Koorts opmeten, hoe doe je dat?

Koorts is een signaal dat je lichaam ontregeld is, bijvoorbeeld door een infectie met virussen of bacteriën. Ook parasieten, allergieën, en ziektes zoals leukemie, kunnen koorts veroorzaken. Maar in veruit de meeste gevallen dat er sprake is van koorts, wordt koorts veroorzaakt door een infectie. Om te weten of er sprake is van koorts let je op de symptomen, maar om zeker te weten of er sprake is van koorts is het handig en vaak ook noodzakelijk om de koorts op te meten met een thermometer.

Wanneer heb je koorts?

Er is sprake van koorts vanaf 38 graden Celsius. Koorts vanaf 41 graden is gevaarlijk en boven de 42 graden kan koorts dodelijk zijn omdat eiwitten dan in het bloed dan gaan stollen door de hoge lichaamstemperatuur. Om te weten of je koorts hebt, of hoe hoog de koorts is, kan je het beste de koorts opmeten. Om koorts op te meten zijn verschillende methodes ontwikkeld. Vroeger lette men alleen op de symptomen van koorts, want thermometers had men nog niet. Ook werd met de lippen (of met een hand) wel gevoeld op de huid van een ander, of de huid heter aanvoelde dan gewoonlijk. Dat geeft alleen een indicatie want (de hoogte van) koorts kan je niet meten met je hand of lippen. Je kunt met je hand op een voorhoofd of met de lippen op het voorhoofd, hooguit een indruk krijgen of er mogelijk sprake is van koorts.

Verschijnselen die op koorts kunnen wijzen

De meest voorkomende symptomen van koorts zijn:

• hoge lichaamstemperatuur.
• rode wangen.
• trillerigheid.
• het erg warm of juist koud hebben.
• koude handen en voeten en/of neuspunt/koude extremiteiten.

Deze verschijnselen hoeven niet allemaal tegelijk voor te komen en zijn ook geen bewijs van koorts. Ze zijn echter een indicatie dat er mogelijk sprake is van koorts of dat de lichaamstemperatuur ontregeld is.

Koorts opmeten

Als je vermoedt dat er sprake is van koorts is het verstandig om de koorts op te meten. Ook als iemand zich niet lekker voelt en het is niet duidelijk waarom, kan het handig zijn om de lichaamstemperatuur op te meten. Bijvoorbeeld om zoveel mogelijk informatie te verzamelen en deze door te kunnen geven aan een huisarts.

Methodes om koorts op te meten

Er zijn verschillende methode om koorts op te meten:

• kwikthermometer.
• oorthermometer.
• elektronische thermometer.
• fopspeen thermometer (niet betrouwbaar).
• voorhoofdstrips (niet betrouwbaar).

Welke thermometer is het beste?

Meest betrouwbaar (mits goed gebruikt) zijn de kwikthermometer, de elektronische thermometer en de oorthermometer. De gewone kwikthermometer wordt in Nederland niet zo heel vaak meer gebruikt omdat die kwetsbaar is voor breuk, en de kwik die erin zit is giftig. De voorhoofdstrips zijn niet betrouwbaar aangezien ze alleen de temperatuur van de huid meten en omdat ze bovendien beïnvloed worden door de omgeving, en/of door aanraking van anderen. De fopspeen thermometer is minder betrouwbaar omdat niet elke baby erop wil zuigen en ook omdat de speen nogal eens uit de mond kan vallen en omdat een baby er drie minuten op zuigen moet voordat de temperatuur op het display zichtbaar wordt. Voor thuisgebruik is de elektronische thermometer het handigste. Een oorthermometer wordt vaak door een arts gebruikt.

Koorts meten met een kwikthermometer

Met een kwikthermometer kan de koorts vrij exact gemeten worden. De kwikthermometer moet altijd worden afgeslagen voordat de koorts gemeten kan worden. Het afslaan is om het kwik in de kwikdraad terug te stuwen. Het kwik gaat namelijk stijgen vanaf het punt waarin het in de draad zit. Na een meting dus altijd afslaan, maar ook voor elke nieuwe meting. De thermometer wordt of onder de tong gehouden, of onder de oksel gehouden, of er wordt anaal gemeten. Het spreekt voor zich dat de thermometer, of gebruikt wordt voor mondmeting, of voor onder de arm, of voor anale meting. (Dit geldt ook voor gewone elektronische thermometers.)

• mond koorts meting: hou een kwikthermometer 3 minuten onder de tong. (Niet geschikt om in de mond te gebruiken bij kinderen!) De mond voorzichtig sluiten. Niet op bijten in verband met gevaar voor breken). Niet direct gebruiken na warm of koud drinken, maar minimaal 20 minuten daarna pas. Bij de temperatuur van een mondmeting mag 0,5 graden opgeteld worden.
• oksel koorts opmeten: hou een kwikthermometer 3 minuten onder de oksel. Bij de temperatuur mag 1 graad worden opgeteld om een beeld van de hoogte van de koorts te krijgen.
• anaal koorts meten: een kwik koortsthermometer moet ongeveer 3 centimeter in de anus zitten, gedurende 3 minuten. Na gebruik de meter wassen met lauw water (een heet water gebruiken, anders barst de meter) en afslaan.

Koorts meten met een elektronische thermometer

Met een elektronische thermometer kan ook zowel onder de tong, onder de oksel of anaal koorts worden opgemeten. Het meest betrouwbaar is de anale koortsmeting. Een elektronische thermometer geeft door middel van piepjes aan wanneer de thermometer klaar is met meten. Dat is vaak na 1 minuut ongeveer. Op het display verschijnt dan het koortsgetal. Bij een elektronische koortsmeter is het belangrijk dat de thermometer niet stuk is en dat de batterij niet leeg of zwak is, anders kan de uitkomst onbetrouwbaar zijn. Na gebruik de thermometer met lauw water schoonmaken, en de meter niet afwisselend gebruiken voor anus of mond in verband met de hygiëne.

Koorts meten met een oorthermometer

Een oorthermometer is vooral handig voor artsen en verpleegkundig personeel. De meter moet goed in het oor geplaatst worden om de koorts snel en effectief te meten. De meter wordt door een arts tegen of vlakbij het trommelvlies geplaatst. Het meet de temperatuur van het bloed in het trommelvlies.

Koorts meten, anaal

Koorts meten doet geen pijn, maar het inbrengen van een thermometer in de anus kan vergemakkelijkt worden om stress te vermijden. Om een thermometer in de anus in te brengen is het het beste om de top van de thermometer even in een beetje olijfolie of dergelijke te dopen, leg daarna de punt van de thermometer schuin tegen de aars aan en kantel hem zachtjes met de punt naar binnen. De thermometer moet zonder weerstand naar binnen glijden en geen pijn doen. Als je duwen moet is er iets niet in orde, er mag niet geduwd worden als er weerstand wordt waargenomen. Lees de gebruiksaanwijzing van een koortsthermometer altijd door. Hou de thermometer gedurende de aanbevolen tijd ongeveer 3 cm diep in de anus.

Is koorts gevaarlijk?

Koorts is in eerste instantie een bewijs dat het lichaam reageert op (bijvoorbeeld) ongewenste indringers in de vorm van bijvoorbeeld virussen of bacteriën. In dat geval is het een afweerreactie van het afweersysteem. Koorts op zichzelf is dus niet gevaarlijk, maar hoge koorts kan wel gevaarlijk zijn. Koorts kan echter ook een signaal zijn van ziektes of aandoeningen, en bij (te) hoge koorts kunnen er complicaties optreden, zoals:

• koortsstuipen.
• stollingsproblemen .
• uitdroging.

Koorts vanaf 41 graden Celsius behoeft zeker de beoordeling van een arts, maar ook als er sprake is van koorts bij kleine kinderen, zieken, verzwakten of ouderen, is koorts een reden om te overleggen met de huisarts. Bij kleine kinderen kan de koorts snel oplopen. Ook dan is extra alertheid geboden. Is een kind erg hangerig, slaperig, of maakt het kreunende geluiden of vertrouw je het niet? Neem dan contact op met een huisarts voor overleg. Wil een kind niet drinken of drinkt het slecht? Besef dan dat het met koorts heel snel kan uitdrogen, dus overleggen met de huisarts is ook dan noodzakelijk. Ook als je niet weet waar de koorts door veroorzaakt wordt, of als koorts niet overgaat, steeds terugkeert zonder duidelijke oorzaak, of als de patiënt een erg zieke indruk maakt, overleg je met de huisarts. Ook als de koorts niet zo hoog is.

Lees verder

• Koorts, wat is dat?
• Griep, symptomen en risico’s