Bijensteek: wat te doen en zwelling behandelen en verzorgen

Een bijensteek symptomen zijn lokale roodheid en zwelling van de huid en soms ontstaat bij een bijensteek eerst een witte zwelling die later rood wordt. Er kan bij een bijensteek ook een lichte verharding van de huid optreden. Na enige tijd treedt er ook jeuk op. De oorzaak van een bijensteek is het zich bedreigd voelen; bijen en wespen steken vaak alleen als zij zich bedreigd of in het nauw gedreven voelen. Een bijensteek is evenals een wespensteek vaak onschuldig van aard. Veelal beperkt de reactie op een bijensteek zich tot plaatselijke pijn en zwelling, maar een bijensteek kan soms ernstige systemische complicaties veroorzaken, zoals een allergische reactie waar adequaat op gereageerd moet worden teneinde verdere complicaties te voorkomen. Met een speciale behandeling kun je je lichaam laten wennen aan het insectengif.

• Oorzaak van een bijensteek
• Bijen steken bij bedreiging
• Angel blijft achter
• Symptomen en gevolgen van een bijensteek
• Verschijnselen
• Bijensteek: milde allergische reactie
• Bijensteek: hevige allergische reactie (anafylactische shock)
• Tong, keel en luchtwegen
• Meerdere bijensteken: toxische reactie
• Hoe kun je de angel verwijderen?
• Bijensteek verzorgen en behandeling
• Zelf een bijensteek verzorgen
• Honing
• Zuiveringszout
• Appelazijn
• Tandpasta
• Kruiden en oliën
• Noodset en hyposensibilisatie
• Preventie
• Casus van een bijensteek met complicaties
• Patiënt
• Anamnese
• Initiële behandeling
• Ontwikkeling van complicaties
• Medische consultatie
• 48 uur na de steek
• Verdere medische ingrepen
• Behandeling in het ziekenhuis
• Herstel
• Nazorg

Oorzaak van een bijensteek

Bijen steken bij bedreiging

Normaal gesproken steken bijen steken alleen wanneer zij zich bedreigd of aangevallen voelen. Een bij kan zich bijvoorbeeld in het nauw gedreven voelen doordat je naar een bij slaat, iets pakt waar een bij op zit of iets eet of drinkt, terwijl daar een bij in of op zit. Het kan ook zijn dat je op blote voeten loopt en per abuis op een bij trapt, of dat je je knie of elleboog buigt, terwijl in de elleboogholte of knieholte een bij zit. Wat soms ook voorkomt is dat er een bij in je mouw, broekspijp of kraag aanwezig is.

Angel blijft achter

Een bij spuit via de angel gif in het lichaam. Wanneer de bij wegvliegt, blijft de angel —waarin zich een gifzakje bevindt— achter in de huid. De angel is namelijk voorzien van weerhaken. Het gifzakje wordt langzaam leeggepompt in de huid en dit gif zorgt voor de lichamelijke verschijnselen. Om de hoeveelheid gif die vrijkomt te beperken, is het van belang om de angel zo snel mogelijk te verwijderen.

Symptomen en gevolgen van een bijensteek

Verschijnselen

Alle mensen reageren in meer of mindere mate op een bijensteek. Een bijensteek is pijnlijk en bij de meeste mensen blijft de reactie beperkt tot pijn en een lokale zwelling. Soms treedt er echter een allergische of overgevoeligheidsreactie op, die direct behandeling behoeft. Ongeveer 10-20 procent van de Nederlandse bevolking reageert gevoelig op een bijensteek. Meestal blijft het bij een matige tot forse zwelling op de plaats van de steek, zonder verdere klachten. Zo'n reactie kan erg vervelend zijn, maar is vrijwel nooit gevaarlijk, uitgezonderd een bijensteek in de keel. Bij grofweg 1 op de 100 personen treedt een ernstige allergische reactie op. Een dergelijke allergische reactie op een bijensteek kan pas ontstaan als de persoon in kwestie al eens eerder in aanraking is geweest met het insectengif. Bij de eerste steek reageer je vaak niet zo heftig. Vaak weten mensen dat ze heftig kunnen reageren op een bijen- of wespensteek en in dat geval zullen zij hiervoor een noodset bij zich dragen (zie onder).

Bijensteek: milde allergische reactie

Er kunnen twee soorten allergische reacties worden onderscheiden: een milde en een zware allergische reactie. Een milde allergisch reactie op een bijensteek kenmerkt zich door een pijnlijke, rode zwelling die steeds groter wordt. Het is zelfs mogelijk dat je hele been of arm gezwollen is. De zwelling ontstaat op de plaats waar de bij je gestoken heeft. Deze vorm van allergie is weliswaar vervelend, doch niet levensbedreigend.

Bijensteek: hevige allergische reactie (anafylactische shock)

Bij een zware allergie, breidt de allergische reactie zich uit over het hele lichaam. Er kunnen in dat geval bij een bijensteek onder meer de volgende symptomen optreden:

• rode ogen;
• een loopneus;
• plotselinge bloeddrukdaling;
• opzwelling van het strottenhoofd of de luchtpijp waardoor je in ademhalingsnood komt;
• diarree;
• misselijkheid;
• braken;
• bewusteloosheid.

Deze hevige allergische reactie treedt binnen 15 -30 minuten op nadat je gestoken bent. Indien er niet direct en adequaat ingegrepen wordt kan er een zogeheten 'anafylactische shock' optreden met ernstige hart- en ademhalingsstoornissen, veelal gevolgd door bewustzijnsverlies en/of een levensbedreigende shocksituatie. Er moet dan ook onverwijld deskundige hulp ingeroepen worden in dergelijke situaties. Bij een ernstige (allergische) reactie moet je direct 1-1-2 (laten) bellen en het slachtoffer in een halfzittende houding brengen.

Tong, keel en luchtwegen

Bij het inslikken van een bij en een steek in de tong, keel of luchtwegen kan er sprake zijn van een acuut levensbedreigende
situatie. De patiënt moet dan onverwijld worden opgenomen op de spoedeisende eerste hulppost van een medisch centrum.

Meerdere bijensteken: toxische reactie

Meerdere (bijen)steken kunnen leiden tot een toxische reactie met een lage bloeddruk, ernstige hoofdpijn of zelfs shock.

Hoe kun je de angel verwijderen?

Het is van belang om zo snel mogelijk de angel van de bij te verwijderen, zodat het gifzakje in de angel niet blijft doorgaan met het pompen van gif in de huid. Verwijder een angel voorzichtig door het bijvoorbeeld uit de huid te krabben of te schrapen met je vingernagel. Je moet je vingernagel net onder het gifpompje plaatsen. Ook kun je het met een puntig pincet of met een mesje weghalen. Na het verwijderen van de angel, de huid ter plaatse desinfecteren met jodium of alcohol. Het uitzuigen van de steekplaats met een pompje is niet zinvol.

Bijensteek verzorgen en behandeling

Hoe kun je een bijensteek het beste verzorgen en behandelen? De plaats van de steek kun je vervolgens koelen met natte doeken of een ijskompres. Pijn en jeuk kun je tegengaan door het aanbrengen van een crème zoals Azaron Insectenbeet Crème of Nestosy, een crème die plaatselijk pijn- en jeukverlichtend werkt bij insectenbeten en oppervlakkige schaaf- en snijwonden.

Zelf een bijensteek verzorgen

Tenzij je allergisch bent voor bijen of tekenen van een ernstige allergische reactie vertoont, kun je de meeste bijensteken thuis behandelen. Deze huismiddeltjes kunnen de symptomen helpen verlichten:

Honing

Honing kan helpen bij wondgenezing, pijn en jeuk. Om bijensteken met honing te behandelen, breng je een kleine hoeveelheid honing aan op het getroffen gebied. Dek af met een los verband en laat het maximaal een uur intrekken.

Zuiveringszout

Een pasta gemaakt van zuiveringszout (ook bekend als baking soda) en water kan helpen om bijengif te neutraliseren wat pijn, jeuk en zwelling vermindert. Breng een dikke laag zuiveringszout aan op het getroffen gebied. Bedek de pasta met een verbandje. Laat het minimaal 15 minuten intrekken en pas het opnieuw toe als dat nodig is.

Appelazijn

Appelazijn kan ook helpen om bijengif te neutraliseren. Week de steekplaats in een bakje appelazijn gedurende minstens 15 minuten. Je kunt ook een verband of doek in de azijn drenken en breng het vervolgens op de steekplaats aan.

Tandpasta

Het is onduidelijk waarom tandpasta helpt bij bijensteken. Sommige mensen beweren dat alkalische tandpasta het zure honingbijengif neutraliseert. Als dat zo is, zal tandpasta niet werken op wespenvergif. Wespengif is namelijk erg alkalisch; door er azijn (wat heel zuur is) bij te doen wordt het gif enigszins geneutraliseerd. Hoe dan ook, tandpasta is een goedkoop en eenvoudig hulpmiddel om te proberen. Je kunt er eenvoudigweg een beetje van op het getroffen gebied aanbrengen.

Kruiden en oliën

Deze kruiden hebben wondgenezende eigenschappen en kunnen symptomen van een bijensteek verlichten:

• Aloë vera helpt bij het verlichten van pijn en jeuk.
• Calendula is een verzachtende crème die de geprikkelde huid herstelt. Het is een antisepticum dat wordt gebruikt om wondjes te genezen en huidirritatie te verminderen. Breng de crème rechtstreeks aan op de prikplaats en dek af met een verbandje.
• Essentiële olie van lavendel heeft ontstekingsremmende eigenschappen en kan zwelling helpen verlichten. Verdun de etherische olie met kokosnoot- of olijfolie. Dep een paar druppels van het mengsel op de prikplaats.
• Tea tree olie is een natuurlijk antisepticum en kan toegepast worden bij bijensteken. Meng met wat kokosolie en breng wat van dit mengel op de steekplek aan.
• Toverhazelaar is een beproefd kruidenmiddel voor insectenbeten en bijensteken. Het kan helpen bij het verminderen van ontstekingen, pijn en jeuk.

Noodset en hyposensibilisatie

Mensen die bekend zijn met ernstige overgevoeligheid kunnen door de huisarts een noodset laten voorschrijven. Deze set bestaat onder andere uit een automatische injectiespuit (een pompje bij zich met adrenaline), die bij toepassing tegen het dijbeen wordt gedrukt waardoor de naald er vanzelf uitspringt en de injectievloeistof afgeeft. Door het injecteren van adrenaline wordt een shock verminderd of voorkomen. Daarna moet het slachtoffer alsnog zo snel mogelijk naar het ziekenhuis.

Een bijen- en wespenallergie kun je ook laten behandelen middels een hyposensibilisatiekuur, waarbij gedurende een bepaalde tijd oplopende concentraties gif wordt ingespoten. Middels deze behandeling wordt de patiënt blijvend ongevoelig gemaakt voor het insectengif. De injectiekuur bestaat uit een instelfase en een onderhoudsfase.

Preventie

Als je weet dat je tijd buiten zult doorbrengen, neem dan de volgende maatregelen om je risico op een bijensteek te verminderen:

• loop niet op blote voeten naar buiten
• laat bijenkorven met rust
• draag geen geurige parfums, haar- of lichaamsproducten
• draag geen felle kleuren of kleding met bloemrijke prints.
• bedek je eten en drinken
• rijd niet in de auto met je ramen naar beneden
• drink niet uit open blikjes frisdrank
• blijf uit de buurt van open vuilnisbakken

Casus van een bijensteek met complicaties

Patiënt

Jan de Vries, een 45-jarige man

Anamnese

Jan werd tijdens het tuinieren gestoken door een bij op zijn rechter onderarm. Binnen enkele minuten ontwikkelde Jan pijn, roodheid en zwelling rond de steekplaats.

Initiële behandeling

Jan verwijderde de angel zo snel mogelijk en koelde het gebied met ijs. Hij nam een antihistaminicum (loratadine) om de allergische reactie te verminderen.

Ontwikkeling van complicaties

24 uur na de steek:

• Jan merkte dat de zwelling toenam en de roodheid zich uitbreidde.
• Hij ontwikkelde jeuk en een gevoel van warmte rond de steekplaats.
• Jan begon lichte koorts te krijgen (38.2°C).

Medische consultatie

Bij de arts werd cellulitis (huidinfectie) vastgesteld. Dit is een potentieel ernstige bacteriële infectie van het onderhuidse bindweefsel. Het kan zich uiteindelijk uitbreiden naar de lymfeklieren en bloedbaan. Onbehandelde cellulitis kan snel levensbedreigend worden. Jan kreeg een antibioticum voorgeschreven (amoxicilline) om de infectie te bestrijden.

48 uur na de steek

Ondanks de antibiotica nam de zwelling toe en werd pijnlijker. Jan kreeg moeite met het bewegen van zijn arm vanwege de zwelling en pijn. De koorts steeg naar 39.0°C.

Verdere medische ingrepen

Jan werd doorverwezen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek.Bloedonderzoek toonde verhoogde ontstekingswaarden (CRP, leukocyten). Een echografie van de arm liet een abces zien (een met pus gevulde holte).

Behandeling in het ziekenhuis

• Het abces van Jan werd chirurgisch gedraineerd om de pus te verwijderen.
• Jan kreeg intraveneuze antibiotica (clindamycine) toegediend.
• Hij werd opgenomen voor observatie en verdere behandeling.

Herstel

• Na een week in het ziekenhuis verminderde de zwelling aanzienlijk.
• De pijn nam af en Jan kon zijn arm weer beter bewegen.
• De koorts verdween en de ontstekingswaarden in het bloed normaliseerden.

Nazorg

• Jan kreeg advies over wondverzorging en het voorkomen van toekomstige bijensteken.
• Hij kreeg een EpiPen (adrenaline auto-injector) voorgeschreven om bij zich te dragen vanwege de verhoogde kans op ernstige allergische reacties bij toekomstige steken.
• Een vervolgafspraak werd gepland om de wondgenezing te controleren en eventuele resterende infecties te behandelen.

Lees verder

• Bijensteek, wespensteek, hommelsteek: symptomen, behandeling
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Wespensteek: symptomen en behandeling wespensteken