoombestrijding
• Wanneer de huisarts raadplegen?
• Hyposensibilisatie
• Casus: Bijensteek, wespensteek, hommelsteek
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Wespensteel, bijensteek en hommelsteek

Jeuk en zwelling

De hommels, wespen en bijen behoren tot de orde van insecten die 'vliesvleugeligen' (Hymenoptera) wordt genoemd. Dit is een zeer diverse groep, waar de mieren ook onder vallen. De bij, wesp en hommel steekt met een angel in de huid en laat daarbij gif achter. Normaal gesproken zijn de gevolgen van een steek vrij onschuldig, zoals lokale jeuk en pijnlijke zwelling, maar in bepaalde gevallen kunnen deze steken gevaarlijk zijn en anafylactisch verlopen.

Vrouwtjes steken

Bij wespen, hommels en bijen zijn het enkel de vrouwtjes die kunnen steken, aangezien bij hen de angel deel uitmaakt van het voortplantingsorgaan. De angel is een legboor waar de eitjes uitkomen. De wesp en de hommel kunnen meerdere keren steken, omdat zij een gladde angel hebben die kan worden teruggetrokken. De bij heeft daarentegen een angel met weerhaakjes, die hij na het steken verliest. Na het steken zal hij sterven. Daarom zal een bij minder snel steken.

Fourageren

Bijen foerageren alleen op bloemen en zijn vooral actief van maart tot november. Honingbijen zijn niet agressief en zullen alleen steken als ze zich bedreigd voelen, waarna ze dus ook meteen het loodje leggen. Wespen fourageren op eten en drinken en tussen juni en september is hun volk het grootst. Ook zij zullen steken wanneer ze zich bedreigd voelen. Hommels steken zelden. Hommels foerageren bijna uitsluitend op planten.

Symptomen van een bijensteek of wespensteek

Er worden drie soorten reacties onderscheiden op een steek:

• lokale reacties;
• toxische reacties; en
• anafylactische reacties.

Lokale reacties: pijn, jeuk, roodheid en zwelling

Deze uiten zich binnen enkele uren op de plaats van de steek en bestaan uit:

• pijn;
• roodheid;
• zwelling;
• jeuk.

Soms forse lokale reactie

Deze verschijnselen zijn het gevolg van toxische stoffen. De reactie neemt normaliter in enkele uren af. Bij 10% van de getroffen mensen ontstaat een forse lokale reactie, waarbij het onderdeel van het lichaam waar de steek zich heeft voorgedaan in zijn geheel kan opzwellen. Dit moet niet verward worden met een allergische reactie. In de regel zijn grote lokale reacties niet gevaarlijk, uitgezonderd mond/keelholte. De klachten kunnen een week aanhouden, met malaise en een lichte verhoging. Soms verschijnen er ook jeukende bultjes, die wel een week aanwezig kunnen blijven.

Toxische reacties

Meerdere steken kunnen leiden tot een toxische reactie met een lage bloeddruk, ernstige hoofdpijn of zelfs shock. Bij naar schatting 50 tot 100 steken kan een wespenaanval fataal aflopen.

Anafylactische reacties

Een anafylactische reactie is een allergische reactie van het gehele lichaam, die in mate en ernst kan wisselen. Classificatie gebeurt volgens de criteria van Mueller:

Tabel: Classificatie naar ernst van allergische reacties op insectensteken volgens Mueller.

In Nederland sterven jaarlijks gemiddeld twee tot drie mensen als gevolg van een anafylactische reactie na een bijensteek of wespensteek, maar vermoedelijk ligt dit aantal hoger aangezien de samenhang tussen overlijden en een insectensteek niet altijd gemaakt wordt.¹

Behandeling wespensteek, bijensteek en hommelsteek

Symptoombestrijding

Behandeling van een steek bestaat uit symptoombestrijding:

• Verwijder eerst de angel indien deze nog aanwezig is. De omvang van de zwelling neem toe zolang de angel nog aanwezig is. Het maakt niet uit hoe de angel verwijderd wordt.² De angel kan verwijderd worden door met een mes, nagel of een stukje papier over de huid te schrapen. Het is van belang daarbij niet te knijpen, want dan komt er nog meer gif vrij uit de zakjes die aan de angel kleven.
• Zuig daarna het gif uit met bijvoorbeeld een vacuümpompje.
• Daarna koelen om de zwelling tegen te gaan. Bij koeling heeft het lokaal aanbrengen van acetylsalicylzuur geen meerwaarde.
• Zo nodig een orale NSAID toedienen.
• Bij uitgebreide lokale reacties kunnen antihistaminica worden voorgeschreven.

Wanneer de huisarts raadplegen?

Raadpleeg direct de (huis)arts na een steek/beet in tong, mond of keel en bij (eerder gebleken) overgevoeligheid voor (bepaalde) insectensteken of -beten.

Hyposensibilisatie

Patiënten die allergisch zijn en een doorgemaakt klasse III of IV anafylaxie hebben, komen in aanmerking voor hyposensibilisatie. Dit is een effectieve behandeling, waarbij de patiënt ongevoelig wordt gemaakt voor de stof waar hij/zij gevoelig voor is.

Casus: Bijensteek, wespensteek, hommelsteek

Patiënt

Eva, 29 jaar, hovenier

Klachten

Pijn, zwelling, roodheid na bijensteek op rechterarm. Eerder gestoken door wesp en hommel met soortgelijke reacties.

Onderzoek

• Anamnese: Geen allergieën, geen nieuwe medicijnen, geen astma.
• Lichamelijk onderzoek: Roodheid, zwelling, wit puntje bij steekplaats. Geen infectie, stabiele vitale tekenen.
• Laboratoriumonderzoek: Niet nodig bij milde symptomen.

Diagnose

Lokale reactie op insectensteken (bij, wesp, hommel), geen systemische allergie.

Behandeling

• Angel verwijderen: Voorzichtig met pincet.
• Koelen: Koud kompres voor zwelling en pijn.
• Antihistaminica: Voor jeuk en zwelling.
• Pijnstilling: Paracetamol of ibuprofen.

Advies

Als hovenier kun je (zonder middelen te gebruiken) voorzorgsmaatregelen nemen om insectensteken te voorkomen:

• Kleding: Draag lange mouwen, lange broeken, sokken en gesloten schoenen om je huid te bedekken.
• Kleurkeuze: Vermijd felgekleurde kleding en sterke geuren die insecten aantrekken.
• Tijdstip: Werk op momenten dat insecten minder actief zijn, zoals vroeg in de ochtend of later in de avond.
• Plaats: Vermijd gebieden met veel bloemen en planten waar insecten vaak voorkomen.
• Gedrag: Beweeg rustig en vermijd snelle bewegingen die insecten kunnen provoceren.
• Nestlocaties: Wees alert op en vermijd nesten van bijen, wespen of hommels in je werkgebied.
• Werkgebied: Houd je werkgebied schoon en vrij van voedselresten die insecten kunnen aantrekken.
• Schuilplaatsen: Dicht kieren en gaten in schuren en andere opslagplaatsen waar insecten nesten kunnen bouwen.

Prognose

Met behandeling en zorg verbetert Eva's reactie binnen een paar dagen. Voorzorgsmaatregelen zoals bovenstaande kunnen toekomstige steken voorkomen.

Noten:

1. E.M.A. Vossen: Steek van bij, wesp of hommel, in: Kleine kwalen in de huisartsenpraktijk, vijfde geheel herziene druk, tweede oplage, Elsevier Gezondheidszorg, Amsterdam, 2010, p.178.
2. Visscher PK, Vetter RS, Camazine S: Removing bee stings. Lancet 1996;348:301-302.

Lees verder

• Wespensteek: symptomen en behandeling wespensteken
• Netelroos (galbulten, urticaria): symptomen en oorzaken
• Bijensteek: wat te doen en zwelling behandelen en verzorgen
• Huiduitslag met rode vlekken, puntjes en bultjes op de huid
• Jeukende huid of jeuk: oorzaken van jeuk en soorten jeuk