Bijensteek: wat te doen en zwelling behandelen en verzorgen

Bijensteek: wat te doen en zwelling behandelen en verzorgen Een bijensteek symptomen zijn lokale roodheid en zwelling van de huid en soms ontstaat bij een bijensteek eerst een witte zwelling die later rood wordt. Er kan bij een bijensteek ook een lichte verharding van de huid optreden. Na enige tijd treedt er ook jeuk op. De oorzaak van een bijensteek is het zich bedreigd voelen; bijen en wespen steken vaak alleen als zij zich bedreigd of in het nauw gedreven voelen. Een bijensteek is evenals een wespensteek vaak onschuldig van aard. Veelal beperkt de reactie op een bijensteek zich tot plaatselijke pijn en zwelling, maar een bijensteek kan soms ernstige systemische complicaties veroorzaken, zoals een allergische reactie waar adequaat op gereageerd moet worden teneinde verdere complicaties te voorkomen. Met een speciale behandeling kun je je lichaam laten wennen aan het insectengif.

Oorzaak van een bijensteek

Toen Joris op een zonnige middag door de tuin liep, hoorde hij het bekende gezoem vlakbij zijn oor. Voordat hij het wist, voelde hij een scherpe pijn in zijn arm – een bijensteek! De schrik zat er goed in, maar zijn oma wist raad. Ze bracht meteen een schijfje ui aan op de plek, en verzekerde Joris dat de pijn snel zou verminderen. Binnen een paar minuten begon het te prikken en werd de pijn draaglijker. Joris lacht nu als hij eraan terugdenkt: 'Oma's trucjes werken beter dan welke zalf dan ook!'

Honingbij (Apis mellifera) / Bron: Ivar Leidus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)Honingbij (Apis mellifera) / Bron: Ivar Leidus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)

Bijen steken bij bedreiging

Normaal gesproken steken bijen steken alleen wanneer zij zich bedreigd of aangevallen voelen. Een bij kan zich bijvoorbeeld in het nauw gedreven voelen doordat je naar een bij slaat, iets pakt waar een bij op zit of iets eet of drinkt, terwijl daar een bij in of op zit. Het kan ook zijn dat je op blote voeten loopt en per abuis op een bij trapt, of dat je je knie of elleboog buigt, terwijl in de elleboogholte of knieholte een bij zit. Wat soms ook voorkomt is dat er een bij in je mouw, broekspijp of kraag aanwezig is.

Angel blijft achter

Een bij spuit via de angel gif in het lichaam. Wanneer de bij wegvliegt, blijft de angel —waarin zich een gifzakje bevindt— achter in de huid. De angel is namelijk voorzien van weerhaken. Het gifzakje wordt langzaam leeggepompt in de huid en dit gif zorgt voor de lichamelijke verschijnselen. Om de hoeveelheid gif die vrijkomt te beperken, is het van belang om de angel zo snel mogelijk te verwijderen.

FAQ bijensteek: alles wat je wilt weten als je geprikt bent

Een bijensteek… je voelt ‘m meteen! Eerst dat felle prikje, gevolgd door een brandend gevoel en een steeds dikker wordende bult. Voor je het weet, sta je wild om je heen te slaan of ren je paniekerig naar binnen. Maar wat moet je nou écht doen als je bent gestoken? En belangrijker nog: wat moet je vooral niet doen? Of je nu zelf het slachtoffer bent, je kind krijsend rondrent met een dikke vinger of je hond opeens zijn poot likt alsof ‘ie vuur heeft aangeraakt—hier vind je alle antwoorden.

Bijen steken niet zomaar. Meestal laten ze je met rust, tenzij ze zich bedreigd voelen. Maar ja, probeer dat maar eens uit te leggen aan zo’n zoemende rakker die plotseling in je t-shirt verstrikt zit. Paniekvoetbal is dan de grootste fout die je kunt maken. Wild slaan of wegrennen? Niet doen! Dat maakt het alleen maar erger. En als je eenmaal de pineut bent, is het zaak om de angel snel te verwijderen en slim te handelen.

Er zijn allerlei verhalen en wondermiddeltjes in omloop. Van azijn op de steek tot een rauwe ui erop leggen—sommige tips werken, andere zijn pure onzin. Wist je bijvoorbeeld dat een wespensteek en een bijensteek verschillend behandeld moeten worden? En dat een bij, in tegenstelling tot een wesp, maar één keer kan steken? Dit soort handige weetjes kunnen je helpen om niet in paniek te raken als het noodlot toeslaat.

In deze FAQ vind je alles wat je moet weten: van snelle EHBO tot de signalen van een allergische reactie. Of je nu wilt weten hoe lang zo’n vervelende zwelling blijft zitten, hoe je een bijensteek bij je huisdier herkent, of hoe je kunt voorkomen dat je de volgende keer weer gestoken wordt—je leest het hier. Dus adem in, relax, en scroll rustig verder.

VraagAntwoord
Wat moet je als eerste doen als je gestoken wordt door een bij?Blijf kalm! Hoe meer paniek, hoe hoger de kans dat je de steekplek per ongeluk extra irriteert. Haal de angel er zo snel mogelijk uit (niet knijpen, gewoon met een nagel of een bankpas wegschrapen) en spoel de plek af met water. Koelen met een icepack of een nat washandje helpt tegen zwelling en pijn.
Hoe herken je een bijensteek?Dat voel je meteen! Een felle, branderige pijn, vaak direct gevolgd door roodheid, zwelling en jeuk. En als je goed kijkt, kan de angel er nog inzitten, met soms een beetje gif eraan. Als dat zo is: eruit halen!
Hoe lang blijft de pijn na een bijensteek?Meestal een paar uur tot een dag, afhankelijk van hoe je lichaam reageert. De zwelling en jeuk kunnen een paar dagen aanhouden. Is het na een week nog steeds dik en rood? Dan is er misschien een infectie en is het slim om even langs de huisarts te gaan.
Wat is het verschil tussen een bijensteek en een wespensteek?Bijen laten hun angel achter, wespen niet – die kunnen meerdere keren steken. Bijensteken doen vaak iets meer pijn en geven een hardere zwelling, terwijl wespensteken soms wat feller branden maar sneller wegtrekken. Maar goed, allebei vervelend!
Wat helpt tegen de pijn en zwelling?Koelen met een icepack, azijn (voor een wespensteek) of een beetje baking soda (voor een bijensteek) op de plek deppen. Een antihistaminepil of een zalf met hydrocortison kan ook helpen als het echt jeukt als een malle.
Wanneer moet je naar de dokter?Als je ademhaling moeilijk gaat, je gezicht of keel opzwelt, of je duizelig wordt: direct 112 bellen. Ook als je weet dat je allergisch bent voor bijensteken, moet je niet treuzelen. En als de plek na een paar dagen nog steeds rood, warm en pijnlijk is, kan er een infectie inzitten – even laten checken!
Wat als een bij in je mond of keel steekt?Dat is serieus gevaarlijk, want zwelling in je keel kan je ademhaling blokkeren. Meteen 112 bellen en in de tussentijd een ijsblokje zuigen of een koud drankje drinken om de zwelling wat tegen te houden.
Kan een bij je meerdere keren steken?Nope! Een bij steekt maar één keer en gaat daarna dood, omdat de angel en het gifzakje in je huid blijven steken. Wespen daarentegen… die steken net zo vaak als ze willen.
Wat als mijn kind door een bij is gestoken?Rustig blijven en troosten. Angel eruit, plek schoonmaken en koelen. Als er tekenen van een allergische reactie zijn (benauwdheid, zwelling van gezicht of keel), direct medische hulp inschakelen. Is het alleen maar huilen en klagen? Knuffel geven en een ijsje doen wonderen.
Kan een bijensteek gevaarlijk zijn voor mijn huisdier?Vooral als ze in hun bek of op hun poot gestoken worden. Dezelfde regels gelden: angel verwijderen, plek koelen en in de gaten houden. Als je huisdier moeilijk ademt of extreem opgezwollen raakt, naar de dierenarts!
Waarom steken bijen eigenlijk?Niet voor de lol! Een bij steekt meestal alleen als hij zich bedreigd voelt, bijvoorbeeld als je per ongeluk op hem leunt of als je wild om je heen slaat. Ze offeren zichzelf op om hun volk te beschermen – na een steek sterven ze namelijk.
Kun je allergisch worden voor bijensteken als je er nog nooit last van had?Ja, een allergie kan zich opbouwen. Soms reageert je lichaam na meerdere steken heftiger dan de keren ervoor. Heb je ooit een heftige reactie gehad? Dan is het slim om bij een volgende steek een adrenalinepen bij de hand te hebben.
Hoe voorkom je een bijensteek?Rustig blijven als een bij in je buurt zoemt – wild zwaaien maakt ze alleen maar nerveus. Zoete geurtjes (parfum, frisdrank, bloemenprints op je kleding) trekken ze aan, dus daar kun je rekening mee houden. En altijd even in je drankje kijken voor je een slok neemt, want een bij in je blikje is géén pretje.
Kun je immuun worden voor bijensteken?Mwah, niet echt. Sommige imkers krijgen minder heftige reacties na jaren van herhaaldelijk gestoken worden, maar dat is geen garantie. Je kunt juist ook een allergie ontwikkelen als je vaker gestoken wordt.
Wat als ik in mijn oog gestoken word?Pijnlijk en serieus! Meteen koelen en zo snel mogelijk naar de huisarts of spoedeisende hulp. Je oog is supergevoelig en zwelling kan voor problemen zorgen.
Hoe lang blijft de bult zichtbaar?Meestal een paar dagen, maar bij sommige mensen kan het langer duren. Hoe sneller je koelt en behandelt, hoe minder lang je er last van hebt.
Wat als de plek blijft jeuken?Een antihistaminicum kan helpen, net als een zalfje met hydrocortison. En niet krabben – hoe moeilijk dat ook is!
Zijn alle bijensteekmiddelen uit oma’s tijd onzin?Niet allemaal! Een ui op de steek leggen kan bijvoorbeeld echt helpen door de zwelling en jeuk te verminderen. En azijn of baking soda kunnen ook verlichting geven. Maar tandpasta of speeksel? Niet echt nuttig.

Epidemiologie

Bijensteken komen wereldwijd veel voor en zijn een normaal onderdeel van het leven in gebieden waar bijen actief zijn. Het risico op een bijensteek wordt beïnvloed door factoren zoals leeftijd, geslacht, klimaat en blootstelling aan bijen in de omgeving. Laten we de verspreiding en de risicofactoren voor bijensteken uitgebreid bekijken om te begrijpen wie het meest wordt getroffen en waarom.

Geslachts- en leeftijdsverschillen
Bijensteken kunnen iedereen treffen, ongeacht leeftijd of geslacht, maar er zijn wel enkele interessante verschillen. Zo lijken mannen iets vaker gestoken te worden dan vrouwen, met name vanwege hun grotere neiging om buitenshuis te werken of buitenactiviteiten te ondernemen. In Nederland en België komt naar schatting 60% van de bijensteken voor bij mannen, vaak tijdens het tuinieren, kamperen of werken in de landbouw.

Kinderen lopen ook een verhoogd risico op bijensteken, omdat ze nieuwsgierig zijn en vaak onbewust bijen verstoren. Ze spelen vaak buiten, in parken en tuinen waar bloemen en bijen aanwezig zijn. In Nederland worden kinderen tussen de 5 en 14 jaar regelmatig gestoken, waarbij ze vooral vatbaar zijn voor de pijn en zwelling die een steek met zich meebrengt, omdat hun immuunsysteem nog niet volledig gewend is aan dergelijke insectenbeten. Volwassenen, vooral tussen de 30 en 50 jaar, lopen het grootste risico door buitenactiviteiten en werkgerelateerde blootstelling.

Klimaat en geografische verschillen
Het klimaat heeft een belangrijke invloed op het voorkomen van bijensteken. In Nederland en België is het bijenseizoen vooral actief van de lente tot de vroege herfst, wanneer de temperaturen stijgen en bloemen in bloei staan. Tijdens deze periode zijn bijen het meest actief en is de kans op bijensteken het grootst. In de winter, wanneer bijen zich terugtrekken en inactief worden, neemt het risico op een steek aanzienlijk af.

In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals Aruba en Curaçao, waar het klimaat warm en tropisch is, zijn bijen gedurende het hele jaar actief. Dit betekent dat de kans op bijensteken hier continu aanwezig is, hoewel de lokale bevolking vaak meer gewend is aan de aanwezigheid van bijen en daardoor beter weet hoe ze steken kunnen vermijden. In deze gebieden komen bijensteken vaker voor bij toeristen, die minder bekend zijn met de gedragingen van tropische bijen.

Wereldwijd komen bijensteken vaker voor in gebieden met een gematigd tot warm klimaat, waar bijen het hele jaar door actief kunnen zijn. In landen als de Verenigde Staten en Australië, waar imkerij en landbouw belangrijke activiteiten zijn, lopen mensen die in deze sectoren werken een verhoogd risico. In tropische regio's kunnen agressievere bijensoorten, zoals de Afrikaanse honingbij, voor een groter risico zorgen op meerdere steken tegelijk.

Voeding, leefstijl en andere factoren
Ofschoon voeding geen directe invloed heeft op het risico op een bijensteek, kunnen bepaalde geuren en kleuren wel bijdragen aan het aantrekken van bijen. Zo trekken felle kleuren en zoete geuren – zoals die van parfums of bepaalde voedingsmiddelen – bijen aan, waardoor de kans op een steek groter wordt. Mensen die tijdens picknicks of barbecues buiten eten, lopen een verhoogd risico, vooral als er zoet eten of drinken aanwezig is.

Leefstijl speelt ook een rol. Mensen die veel buiten zijn, zoals tuinmannen, boeren en imkers, hebben een verhoogd risico op bijensteken. In Nederland zijn bijensteken bij hobbytuinders en imkers een veelvoorkomend verschijnsel, vooral tijdens het hoogseizoen voor bijen. In stedelijke gebieden komen bijensteken minder vaak voor, maar kunnen mensen alsnog gestoken worden als ze zich in parken of tuinen bevinden.

Stress kan soms ook een indirecte rol spelen bij bijensteken. Wanneer mensen gestrest zijn en paniekerig reageren op het zien van een bij, maken ze vaak snelle, ongecontroleerde bewegingen die de bij kunnen bedreigen. Dit vergroot de kans dat een bij zich bedreigd voelt en steekt.

Genetische factoren
Er zijn geen specifieke genetische factoren die mensen gevoeliger maken voor bijensteken, maar genetica speelt wel een rol in hoe mensen reageren op een bijensteek. Sommige mensen hebben een erfelijke aanleg voor allergieën en kunnen heviger reageren op het gif van een bijensteek. Een bijensteek kan bij hen leiden tot een allergische reactie die varieert van milde zwelling tot een ernstige anafylactische shock, die levensbedreigend kan zijn.

In Nederland en België heeft ongeveer 2-3% van de bevolking een allergische reactie op bijengif. Mensen met een familiegeschiedenis van allergieën hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een dergelijke reactie, en het is belangrijk dat zij zich bewust zijn van de symptomen van een allergische reactie, zoals zwelling van de keel, ademhalingsproblemen en een snelle hartslag. Het dragen van een adrenaline-autoinjector (zoals een EpiPen) kan levensreddend zijn voor mensen met een bekende allergie voor bijengif.

Wereldwijde verschillen
Wereldwijd variëren de cijfers voor bijensteken afhankelijk van het klimaat, de bijenpopulatie en de mate van blootstelling aan bijen. In Europa, waaronder Nederland en België, komen bijensteken vooral voor tijdens de warme maanden, en mensen die buiten werken of recreëren lopen een verhoogd risico. In Noord-Amerika, waar de imkerij een grote sector is, zijn bijensteken ook een veelvoorkomend probleem, vooral bij mensen die werken met honingbijen.

In Afrika, waar de Afrikaanse honingbij – ook wel bekend als de 'killer bee' – voorkomt, zijn bijensteken een groter gevaar, omdat deze bijen agressiever zijn en in groepen kunnen aanvallen. In tropische gebieden, zoals in Zuid-Amerika en de Caraïben, is het risico op bijensteken ook groter door de aanwezigheid van verschillende bijensoorten die het hele jaar door actief zijn.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een bijensteek

Een bijensteek is een pijnlijke ervaring die ontstaat wanneer een bij zich bedreigd voelt en haar angel gebruikt om zichzelf te verdedigen. Het ontstaansmechanisme van een bijensteek is eenvoudig, maar de reactie van het menselijk lichaam erop kan complex zijn, afhankelijk van verschillende factoren, zoals gevoeligheid voor bijengif of allergieën. Hieronder bespreken we de pathofysiologie van een bijensteek, inclusief wat er precies in het lichaam gebeurt nadat iemand wordt gestoken.

Het steken en de injectie van gif

Wanneer een bij zich bedreigd voelt, steekt zij met haar angel, die verbonden is met een gifklier. Zodra de bij haar angel in de huid steekt, wordt er gif in het lichaam geïnjecteerd. Bij honingbijen blijft de angel vaak achter in de huid, samen met een gifblaas die nog enige tijd gif blijft pompen. De angel van een honingbij heeft weerhaken, waardoor de bij na het steken sterft. Andere bijensoorten, zoals hommels, hebben geen weerhaken en kunnen meerdere keren steken zonder zelf te sterven.

Samenstelling van het bijengif

Het gif dat door een bij wordt geïnjecteerd, bevat verschillende actieve stoffen, waaronder melittine, fosfolipase A2 en hyaluronidase. Melittine is een eiwit dat pijn veroorzaakt en ontstekingsreacties uitlokt. Het stimuleert de afgifte van histamine, wat leidt tot roodheid, zwelling en jeuk. Fosfolipase A2 breekt celmembranen af en bevordert ook de ontstekingsreactie. Hyaluronidase helpt het gif zich door de huid te verspreiden door de verbindingen tussen cellen af te breken. Samen zorgen deze componenten ervoor dat het gif zich snel door de weefsels verspreidt en een lokale reactie veroorzaakt.

Immuunrespons en ontstekingsreactie

Na de injectie van het bijengif reageert het immuunsysteem van het lichaam onmiddellijk. Het lichaam ziet de gifstoffen als indringers en activeert immuuncellen om deze te bestrijden. Mastcellen in de huid geven histamine vrij, wat leidt tot vaatverwijding en een verhoogde doorlaatbaarheid van de bloedvaten. Hierdoor ontstaat er roodheid, zwelling en soms jeuk rond de steekplaats. De pijn die men voelt, wordt veroorzaakt door de stimulatie van de zenuwuiteinden in de huid door zowel het gif zelf als door de ontstekingsmediatoren.

Voor de meeste mensen blijft de reactie op een bijensteek beperkt tot deze lokale symptomen, die binnen enkele uren tot dagen verdwijnen. Bij sommige mensen kan de ontstekingsreactie echter heftiger zijn en een grotere zwelling veroorzaken, die enkele dagen kan aanhouden.

Allergische reacties

Bij sommige mensen kan een bijensteek een allergische reactie uitlokken. In plaats van een lokale ontstekingsreactie reageert het immuunsysteem dan overdreven sterk op de eiwitten in het bijengif. Dit kan leiden tot een systemische allergische reactie, ook wel anafylaxie genoemd. Anafylaxie is een levensbedreigende situatie waarbij symptomen zoals kortademigheid, zwelling van de keel, een snelle hartslag, bloeddrukdaling en bewustzijnsverlies kunnen optreden. Ongeveer 2-3% van de bevolking is vatbaar voor een dergelijke allergische reactie op bijensteken, en mensen met een bekende allergie moeten altijd een adrenaline-autoinjector (EpiPen) bij zich dragen.

Herstel en behandeling

Het herstel van een bijensteek hangt af van de ernst van de reactie. Voor de meeste mensen is het belangrijk om de angel zo snel mogelijk uit de huid te verwijderen om verdere injectie van gif te voorkomen. Dit kan gedaan worden met een vingernagel of een bot voorwerp om de angel weg te schrapen. Het gebruik van een pincet kan ervoor zorgen dat de gifblaas wordt leeggeknepen, wat meer gif in de huid brengt.

Na het verwijderen van de angel kan een koud kompres helpen om de zwelling en pijn te verminderen. Antihistaminica kunnen worden gebruikt om jeuk en zwelling te verlichten, terwijl pijnstillers zoals paracetamol kunnen helpen bij de pijn. Voor mensen met een ernstige allergische reactie is directe medische hulp nodig, evenals het gebruik van een adrenaline-autoinjector.

De meeste bijensteken genezen zonder problemen, maar een goede en snelle behandeling kan helpen om de symptomen te minimaliseren en complicaties te voorkomen. Mensen die weten dat ze allergisch zijn voor bijengif, moeten extra voorzichtig zijn en voorbereid zijn op mogelijke reacties.

Oorzaken van een bijensteek

Een bijensteek ontstaat meestal wanneer een bij zich bedreigd voelt of haar nest wil beschermen. Het gedrag van bijen wordt beïnvloed door verschillende factoren, en door te begrijpen wat bijen aanzet tot steken, kunnen we het risico op een bijensteek verkleinen. Hieronder bespreken we de belangrijkste oorzaken van een bijensteek.

Dreiging voor het nest

Bijen zijn zeer beschermend over hun nest. Wanneer een bij voelt dat haar kolonie wordt bedreigd, bijvoorbeeld door iemand die te dicht bij het nest komt of het per ongeluk verstoort, zal zij haar nest verdedigen door te steken. Dit beschermingsgedrag is vooral sterk bij honingbijen, die hun kolonie, vol met waardevolle honing en andere bijen, koste wat het kost willen beschermen.

Plotselinge bewegingen en paniek

Plotselinge bewegingen kunnen bijen alarmeren. Als je bijvoorbeeld wild met je armen zwaait wanneer een bij dichtbij komt, kan dit de bij doen denken dat er gevaar dreigt. Dit kan ertoe leiden dat de bij zich bedreigd voelt en besluit te steken. Rustig blijven en geen snelle bewegingen maken is vaak de beste manier om te voorkomen dat een bij steekt.

Zoete geuren en felle kleuren

Bijen worden aangetrokken door zoete geuren, zoals die van bloemen, parfums of zelfs zoete voedingsmiddelen. Wanneer iemand buiten eet of zoete geuren draagt, kunnen bijen dit verwarren met bloemen en dichterbij komen om te onderzoeken. Als de bij dan merkt dat het geen bloem is, kan ze zich bedreigd voelen en steken. Daarnaast kunnen felle kleuren, zoals geel en oranje, bijen aantrekken omdat deze kleuren lijken op bloemen die nectar bevatten.

Klimatologische factoren

Bijen zijn gevoeliger en sneller geïrriteerd bij warm weer of tijdens periodes van droogte. Wanneer het erg warm is, kunnen bijen sneller defensief reageren, vooral als ze zich al kwetsbaar voelen door de weersomstandigheden. Ook tijdens de herfst zijn bijen vaak agressiever, omdat ze zich voorbereiden op de winter en extra beschermend zijn over hun voedselvoorraden.

Dichtbij bloemen of voedselbronnen zijn

Bijen worden aangetrokken door bloemen en andere voedselbronnen. Wanneer iemand zich in een bloementuin bevindt of zoete voedingsmiddelen buiten consumeert, kunnen bijen dichterbij komen om deze bronnen te onderzoeken. Als de bij zich dan bedreigd voelt of per ongeluk vast komt te zitten, bijvoorbeeld in kleding of haar, kan dit leiden tot een steek.

Risicogroepen voor bijensteken

Bijensteken kunnen iedereen treffen, maar sommige groepen mensen lopen een verhoogd risico vanwege hun beroep, leefstijl of omgeving. Hieronder worden de belangrijkste risicogroepen voor bijensteken beschreven.

Buitenshuis werkenden

Mensen die veel buiten werken, zoals tuinmannen, landbouwers, boswachters en imkers, lopen een verhoogd risico op bijensteken. Deze beroepen brengen hen vaak in de buurt van bijen en hun nestplaatsen, wat de kans op een steek vergroot.

Kinderen

Kinderen zijn extra kwetsbaar voor bijensteken, omdat ze vaak buiten spelen en nieuwsgierig zijn naar insecten. Ze kunnen onbewust te dicht bij bijennesten komen of bijen verstoren, wat hun risico op een steek verhoogt.

Mensen met allergieën

Mensen die bekend zijn met een allergie voor bijengif vormen een risicogroep, omdat zij een verhoogd risico lopen op een ernstige reactie, zoals anafylaxie. Het is essentieel dat deze mensen altijd een adrenaline-autoinjector bij zich dragen voor het geval zij gestoken worden.

Mensen die buiten recreëren

Mensen die vaak buiten recreëren, zoals wandelaars, kampeerders en picknickers, lopen ook een hoger risico op bijensteken. Bijen worden vaak aangetrokken door de bloemen en voedselbronnen die zich in deze buitenomgevingen bevinden.

Risicofactoren voor bijensteken

Naast risicogroepen zijn er ook specifieke risicofactoren die de kans op een bijensteek vergroten. Deze factoren hebben te maken met gedrag, omgeving en blootstelling aan bijen.

Dreiging voor het nest

Bijen zijn zeer beschermend over hun nest. Wanneer iemand te dicht bij een bijennest komt of het per ongeluk verstoort, kunnen bijen zich bedreigd voelen en steken. Dit beschermingsgedrag is vooral sterk bij honingbijen.

Plotselinge bewegingen en paniek

Plotselinge bewegingen, zoals wild zwaaien met de armen, kunnen bijen alarmeren en doen denken dat er gevaar dreigt. Dit kan ertoe leiden dat de bij zich bedreigd voelt en besluit te steken. Rustig blijven en geen snelle bewegingen maken is vaak de beste manier om te voorkomen dat een bij steekt.

Zoete geuren en felle kleuren

Bijen worden aangetrokken door zoete geuren, zoals parfums of zoete voedingsmiddelen. Felle kleuren, zoals geel en oranje, kunnen bijen ook aantrekken omdat deze kleuren lijken op bloemen die nectar bevatten. Dit vergroot de kans dat bijen dichterbij komen en, als ze zich bedreigd voelen, steken.

Klimaat en weersomstandigheden

Bijen zijn gevoeliger en sneller geïrriteerd bij warm weer of tijdens periodes van droogte. Bijen kunnen tijdens warme dagen defensiever zijn, vooral wanneer ze zich kwetsbaar voelen door de weersomstandigheden. Ook tijdens de herfst, wanneer ze hun voedselvoorraad beschermen, kunnen bijen agressiever reageren.

Dichtbij bloemen of voedselbronnen zijn

Bijen worden aangetrokken door bloemen en andere voedselbronnen. Wanneer iemand zich in een bloementuin bevindt of buiten zoete voedingsmiddelen consumeert, kunnen bijen dichterbij komen om deze bronnen te onderzoeken. Als de bij zich bedreigd voelt of per ongeluk vast komt te zitten, kan dit leiden tot een steek.

Symptomen en gevolgen van een bijensteek

Verschijnselen

Alle mensen reageren in meer of mindere mate op een bijensteek. Een bijensteek is pijnlijk en bij de meeste mensen blijft de reactie beperkt tot pijn en een lokale zwelling. Soms treedt er echter een allergische of overgevoeligheidsreactie op, die direct behandeling behoeft. Ongeveer 10-20 procent van de Nederlandse bevolking reageert gevoelig op een bijensteek. Meestal blijft het bij een matige tot forse zwelling op de plaats van de steek, zonder verdere klachten. Zo'n reactie kan erg vervelend zijn, maar is vrijwel nooit gevaarlijk, uitgezonderd een bijensteek in de keel. Bij grofweg 1 op de 100 personen treedt een ernstige allergische reactie op. Een dergelijke allergische reactie op een bijensteek kan pas ontstaan als de persoon in kwestie al eens eerder in aanraking is geweest met het insectengif. Bij de eerste steek reageer je vaak niet zo heftig. Vaak weten mensen dat ze heftig kunnen reageren op een bijen- of wespensteek en in dat geval zullen zij hiervoor een noodset bij zich dragen (zie onder).

Bijensteek: milde allergische reactie

Er kunnen twee soorten allergische reacties worden onderscheiden: een milde en een zware allergische reactie. Een milde allergisch reactie op een bijensteek kenmerkt zich door een pijnlijke, rode zwelling die steeds groter wordt. Het is zelfs mogelijk dat je hele been of arm gezwollen is. De zwelling ontstaat op de plaats waar de bij je gestoken heeft. Deze vorm van allergie is weliswaar vervelend, doch niet levensbedreigend.

Bijensteek: hevige allergische reactie (anafylactische shock)

Bij een zware allergie, breidt de allergische reactie zich uit over het hele lichaam. Er kunnen in dat geval bij een bijensteek onder meer de volgende symptomen optreden:
  • rode ogen;
  • een loopneus;
  • plotselinge bloeddrukdaling;
  • opzwelling van het strottenhoofd of de luchtpijp waardoor je in ademhalingsnood komt;
  • diarree;
  • misselijkheid;
  • braken;
  • bewusteloosheid.

Deze hevige allergische reactie treedt binnen 15 -30 minuten op nadat je gestoken bent. Indien er niet direct en adequaat ingegrepen wordt kan er een zogeheten 'anafylactische shock' optreden met ernstige hart- en ademhalingsstoornissen, veelal gevolgd door bewustzijnsverlies en/of een levensbedreigende shocksituatie. Er moet dan ook onverwijld deskundige hulp ingeroepen worden in dergelijke situaties. Bij een ernstige (allergische) reactie moet je direct 1-1-2 (laten) bellen en het slachtoffer in een halfzittende houding brengen.

Tong, keel en luchtwegen

Bij het inslikken van een bij en een steek in de tong, keel of luchtwegen kan er sprake zijn van een acuut levensbedreigende
situatie. De patiënt moet dan onverwijld worden opgenomen op de spoedeisende eerste hulppost van een medisch centrum.

Meerdere bijensteken: toxische reactie

Meerdere (bijen)steken kunnen leiden tot een toxische reactie met een lage bloeddruk, ernstige hoofdpijn of zelfs shock.

Angel van de Europese honingbij (Apis mellifera) / Bron: Siga, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Angel van de Europese honingbij (Apis mellifera) / Bron: Siga, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Hoe verwijder je de angel?

Een bijensteek is nooit prettig, maar wat je direct na de steek doet, kan een groot verschil maken in hoe je lichaam reageert. Het allerbelangrijkste? Haal die angel er zo snel mogelijk uit! Een angel blijft namelijk gif injecteren zolang hij in de huid zit. Hoe sneller je hem verwijdert, hoe minder gif er in je lichaam komt en hoe minder heftig de reactie zal zijn.

Hoe pak je dit aan? Gebruik je vingernagel, een bankpasje of een mesje om de angel uit de huid te schrapen. Belangrijk: probeer de angel niet samen te knijpen, want daarmee pers je juist méér gif uit het zakje in je huid. Werk voorzichtig, maar doeltreffend. Een puntig pincet kan ook handig zijn, maar zorg ervoor dat je de angel goed beetpakt en niet het gifzakje.

Heb je de angel eruit? Top, je bent al halverwege! Reinig de steekplek direct met alcohol, jodium of een andere desinfecterende vloeistof om infecties te voorkomen. En over uitzuigen gesproken: laat die cowboypraktijken maar achterwege. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat het uitzuigen van gif met een pompje weinig tot niets uithaalt.

Hoe verzorg je een bijensteek?

Nu de angel verwijderd is, vraagt de steekplek om wat extra liefde en aandacht. Zo voorkom je dat de pijn en zwelling je dag verder verpesten.

  • Koelen: Koelen is je beste vriend. Leg een natte doek of een ijskompres (met een doek ertussen om bevriezing van de huid te voorkomen) op de steekplek. Dit helpt niet alleen tegen de zwelling, maar verzacht ook de pijn.
  • Pijn en jeuk bestrijden: Die irritante jeuk en branderige pijn? Daar kun je wat aan doen! Smeer een crème zoals Azaron Insectenbeet Crème of Nestosyl op de plek. Deze crèmes bevatten stoffen die jeuk en pijn verlichten. Je kunt ook een beetje honing of een papje van baking soda en water proberen – deze huismiddeltjes hebben een licht verzachtend effect.

Wanneer moet je extra alert zijn?

Meestal is een bijensteek vooral vervelend, maar niet gevaarlijk. Toch zijn er uitzonderingen waarbij je beter op je hoede kunt zijn:

  • Allergische reactie: Sommige mensen reageren heftig op een bijensteek. Denk aan symptomen zoals ademhalingsproblemen, een opgezwollen gezicht of tong, of duizeligheid. In dat geval moet je meteen medische hulp inschakelen!
  • Meerdere steken: Een enkele steek is vaak prima te handelen, maar ben je door een zwerm aangevallen? Dan kan de hoeveelheid gif gevaarlijk zijn, zelfs voor mensen zonder allergie.

Extra tips voor onderweg

Voor wie vaak in de natuur is, kan het slim zijn om een insectenpen of antihistaminetabletten mee te nemen. Deze middelen kunnen je reactie op de steek beperken, vooral als je gevoelig bent voor zwellingen.

Een bijensteek kan behoorlijk irritant zijn, maar met een paar snelle en doeltreffende acties maak je er het beste van. Vergeet niet: een beetje voorbereiding kan een wereld van verschil maken. Dus trek die wandelschoenen aan, maar stop ook een EHBO-kitje in je tas!

Zelf een bijensteek verzorgen

Tenzij je allergisch bent voor bijen of tekenen van een ernstige allergische reactie vertoont, kun je de meeste bijensteken thuis behandelen. Deze huismiddeltjes kunnen de symptomen helpen verlichten:

Verwijder de angel

Voordat je begint met huismiddeltjes, is het belangrijk om de angel zo snel mogelijk te verwijderen. Dit kun je het beste doen door met je vingernagel of een bot voorwerp langs de huid te schrapen, zodat je de angel eruit schuift zonder de gifblaas leeg te knijpen. Hoe sneller je de angel verwijdert, hoe minder gif er in de huid terechtkomt.

Honing

Honing kan helpen bij wondgenezing, pijn en jeuk. Om bijensteken met honing te behandelen, breng je een kleine hoeveelheid honing aan op het getroffen gebied. Dek af met een los verband en laat het maximaal een uur intrekken.

Zuiveringszout of baking soda / Bron: Tszrkx, Wikimedia Commons (Publiek domein)Zuiveringszout of baking soda / Bron: Tszrkx, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Zuiveringszout

Een pasta gemaakt van zuiveringszout (ook bekend als baking soda) en water kan helpen om bijengif te neutraliseren wat pijn, jeuk en zwelling vermindert. Breng een dikke laag zuiveringszout aan op het getroffen gebied. Bedek de pasta met een verbandje. Laat het minimaal 15 minuten intrekken en pas het opnieuw toe als dat nodig is.

Appelazijn

Appelazijn kan ook helpen om bijengif te neutraliseren. Week de steekplaats in een bakje appelazijn gedurende minstens 15 minuten. Je kunt ook een verband of doek in de azijn drenken en breng het vervolgens op de steekplaats aan.

Tandpasta

Het is onduidelijk waarom tandpasta helpt bij bijensteken. Sommige mensen beweren dat alkalische tandpasta het zure honingbijengif neutraliseert. Als dat zo is, zal tandpasta niet werken op wespenvergif. Wespengif is namelijk erg alkalisch; door er azijn (wat heel zuur is) bij te doen wordt het gif enigszins geneutraliseerd. Hoe dan ook, tandpasta is een goedkoop en eenvoudig hulpmiddel om te proberen. Je kunt er eenvoudigweg een beetje van op het getroffen gebied aanbrengen.

Koud kompres

Een simpel koud kompres kan ook wonderen doen bij een bijensteek. Leg een koud washandje of een ijsblokje gewikkeld in een doek op de plek van de steek gedurende 10-15 minuten. De kou helpt om de zwelling te verminderen en verdooft de pijn tijdelijk. Zorg ervoor dat je de huid niet direct in aanraking laat komen met het ijs om bevriezing te voorkomen.

Uien of knoflook

Het gebruik van ui of knoflook klinkt misschien apart, maar beide bevatten zwavel, wat helpt om ontstekingen te verminderen. Snijd een ui of knoflook doormidden en wrijf de snijkant zachtjes over de bijensteek. Laat het sap een paar minuten inwerken voordat je het afspoelt. Dit huismiddeltje kan helpen om de pijn te verzachten en de zwelling te verminderen.

Kokosolie / Bron: Phu Thinh Co, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.0)Kokosolie / Bron: Phu Thinh Co, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.0)

Kruiden en oliën

Deze kruiden hebben wondgenezende eigenschappen en kunnen symptomen van een bijensteek verlichten:
  • Aloë vera helpt bij het verlichten van pijn en jeuk.
  • Calendula is een verzachtende crème die de geprikkelde huid herstelt. Het is een antisepticum dat wordt gebruikt om wondjes te genezen en huidirritatie te verminderen. Breng de crème rechtstreeks aan op de prikplaats en dek af met een verbandje.
  • Essentiële olie van lavendel heeft ontstekingsremmende eigenschappen en kan zwelling helpen verlichten. Verdun de etherische olie met kokosnoot- of olijfolie. Dep een paar druppels van het mengsel op de prikplaats.
  • Tea tree olie is een natuurlijk antisepticum en kan toegepast worden bij bijensteken. Meng met wat kokosolie en breng wat van dit mengel op de steekplek aan.
  • Toverhazelaar is een beproefd kruidenmiddel voor insectenbeten en bijensteken. Het kan helpen bij het verminderen van ontstekingen, pijn en jeuk.

Noodset en hyposensibilisatie

Mensen die bekend zijn met ernstige overgevoeligheid kunnen door de huisarts een noodset laten voorschrijven. Deze set bestaat onder andere uit een automatische injectiespuit (een pompje bij zich met adrenaline), die bij toepassing tegen het dijbeen wordt gedrukt waardoor de naald er vanzelf uitspringt en de injectievloeistof afgeeft. Door het injecteren van adrenaline wordt een shock verminderd of voorkomen. Daarna moet het slachtoffer alsnog zo snel mogelijk naar het ziekenhuis.

Een bijen- en wespenallergie kun je ook laten behandelen middels een hyposensibilisatiekuur, waarbij gedurende een bepaalde tijd oplopende concentraties gif wordt ingespoten. Middels deze behandeling wordt de patiënt blijvend ongevoelig gemaakt voor het insectengif. De injectiekuur bestaat uit een instelfase en een onderhoudsfase.

Wat is de prognose na een bijensteek?

Goed nieuws: voor de meeste mensen is een bijensteek vooral een tijdelijke irritatie. De pijn, jeuk en zwelling verdwijnen meestal binnen een paar uur tot enkele dagen. Maar hoe zit het precies met de mogelijke reacties, de tijdlijn en de zeldzamere complicaties? Hier duiken we dieper in, met voorbeelden en feiten.

Hoe lang duurt het herstel?
Bij een normale reactie – denk aan een rode, gezwollen en jeukende plek – ben je er meestal binnen 24 tot 48 uur vanaf. De zwelling kan echter tot 3 tot 7 dagen aanhouden, vooral op gevoelige plekken zoals de hand of het gezicht. Dit komt doordat de huid hier dunner is, waardoor het gif wat meer impact kan hebben.

Casus: Neem het voorbeeld van Lisa, 28 jaar, die tijdens een picknick in het park een bijensteek opliep op haar hand. Binnen een uur werd haar hand rood en dik. Met koelen en een beetje Azaron was de zwelling na drie dagen volledig verdwenen.

Bij mensen die een lichte allergische reactie vertonen, zoals een grotere zwelling rond de steekplek (tot wel 10 cm in diameter), kan het herstel wat langer duren: vaak 7 tot 10 dagen.

Wanneer wordt het ernstiger?
Een bijensteek kan in zeldzame gevallen tot ernstige complicaties leiden. Hier een overzicht van mogelijke risico’s:

  • Allergische reacties: Ongeveer 1% tot 3% van de mensen heeft een allergie voor bijensteken. Symptomen zoals ademhalingsproblemen, huiduitslag of duizeligheid kunnen optreden binnen minuten tot een uur na de steek. Zonder behandeling kan dit levensbedreigend zijn.
  • Anafylactische shock: Dit is een zeer ernstige allergische reactie die voorkomt bij ongeveer 1 op de 1000 mensen die allergisch zijn. Zonder directe toediening van adrenaline kan dit fataal zijn.

Casus: Jan, 42 jaar, heeft een bekende bijenallergie. Tijdens een fietstocht werd hij gestoken in zijn nek. Binnen vijf minuten kreeg hij ademhalingsproblemen en een opgezwollen gezicht. Zijn adrenalinepen redde zijn leven, maar hij moest nog wel naar de spoedeisende hulp voor verdere behandeling.

  • Meerdere steken: Een enkele bij kan ongeveer 50 tot 140 microgram gif injecteren. Voor de gemiddelde volwassene is dit niet schadelijk. Maar bij meer dan 50 steken (bijvoorbeeld na een aanval door een zwerm) kan de hoeveelheid gif ernstige gevolgen hebben, zoals misselijkheid, overgeven, hoofdpijn en in zeldzame gevallen nierfalen.

Feitje: Het dodelijke aantal steken wordt geschat op ongeveer 10 steken per kilogram lichaamsgewicht. Voor een volwassene van 70 kg zou dit betekenen dat 700 steken fataal kunnen zijn.

Langetermijneffecten: wat kun je verwachten?
Voor de meeste mensen laat een bijensteek geen blijvende sporen achter. Maar er zijn enkele uitzonderingen:

  • Hypergevoeligheid: Bij herhaalde steken kan iemand over tijd allergisch worden voor bijensteken, zelfs als er eerder geen allergie was. Dit wordt ‘sensibilisatie’ genoemd.
  • Huidirritatie: In sommige gevallen blijft de huid langere tijd geïrriteerd of verkleurd, vooral als de plek is geïnfecteerd door bijvoorbeeld krabben.

Casus: Sophie, 35 jaar, kreeg een bijensteek op haar been tijdens het tuinieren. Omdat ze veel krabde, raakte de plek geïnfecteerd en had ze antibiotica nodig. Na drie weken was de infectie genezen, maar de huid bleef nog maanden donkerder op die plek.

Cijfers en trends wereldwijd
De kans dat je een ernstige reactie op een bijensteek krijgt, verschilt sterk per regio:

  • In Europa worden jaarlijks naar schatting 0,3% van de mensen door een bij gestoken. In tropische gebieden, waar bijen agressiever kunnen zijn, ligt dit percentage hoger.
  • Allergieën voor bijen komen iets vaker voor bij mannen (ongeveer 60% van de ernstige reacties).
  • Volgens een rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie sterven wereldwijd ongeveer 30 tot 50 mensen per jaar aan complicaties door bijensteken, meestal door anafylactische shock.

Conclusie: een bijensteek hoeft geen drama te zijn
Voor de meeste mensen is een bijensteek een kortstondig ongemak. Met de juiste behandeling ben je vaak snel weer de oude. Maar let op signalen van allergische reacties, vooral als je in het verleden al gevoelig hebt gereageerd op een steek. Een EHBO-kit met antihistaminica of een adrenalinepen (voor mensen met een allergie) kan in sommige gevallen een leven redden.

Dus de volgende keer dat je lekker in de tuin zit of door een bloemenveld wandelt, onthoud: rust, een beetje kennis en een goed voorbereid plan zorgen ervoor dat een bijensteek geen grote angel in je dag hoeft te zijn!

Preventie

Als je weet dat je tijd buiten zult doorbrengen, neem dan de volgende maatregelen om je risico op een bijensteek te verminderen:
  • loop niet op blote voeten naar buiten
  • laat bijenkorven met rust
  • draag geen geurige parfums, haar- of lichaamsproducten
  • draag geen felle kleuren of kleding met bloemrijke prints.
  • bedek je eten en drinken
  • rijd niet in de auto met je ramen naar beneden
  • drink niet uit open blikjes frisdrank
  • blijf uit de buurt van open vuilnisbakken

Casus van een bijensteek met complicaties

Patiënt

Jan de Vries, een 45-jarige man

Anamnese

Jan werd tijdens het tuinieren gestoken door een bij op zijn rechter onderarm. Binnen enkele minuten ontwikkelde Jan pijn, roodheid en zwelling rond de steekplaats.

Initiële behandeling

Jan verwijderde de angel zo snel mogelijk en koelde het gebied met ijs. Hij nam een antihistaminicum (loratadine) om de allergische reactie te verminderen.

Ontwikkeling van complicaties

24 uur na de steek:
  • Jan merkte dat de zwelling toenam en de roodheid zich uitbreidde.
  • Hij ontwikkelde jeuk en een gevoel van warmte rond de steekplaats.
  • Jan begon lichte koorts te krijgen (38.2°C).

Medische consultatie

Bij de arts werd cellulitis (huidinfectie) vastgesteld. Dit is een potentieel ernstige bacteriële infectie van het onderhuidse bindweefsel. Het kan zich uiteindelijk uitbreiden naar de lymfeklieren en bloedbaan. Onbehandelde cellulitis kan snel levensbedreigend worden. Jan kreeg een antibioticum voorgeschreven (amoxicilline) om de infectie te bestrijden.

48 uur na de steek

Ondanks de antibiotica nam de zwelling toe en werd pijnlijker. Jan kreeg moeite met het bewegen van zijn arm vanwege de zwelling en pijn. De koorts steeg naar 39.0°C.

Verdere medische ingrepen

Jan werd doorverwezen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek.Bloedonderzoek toonde verhoogde ontstekingswaarden (CRP, leukocyten). Een echografie van de arm liet een abces zien (een met pus gevulde holte).

Behandeling in het ziekenhuis

  • Het abces van Jan werd chirurgisch gedraineerd om de pus te verwijderen.
  • Jan kreeg intraveneuze antibiotica (clindamycine) toegediend.
  • Hij werd opgenomen voor observatie en verdere behandeling.

Herstel

  • Na een week in het ziekenhuis verminderde de zwelling aanzienlijk.
  • De pijn nam af en Jan kon zijn arm weer beter bewegen.
  • De koorts verdween en de ontstekingswaarden in het bloed normaliseerden.

Nazorg

  • Jan kreeg advies over wondverzorging en het voorkomen van toekomstige bijensteken.
  • Hij kreeg een EpiPen (adrenaline auto-injector) voorgeschreven om bij zich te dragen vanwege de verhoogde kans op ernstige allergische reacties bij toekomstige steken.
  • Een vervolgafspraak werd gepland om de wondgenezing te controleren en eventuele resterende infecties te behandelen.

Lees verder

© 2015 - 2025 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Bijensteek behandelen / Wespensteek behandelenBijensteek behandelen / Wespensteek behandelenEr bestaan verscheidene natuurlijke behandelingen en middeltjes om een bijensteek of wespensteek te behandelen zodat de…
Een wespensteek/bijensteek, wat nu? Snel behandelen!Wespensteken en bijensteken kunnen een pijnlijke steek achterlaten. Vooral in de zomer, wanneer u lekker naar buiten gaa…
Allergisch voor bijen- of wespensteekAllergisch voor bijen- of wespensteekGestoken worden door een wesp of bij kan erg vervelend zijn, maar meestal is de steek niet gevaarlijk. Sommige mensen zi…
De hommel- en bijensteekDe hommel- en bijensteekGrote kans dat je wel eens door een wesp bent gestoken. Naast een pijnlijke steek van deze insecten, is er ook een kans…
Iritis: Ontsteking iris in oog met pijn en fotofobieIritis: Ontsteking iris in oog met pijn en fotofobieDe iris is een cirkelvormig en gekleurd deel aan de voorzijde van het oog, met in het midden de donkere pupil. De iris r…
Menstruatie uitstellen, hoe kunt u dit doen?Menstruatie uitstellen, hoe kunt u dit doen?Een menstruatie komt niet altijd zo gelegen. Bij meer dan vijftig procent van alle vrouwen is de ongesteldheid een pijnl…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Etxrge, Wikimedia Commons (Publiek domein/bewerkt)
  • Healthline. Home Remedies for Bee Stings: What Works? https://www.healthline.com/health/outdoor-health/home-remedies-for-bee-stings (ingezien op 9-8-2018)
  • http://www.huidziekten.nl/folders/nederlands/bijenwespen.htm
  • http://www.imkersraalte.nl/index.php?section=2&page=143
  • http://www.bijenhouders.nl/files/downloads_homepage_onderwijs/bijensteek-informatieblad-jan2013_.pdf
  • http://www.rodekruis.nl/eerste-hulp/wat-te-doen-bij/bijensteek
  • http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/81657-bijensteekwespensteekhommelsteek-behandeling-wat-te-doen.html
  • https://www.umcg.nl/SiteCollectionDocuments/Zorg/ZOB/A/VLC364_0904%20allergie%20wespen.pdf
  • http://www.vadersenmoeders.nl/voorjou/bijen-en-bijensteken.htm
  • http://www.eerstehulpwiki.nl/wiki/index.php/Insectenbeten
  • K. Gortzak, R.A.Th. Gortzak. Wespen- en bijensteken zijn niet altijd zo onschuldig als wordt gedacht. Ned Tijdschr Tandheelkd 2013; 120: 373-376. doi: 10.5177/ntvt.2013.07/08.13139
  • Martin Sulman. Mens & Gezondheid. https://mens-en-gezondheid.nl/ (ingezien op 1-12-2024 en 25-1-2025)
  • Medisch Centrum Leeuwarden. Allergie voor het gif van bij of wesp. https://www.mcl.nl/aandoeningen-en-behandelingen/aandoeningen/allergie-voor-het-gif-van-bij-of-wesp (ingezien op 5-8-2024)
  • Afbeelding bron 1: Ivar Leidus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)
  • Afbeelding bron 2: Siga, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 3: Tszrkx, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 4: Phu Thinh Co, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.0)
Tartuffel (2.971 artikelen)
Laatste update: 08-02-2025
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 17
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.