Dementie of gewoon vergeetachtigheid?

In de schuur aangekomen en daar niet meer weten waarom of waarvoor? Terug in de keuken en bij het aanblik van de pan en het aardappelschilmesje valt het kwartje: ik zou aardappelen pakken. Iedereen maakt het wel eens mee en meestal komt het doordat we "al zoveel aan ons hoofd hebben". Maar wat als het vaker gebeurt of steeds vaker, meerdere keren per dag? Of wat als men bij het aanblik van de pan men niet meer weten wat dat ding is? Twintig procent van de Nederlandse bevolking krijgt er in zijn leven ooit mee te maken. Voor vrouwen ligt het percentage zelfs op dertig procent. Hoe ouder men wordt des te groter wordt de kans dat men er last van krijgt. We hebben het hier over de achteruitgang van mentale vermogens, een vorm van dementie zoals Alzheimer of Parkinson. Nu rijst de vraag, wanneer spreekt men van vergeetachtigheid en wanneer van dementie? Welke vormen van dementie zijn er? Wanneer moet men zich zorgen maken?

Inhoud

• Enkele feiten
• Wat is dementie
• Welke vormen van dementie bestaan er?
• Varianten van Alzheimer
• Wat verandert er in de hersenen?
• Wanneer moet men zich zorgen maken?
• Diagnose dementie
• Is dementie te voorkomen?
• Is dementie te behandelen?
• "U kan beter een arm of been verliezen"
• Nog enkele kenmerken
• Meneer Alzheimer

Enkele feiten

• Naar schatting zijn er in Nederland 200.000 à 300.000 mensen met een vorm van dementie.
• De verwachting is dat dit aantal in 2050 zal zijn opgelopen tot 500.000 mensen.
• Alzheimer is met 60 tot 70% de meest voorkomende vorm van dementie.
• Ongeveer tien procent van de Alzheimer patiënten is jonger dan vijfenzestig jaar.
• Bij jongeren die dement worden, gaat het ziekteproces extra snel.
• In minder dan 5% van de gevallen is erfelijkheid verantwoordelijk voor het ontstaan van de ziekte.
• De ziekte van Alzheimer is (nog) niet te genezen, maar wel te behandelen.
• Boven de 90 jaar is de kans op dementie maar liefst ruim 40 procent.
• Vanaf het moment dat de ziekte zich openbaart, heeft de patiënt nog een levensverwachting van zes tot dertien jaar.

Wat is dementie

Dementie is een verzamelnaam voor stoornissen in het verstandelijk vermogen, stemming en gedrag. Vaak zijn geheugenstoornissen de eerste symptomen maar dat hoeft niet altijd, vooral niet bij jongeren (tussen de 30 en 50). Andere symptomen van dementie zijn: gedragsveranderingen, concentratieverlies, verminderd oriëntatievermogen, stemmingstoornissen, moeite met taal, rekenen, schrijven of lezen. Veel van deze symptomen zoals concentratieverlies en vergeetachtigheid zijn "gewone" ouderdomsklachten die te maken hebben met de veranderingen in de hersenen naarmate we ouder worden. Dementie komt over het algemeen bij ouderen voor. De meest voorkomende vorm van dementie is een vorm van Alzheimer. Tussen de zestig en zeventig procent van de mensen met dementie heeft Alzheimer. Ongeveer tien procent van de Alzheimer patiënten is jonger dan vijfenzestig jaar.

Welke vormen van dementie bestaan er?

Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig ziektes met vergelijkbare symptomen en ziekteverloop. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire dementie. Bij primaire dementie is het ziekteverloop onomkeerbaar. Zoals gezegd is Alzheimer, in al zijn varianten, de meest voorkomende vorm van dementie. Hiernaast zijn er nog enkele veel voorkomende vormen van dementie, dit zijn:

• Alzheimer, hierbij sterven er meer dan een normale hoeveelheid hersencellen (atrofie) af, het is een geleidelijk en onomkeerbaar proces.
• Vasculaire dementie, hierbij treden regelmatig infarcten op die de hersenen beschadigen,
• Lewy body dementie wordt eigenlijk gezien als de voorloper voor Parkinson.
• Frontotemporale dementie(FTD) werd voorheen de ziekte van Pick genoemd,
• Parkinson, kenmerkt zich door bewegingstraagheid, trillingen,stijfheid van de ledematen en voorovergebogen houding en verstoorde houdingsreflexen
• Korsakov, kenmerkt zich door geheugenstoornissen, neurologische/psychiatrische symptomen zoals Pseudologia phantastica
• Creutzfeldt- Jakob: hersencellen sterven in snel tempo af en binnen enkele weken treden er ernstige geheugenstoornissen op.
• Downsyndroom en dementie, mensen met Downsyndroom hebben een extra chromosoom 21. Dit is het chromosoom waarop een gen zit dat verband houdt met de ziekte van Alzheimer [SUP](1)[SUP].

Ook zijn er enkele zeldzamere vormen zoals aids dementie of het organisch psycho syndroom (schildersziekte). Plotselinge en tijdelijke vormen van dementie, secundaire dementie genaamd, komen ook voor als gevolg van bijvoorbeeld: medicijngebruik, suikerziekte, vitamine B tekort, enz. enz. Pseudo dementie valt ook onder secundaire dementie en is vaak het gevolg van een depressie. Bij secundaire dementie is in tegenstelling tot primaire dementie soms (mits tijdig onderkent) een volledig herstel mogelijk.

Varianten van Alzheimer

Er wordt bij Alzheimer een onderscheid gemaakt van het gebied in de hersenen waar de ziekte zich openbaart (voornamelijk bij jongeren).

• Patiënten met de Links temporopariëtale variant hebben problemen met taal, het uitvoeren van bepaalde handelingen (het bedienen van apparaten) en problemen met rekenen. Dit wordt veroorzaakt door verlies van hersenweefsel in de linkerhersenhelft van de temporaal- en de pariëtale kwab.
• Patiënten met de frontale variant hebben voornamelijk gedragsveranderingen zoals ontremming of initiatiefverlies. Dit wordt veroorzaakt door verlies van hersenweefsel in de voorhoofdskwabben (frontaalkwabben).
• Patiënten met posterieure variant openbaart zich voornamelijk met een verminderd gezichtsvermogen. Dit wordt veroorzaakt door verlies van hersenweefsel in de achterhoofdskwabben

Wat verandert er in de hersenen?

Dementie gaat gepaard met een verlies aan verbindingen tussen neuronen in de hersenen. Veel neuronen sterven hierdoor af. Bij de ziekte van Alzheimer sterft er een meer dan normale hoeveelheid, waarom dit gebeurt is nog niet goed bekend. Bij vasculaire dementie ontstaat deze afsterving bij ieder infarct en gaat de patiënt stapsgewijs achteruit. Bij patiënten met ernstige vormen van dementie kan het volume van de hersenen met 10 tot 15% afnemen. Er is in onze hersenen niet een specifiek gebied waar onze geheugenfuncties zich bevinden. Maar één onderdeel van onze hersenen is relatief belangrijker voor het geheugen dan andere delen, namelijk de hippocampus. Bij patiënten met Alzheimer is dan ook, door middel van MRI-scans, ontdekt dat de grijze massa (zenuwencellen ofwel neuronen) meer dan gewoon afnamen en dat ook de vorm van de hippocampus veranderde. Een andere verandering die de hersenen ondergaan naarmate we ouder worden is eiwitophoping. Op MRI-scans is duidelijk te zien waar in de hersenen de eiwitophoping het grootst is. Er zijn in de hersenen nog enkele stoffen die een belangrijke rol spelen in de stofwisseling en prikkeloverdracht. Met speciale apparatuur, magnetische resonantie spectroscopie (MRS), zijn deze stoffen "zichtbaar te maken". Uit onderzoek, bij Alzheimer patiënten, blijkt dat de niveaus van één stof, acetylcholine genaamd, sterk verstoord zijn. Dit komt voornamelijk omdat de neuronen, die acetylcholine aanmaken, afgestorven zijn. Het doel van de meeste medicijnen tegen Alzheimer zijn er dan ook op gericht om acetylcholine te activeren of na te bootsen.

Wanneer moet men zich zorgen maken?

Ouder worden gaat vaak gepaard met geheugenproblemen. Dit komt lang niet bij iedereen voor, sommigen mensen worden 100 zonder noemenswaardige mentale achteruitgang, terwijl anderen matige geheugenproblemen hebben op jongere leeftijd. Een eventuele leidraad is dat normale aan ouderdom gerelateerde geheugenproblemen het dagelijkse leven niet verstoren. Het hebben van geheugenproblemen hoeft daarom ook niet meteen te betekenen dat men dement aan het worden is. Geheugenproblemen kunnen ook een andere oorzaak hebben zoals: geneesmiddelen, vitamine B tekort, alcohol/drugs gebruik of stress. Een specialist kan aan de hand van, bijvoorbeeld neurologische tests, vaststellen of het om "normale" of om een meer dan normale mentale achteruitgang gaat. Jammer genoeg gaan we vaak neurologische tests doen als er aanleiding toe is. Eventuele mentale achteruitgang is dan nog niet te meten omdat we geen referentie hebben, waaraan we een eventuele achteruitgang kunnen afleiden. Nu vergelijkt men de score van een test met het gemiddelde wat bij de leeftijdcategorie hoort. Eigenlijk zou iedereen op jongere leeftijd al een neurologische test moeten doen zodat eventuele achteruitgang op latere leeftijd makkelijker te constateren is.

Diagnose dementie

De eerste verschijnselen van dementie verschillen per persoon en per ziekte. Het zijn vaak personen uit de directe omgeving die het opvalt dat er iets mis is. Vergeetachtigheid kan men vaak nog verbergen of aan ouderdom toewijzen. Vaak gaat er met beginnende dementie ook een gedragsverandering samen. Bij ernstige geheugenproblemen in combinatie met andere problemen zoals bijvoorbeeld het niet meer herkennen van dagelijkse gebruiksvoorwerpen, zal voor de huisarts reden zijn om de persoon naar een specialist door te verwijzen. Dus wanneer geheugenproblemen het dagelijkse leven verstoort. De specialist, een geriater, in een geheugenpolikliniek of Alzheimer-centrum zal vaak een neuropsychologisch onderzoek (NPO) uitvoeren waarbij wordt gekeken naar motoriek, taal, geheugen en aandacht. Een MRI- of CT-scan kan daarna de diagnose dementie eventueel bevestigen. Ook is het mogelijk om aan de hand van een test het eiwitgehalte te meten in het hersenvocht.

Is dementie te voorkomen?

Tot op heden is er nog weinig bekend over het mechanisme waardoor dementie ontstaat. Het risico voor het krijgen stijgt naarmate men ouder wordt. Wel is er een link met de stapeling van eiwitten (amyloid en tau), maar het hoe en waarom is nog onduidelijk. Een gezonde levensstijl kan de kans echter wel uitstellen evenals geestelijk actief blijven. Zo kan een slechte conditie van hart en bloedvaten de kans op vasculaire dementie en Alzheimer verhogen. De Wereldgezondheidsorganisatie waarschuwt daarom ook voor de westerse leefgewoonte die de kans op dementie juist verhoogt. Voornamelijk het groeiende probleem van overgewicht en obesitas in combinatie met een inactief leven en ongezonde gewoontes zoals roken en alcohol gebruik. Ook onderzoek naar het verband van risico op dementie en opleidingsniveau is nog onduidelijk. Er zijn nog weinig onderzoeken gedaan naar het voorkomen van dementie maar wel enkele onderzoeken naar het gezond houden van de hersenen. Hieruit blijkt dat bijvoorbeeld cognitieve trainingen de doorbloeding van hersengebieden verhoogt.

Is dementie te behandelen?

Veel van de achterliggende mechanismes waarom opeens zoveel extra neuronen afsterven worden nog niet goed begrepen. Ook hebben de verschillende vormen van dementie soms een andere oorzaak. Hierdoor is er tot op heden nog geen geneesmiddel ontdekt tegen dementie. Huidige medicijnen kunnen de voortgang van de ziekte enigszins vertragen. De behandeling van dementie-patiënten is er dan ook voornamelijk op gericht om de kwaliteit van leven te verbeteren.

"U kan beter een arm of been verliezen"

Het is misschien een beetje grof gezegd "u kan beter een arm of been verliezen" maar met dementie verliest u zichzelf en u omgeving. Langzaam aan, als de ziekte vordert, verliest u steeds meer "gewoontes" zoals: namen van mensen waar u dagelijks mee omgaat, een film niet meer kunnen volgen of bij een blokje om de weg naar huis niet meer kunnen vinden. Of als de ziekte nog verder vordert en er steeds meer gaten in het geheugen vallen waardoor u zich niet eens uw jeugd meer kunt herinneren, uw trouwdag of de geboorte van u kinderen! Of als het zover is dat u niet eens meer weet waar u bent en degene die tegenover u zit een wildvreemde is, terwijl u daar al veertig jaar mee getrouwd bent! Het ergste is nog dat u zich er in het begin bewust van bent en weet wat u te wachten staat en wat het verdere ziekteverloop voor uw naaste en familie betekent.

Nog enkele kenmerken

Wat als men dement is? Hoe ziet de wereld om ons heen er dan uit? Dit kunnen we ons niet makkelijk voorstellen. Maar stelt u zich eens voor dat:

• U niet meer kunt onthouden wat er zonet tegen u is verteld,
• U geen nieuwe dingen meer kunt leren,
• U niet meer het verschil weet tussen tien en tachtig,
• U niet meer weet waar u bent,
• U niet weet hoe u zich dient te gedragen,
• U niet meer weet hoe u zich moet aankleden,
• U niet meer weet waarom u zich überhaupt zou moeten aankleden,
• U niet meer weet welke dag, jaar, maand of uur het is,
• U de geur van lekker eten niet meer herkend,
• U niet weet dat u agressief bent tegen uw kinderen.

Meneer Alzheimer

Meneer Alzheimer ik wil even met u praten,

Mijn probleem is echt niet al te groot,
Het gaat over mijn laatste dagen,
Als u toeslaat, zo vlak voor mijn dood,
Wilt U een beetje, een beetje selecteren,
Zodat ik de mooie dingen wel onthoud,
Dus als ik in mijn stoel zit weg te teren,
Dat ik nog even mag denken aan mijn vrouw.

Er is meer dan genoeg om mee te nemen,
Pak m'n angsten, mijn wanhoop en verdriet,
Pak ze, ik zal ze echt nooit claimen,
Maar al het mooie, neem dat niet,
Pak mijn geld, mijn leugens en mijn ruzies,
En mijn iets te vaak verongelijkte toon,
Maar laat aan mij een paar illusies,
En de liefde voor mijn dochters en mijn zoon.

Deel van de tekst uit het nummer: "Meneer Alzheimer" van Youp van 't Hek.

Lees verder

• Ontwikkeling van ons brein in de "derde leeftijd"
• Bewegen om de hersenen gezond te houden
• Slapen om je hersenen te beschermen