Smaakverlies, smaakverandering: oorzaken, behandeling, tips

Je merkt vaak pas hoe belangrijk iets is als je het moet missen. Zoals bijvoorbeeld reuk en smaak. Hoe ontstaat smaak en wat kan de reden zijn van van smaakverlies of smaakverandering? Waarom zijn jonge kinderen gevoeliger voor smaken dan volwassenen? Wat zijn de mogelijkheden om smaakstoornissen te behandelen? Hoe kun je toch plezier beleven aan eten als je minder proeft of ruikt? In welke boeken en op welke websites kun je informatie vinden over dit onderwerp?

Inhoud artikel

• Smaak en de ontwikkeling van smaak
• Aantal smaakpapillen bij een baby en bij een volwassene
• Smaakorgaantjes en smaakpapillen
• Termen die te maken hebben met verandering of verlies van smaak
• Oorzaken smaakverandering
• Waar kan verlies of een verandering van smaak toe leiden?
• Diagnose smaakstoornissen
• Behandeling smaakstoornissen
• Wat kun je zelf doen bij smaakstoornissen?
• Smaakvol en gezond eten met al je zintuigen door Joke Boon
• Andere boeken en websites die informatie bieden over het onderwerp

Smaak en de ontwikkeling van smaak

Bij smaak kun je, ruim gezien, denken aan het samenspel van verschillende zintuiglijke waarnemingen, maar je kunt het ook omschrijven als de waarneming van zuur, zoet, bitter, zout, umami en vet door de smaakzintuigen op de tong en in de mondkeelholte. De laatste twee (umami en vet) zijn pas de afgelopen jaren ontdekt. Umami, het Japanse woord voor smakelijk, kun je omschrijven als hartig, bouillonachtig, smaak van vlees. Proef je iets dan zijn ook de structuur, de kruidigheid en temperatuur van eten en drinken belangrijk. Als iemand last heeft van smaakvermindering moet ook nagegaan worden of er sprake is van een reukstoornis. Bij bijvoorbeeld koffie en chocolade komen bij het nuttigen reukstoffen vrij die na het uitademen middels de neuskeelholte bij het reukorgaan terechtkomen. Is de reuk verstoord dan kan iemand dit ervaren als smaakvermindering.

Aantal smaakpapillen bij een baby en bij een volwassene

Bij de geboorte heeft een baby duizenden smaakpapillen. Dit aantal neemt echter snel af, het is nog maar de helft als een kind tien jaar is. Zo rond de leeftijd van dertig jaar zijn er nog maar tweehonderdvijftig smaakpapillen over. Zo komt het dat een baby veel gevoeliger is voor smaken dan een volwassene en heeft een baby voorkeur voor milde smaken (in plaats van uitgesproken smaken). En kan een volwassene ook producten die sterk smaken waarderen, als volwassene proeven we minder.

Smaakorgaantjes en smaakpapillen

Smaakorgaantjes nemen smaak waar. De meeste van deze orgaantjes vind je op de tong, ze zitten dan in groepjes bij elkaar: smaakpapillen. Ook liggen er smaakorgaantjes in slijmvlies van gehemelte en keelholte, deze orgaantjes liggen daar los. Er zijn verschillende soorten smaakpapillen te vinden op de tong: achterop de tong vind je de papillae circumvallatae, bovenop de tong de papillae fungiformis en filiformis, aan de achterzijkant de papillae foliatae. In het verleden werd gedacht dat je zuur, zoet, bitter en zout op een bepaalde plek op de tong kon waarnemen, maar dat is onjuist gebleken. De overdracht van smaak van het achterste gedeelte van de tong gaat via de nervus glossopharyngeus. Bij de rest van tong (tweederde, voorkant tong) gaat de overdracht van smaak middels de chorda tympani. In de mondholte worden echter nog meer zaken opgemerkt zoals de temperatuur, de structuur en de kruidigheid van etenswaren of drinken. Hierbij spelen zintuigreceptoren en de vijfde hersenzenuw een rol.

Termen die te maken hebben met verandering of verlies van smaak

• Ageusie: vermindering of verlies van smaak.
• Hypogeusie: smaakvermindering met name met betrekking tot bepaalde stoffen.
• Dysgeusie: de normale smaak is verstoord, wat normaal lekker smaakt, smaakt nu vies.
• Gustatorische agnosie: een smaak niet herkennen (en er zijn geen problemen met het intellect of met de smaak).

Oorzaken smaakverandering

Vanaf circa het vijfenzestigste levensjaar zal het smaak- en reukvermogen langzaam minder worden, dit is normaal.

Maar er kunnen ook andere oorzaken zijn zoals:

• Infecties, ontstekingen in de mond kunnen leiden tot (tijdelijk) verlies van smaak (virusinfecties, schimmelinfecties).
• Darmziekten.
• Chemo- of radiotherapie: speekselvorming kan beïnvloed worden, drogen mond, vaak verandering van smaak en minder trek in eten.
• Ooroperatie: soms moet er tijdens de operatie iets gedaan worden met de chorda tympani (smaakzenuw), de zenuwbaan wordt dan doorbroken.
• Verbranding kan leiden tot beschadiging van de smaakorgaantjes.
• Een gezwel kan ook de smaak aantasten.
• Ziekte van Parkinson: reuk neemt af, problemen met slikken.
• Alzheimer: soms wil iemand alleen zoete dingen eten of eten van vroeger, of het nuttigen van de maaltijd wordt vergeten.
• Bepaalde medicijnen kunnen leiden tot smaakverlies of een vieze smaak (zuur, bitter of metaalachtig).
• Reflux: als maagzuur omhoog komt kan dit leiden tot een verandering van smaak: zuur of bitter.
• Ziekte van Sjögren: deze ziekte heeft als kenmerk een extreem droge mond en dit kan leiden tot stoornissen in de smaak.
• Verlamming van het aangezicht: als een zenuwbaan is beschadigd kan dit leiden tot uitval van de smaak van een bepaald gedeelte van de tong.
• Een herseninfarct of een tumor kan het gedeelte van de hersenen wat een rol speelt bij de smaak beschadigen en dit kan leiden tot uitval van smaak.
• De stofwisseling van het smaaksysteem kan veranderd worden door bijvoorbeeld diabetes mellitus, hypothyreoïdie, nierziekten, leverziekten.
• Tongbranden, mondbranden: hierbij wordt vaak een vermindering van smaak gezien of een veranderde smaak.
• Tijdens de zwangerschap kan de vrouw ook een verandering in smaak ervaren. Tijdens de eerste drie maanden zie je vaak een verhoogde gevoeligheid voor bitter, bitter wordt dan als niet prettig ervaren. Tussen de vier en negen maanden wordt zout als lekker ervaren.
• Uit verhalen van COVID-19 (in de volksmond corona genoemd) patiënten blijkt dat het verlies van geur en smaak een veel voorkomend symptoom van de ziekte is.

Waar kan verlies of een verandering van smaak toe leiden?

Bij verandering of verlies van smaak kan het patroon qua voeding zo veranderen dat het leidt tot verlies van gewicht. Ook het omgekeerde is mogelijk toename van gewicht. Ook kan de weerstand van iemand minder worden. Verlies van smaak kan er ook voor zorgen dat iemand te veel zout en suikers tot zich neemt. Maar ook het herkennen van voedsel wat bedorven is, wordt minder gemakkelijk. Als je smaak goed is, dan proef je dat meestal vrij snel. Heb je geen smaak, dan mis je deze vorm van waarschuwing. Smaak speelt ook een rol bij de processen die de spijsvertering in gang zetten.

Diagnose smaakstoornissen

De (huis)arts zal door middel van een gesprek informatie vergaren. Je moet dan denken aan vragen wat de klachten zijn (is de smaak veranderd, is de smaak verdwenen), wanneer ze zijn begonnen? Hoe staat het met de reukfunctie? Is er sprake van een ontsteking. Hoe staat het met het gebruik van medicijnen. Vervolgens zal er een inspectie van de mondholte plaatsvinden. Mogelijk wordt er een reuktest uitgevoerd. Smaaktesten zijn er ook, maar worden weinig afgenomen. Soms wordt er aanvullend nog onderzoek van het bloed gedaan of radiologische onderzoek. Er kan een doorverwijzing volgen naar KNO-arts of neuroloog.

Behandeling smaakstoornissen

De behandeling hangt af van de oorzaak van de smaakstoornis. Het vermogen van smaakorgaantjes om te herstellen is over het algemeen groot.

• Is er sprake van een ontsteking dan moet deze aangepakt worden.
• Een schimmelinfectie kan behandeld worden met medicijnen.
• Bij smaakverlies ontstaan door drukken of trekken aan zenuw tijdens een operatie kan de functie weer bijtrekken.
• Is een verminderde functie van de schildklier de oorzaak dan kan schildklierhormoon worden voorgeschreven om de smaak te verbeteren.
• Bij smaakverlies door ondervoeding zal de smaak zich herstellen door voldoende voeding, voedingssupplementen.
• Als de smaak is veranderd na bestraling van het gebied hoofd-hals dan zal de smaak na enige tijd weer verbeteren.
• Kunstmatig speeksel kan worden voorgeschreven als het verlies van smaak wordt veroorzaakt door onvoldoende aanmaak van speeksel.
• Is een medicijn de oorzaak van smaakverlies dan herstelt de smaak zich meestal na het staken van het medicijn. Overleg met de arts over de medicatie.

Wat kun je zelf doen bij smaakstoornissen?

Verzorg je gebit goed en ga regelmatig naar de tandarts. Zorg ervoor dat je voldoende eet, ook al wordt de eetlust misschien minder door het verlies van smaak. Neem niet teveel suikers en zout tot je. Leg de nadruk op structuur, temperatuur en kruidigheid van het voedsel. Als de reuk goed is, dan de geur benutten van eten. Verder kun je smaakversterkers gebruiken.

Smaakvol en gezond eten met al je zintuigen door Joke Boon

Joke Boon is ervaringsdeskundige, zij kan na een operatie in haar kindertijd niets meer proeven. Ze heeft ervaren dat als je niets meer kunt proeven of ruiken, je toch van eten kunt genieten met behulp van ogen, oren en gevoel. Joke schreef een kookboek met de titel: Smaakvol en gezond eten met al je zintuigen.

Tips die de schrijfster onder andere geeft bij verminderde smaak:

• Geef een gerecht liever lauw dan te warm of te koud. Als het lauw is proeft iemand meer.
• Kleur is belangrijk, gebruik geen wit eten.
• Geef aandacht aan texturen: voeg bijvoorbeeld knapperige noten toe, gratineer een gerecht.
• Denk aan sensaties als prikkelen: mosterd en mierikswortel activeren bijvoorbeeld een zenuw en zorgen voor een prikkelend gevoel.
• Eten dat je kunt horen zoals wortel, walnoot kan prettig zijn als de smaak verminderd is.
• Een heel klein beetje citroensap kan ervoor zorgen dat de smaak van een gerecht wordt opgehaald.
• Pittige pepers en kruiden gebruiken in een gerecht.

Andere boeken en websites die informatie bieden over het onderwerp

Websites

• www.beleefjesmaak.nl (als je smaak anders is na een chemokuur)
• www.ruikenenproeven.nl (tips van de vereniging voor mensen met reuk- en smaakproblemen)
• www.alzheimer-nederland.nl: smaaktips met betrekking tot voeding bij mensen met dementie
• www.vlaamschbroodhuyswebshop.nl/shop/vlaamschbroodhuys/oncologisch: samen met een smaakexpert zijn er broden ontwikkeld voor oncologische patiënten die door chemo en medicijnen een verminderde smaak ervaren.

Boeken

• Smaakmakend: een boek geschreven door Molly Birnbaum. Zij studeerde kunstgeschiedenis, maar kwam erachter dat haar grote passie koken was. Haar plan om kok te worden mislukte toen ze door een auto-ongeluk haar smaak- en reukvermogen verloor.
• Eten om niet te vergeten: lekker koken voor (dementerende) ouderen, door Luuk Eliëns, Iris de Groot, Rachelle Elshout.
• Eten en drinken bij dementie door Jeroen Wapenaar en Lisette de Groot.
• Als eten moeilijker wordt door Yves Meersman: geeft een antwoord op kauw- en slikproblemen én geur- en smaakverlies.

Lees verder

• Mondbranden, een branderige tong: oorzaken en behandeling
• Syndroom van Sjögren: droge ogen en een droge mond
• Ziekte van Parkinson, parkinsonisme: symptomen, behandeling
• Diabetes mellitus: symptomen, behandeling en complicaties
• Tongkanker: oorzaak, symptomen en behandeling