Blind of slechtziend en toch zien: Echolokalisatie

Blind zijn en toch in staat zijn om een gebouw 80 meter verderop te zien en te beschrijven? Of zelfstandig en zonder een ziende begeleider met een fiets rijden terwijl je helemaal niets ziet? Deze situaties lijken totaal onmogelijk, maar ze zijn dat niet. Steeds meer raakt echolokalisatie ingeburgerd bij visueel gehandicapten. Met deze oriëntatietechniek, die al bekend is bij vleermuizen en dolfijnen, neemt iemand die blind of slechtziend is echo's waar, verwerkt deze en geeft er een subjectieve interpretatie aan. Hierdoor is het mogelijk om een ruimtelijk beeld van de omgeving te krijgen. Een blinde persoon kan hiermee rond of tussen obstakels navigeren zonder in principe een witte stok of geleidehond nodig te hebben.

• De kunst van het "zien" zonder zicht
• Wat is echolokalisatie en hoe werkt het?
• De basisprincipes van echolokalisatie: Geluid en reflectie
• Voorwaarden voor de techniek van echolokalisatie
• Hoe werkt het? Objecten "zien" als je blind of slechtziend bent
• Gokwerk voor Blinden of Slechtzienden
• Bekendste gebruikers: Daniel Kish en Ben Underwood
• Daniel Kish
• Ben Underwood
• Wetenschappelijk onderzoek
• Werking van de hersenen
• Illusies werken ook bij echolocators
• Niet volledig nieuw: Echolokalisatie met de witte stok
• Beperkingen en nadelen
• Expertgroep
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met echolokalisatie voor blinden en slechtzienden
• Leer de basisprincipes van echolokalisatie
• Oefen regelmatig met echo’s en geluiden in je omgeving
• Maak gebruik van hulpmiddelen en technologieën voor echolokalisatie
• Werk samen met een coach of instructeur voor echolokalisatie
• Integreer echolokalisatie in je dagelijkse activiteiten
• Misvattingen rond blind of slechtziend en toch zien: Echolokalisatie
• Echolokalisatie is hetzelfde als zicht
• Alle blinden kunnen echolokalisatie gebruiken
• Echolokalisatie is slechts een kwestie van geluid maken
• Echolokalisatie kan alles duidelijk zichtbaar maken voor slechtzienden
• Echolokalisatie is alleen nuttig voor mensen die volledig blind zijn
• Echolokalisatie is een truc of vaardigheid die iedereen snel kan leren
• Echolokalisatie vervangt andere hulpmiddelen voor slechtzienden

De kunst van het "zien" zonder zicht

Echolokalisatie is een fascinerende techniek die het mogelijk maakt voor blinden en slechtzienden om hun omgeving te verkennen en te navigeren, zonder gebruik te maken van hun zicht. Door middel van geluidsgolven, die reflecteren van objecten, kunnen deze personen een gedetailleerd ruimtelijk beeld van hun omgeving creëren. Dit fenomeen, dat al in de natuur voorkomt bij dieren zoals vleermuizen en dolfijnen, biedt een alternatieve manier om objecten en afstanden waar te nemen en zelfs om obstakels te ontwijken. Echolokalisatie maakt het voor blinden en slechtzienden mogelijk om op een autonome manier door de wereld te bewegen en een aanzienlijke mate van onafhankelijkheid te bereiken.

Wat is echolokalisatie en hoe werkt het?

Echolokalisatie is een techniek waarbij iemand geluidsgolven gebruikt om de aanwezigheid, afstand en vorm van objecten in de omgeving te detecteren. Deze techniek is gebaseerd op het principe dat geluidsgolven die door een object worden weerkaatst, door de persoon kunnen worden waargenomen. Wanneer iemand een geluid maakt, bijvoorbeeld door te klappen of met een voorwerp te tikken, kaatst het geluid terug van de objecten in de omgeving. Door de tijd te meten die het geluid nodig heeft om terug te keren, kan de persoon bepalen hoe ver weg het object is en wat de vorm ervan is. Deze techniek maakt het mogelijk om zonder visuele informatie te navigeren.

De basisprincipes van echolokalisatie: Geluid en reflectie

De essentie van echolokalisatie is het gebruik van geluid en de reflectie ervan om informatie te verkrijgen over de omgeving. Dit proces kan worden vergeleken met het gebruik van een sonar of radar, zoals die gebruikt worden in de scheepvaart of door dieren in de natuur. Blinde mensen gebruiken vaak geluiden die door hun mond of hand worden voortgebracht, zoals klappen of lipfluiten. Het geluid wordt door de omgeving weerkaatst, en de persoon interpreteert de echo om een mentale kaart van de omgeving te creëren. De ervaring van echolokalisatie is vaak subjectief, omdat de perceptie van de terugkaatsende geluiden varieert afhankelijk van de gevoeligheid van de oren, de frequentie van het geluid en de akoestiek van de ruimte.

Voorwaarden voor de techniek van echolokalisatie

Iedereen met een goed gehoor die leergierig is, kan de vaardigheid aanleren. Het vereist echter veel tijd en oefening om deze techniek volledig onder de knie te krijgen. Experts adviseren om de training van echolokalisatie (echolocatie) zo snel mogelijk te starten om progressie in mobiliteit en motoriek te realiseren. Daarom is het ook mogelijk voor jonge blinde en slechtziende kinderen om deze techniek aan te leren. Verder is het nodig om zelf geluid te produceren, met de mond en/of (hulp)middelen.

Hoe werkt het? Objecten "zien" als je blind of slechtziend bent

Blinden maken een tongklik vooraan in de mond om zo de geluidsgolf uit te zenden. Deze geluidsgolf gaat naar de omgeving en botst op een object. Door de botsing hoort een blinde of slechtziende persoon een echo die de kenmerken van het object heeft dat terugkaatst.

De teruggekaatste echo geeft informatie over drie elementen:

• Locatie en afstand van het object: voor of achter, boven of onder, links of rechts, ...
• Dimensie (afmeting) van het object: hoog of laag, breed of smal
• Dichtheid van het object: massief (auto) of doorlaatbaar (struik), hard (kast) of zacht (gordijnen, metaal), ruw (stenen muur) of glad (ramen).

Door deze drie karakteristieken te interpreteren, kan een blinde persoon een dynamisch beeld van de omgeving vormen. Een blinde echolocator (echolokalisatiegebruiker) is zo in staat om vormen, contouren, texturen en dichtheden van diverse objecten in de hele omgeving waar te nemen. Met het tongklikken krijgt hij antwoord op twee vragen: "Waar bevindt het object zich?" en "Wat is het (ongeveer)?".

Gokwerk voor Blinden of Slechtzienden

Toch blijft het "zien" van objecten eerder gokwerk: de resolutie van wat een blinde persoon ziet met echolokalisatie is veel lager dan wat iemand met de ogen ziet. De vorm, grootte en dichtheid geven echolocators wel iets over het object, maar bijvoorbeeld een voetbal op een schaaltje ziet er net zo uit als een wereldbol. Het omschrijven van een object lukt vaak goed, maar de interpretatie kan moeilijk zijn, vooral als er geen goede context is. Het is bijvoorbeeld onmogelijk om een object te herkennen en te interpreteren als het onbekend is voor de blinde echolocator.

Bekendste gebruikers: Daniel Kish en Ben Underwood

Daniel Kish

De wellicht bekendste grondlegger van deze navigatietechniek is Daniel Kish uit de Verenigde Staten, ook wel bekend als de "blinde Batman". Op de leeftijd van dertien maanden werd hij volledig blind door retinoblastoom (netvlieskanker). Daniel deed onderzoek naar echolokalisatie voor zijn masterscriptie aan de universiteit en leerde zichzelf de techniek aan toen hij twintig was. Hij leert op zijn beurt andere personen met een visuele handicap om te "zien" met echolokalisatie. Samen met twee van zijn leerlingen richtte hij World Access for the Blind op om meer promotie te maken voor deze oriëntatietechniek. Tot nu toe heeft hij meer dan tienduizend mensen geholpen in meer dan veertig landen over de hele wereld.

Ben Underwood

Ook Ben Underwood was een zeer bekende gebruiker van deze techniek. Deze jonge zwarte tiener verloor op jonge leeftijd beide ogen maar viel in de media op omdat hij zijn handicap uitstekend wist te verbergen. Hij kon gamen, basketballen, skaten, dansen, en zelfs navigeren door straten met veel obstakels en verkeer vormde geen probleem voor hem dankzij echolokalisatie. De moeder van Ben, Aquanetta Gordon, steunde en motiveerde hem om de wereld te verkennen zonder dat zijn handicap een probleem hoefde te zijn. Ben gebruikte aanvankelijk geen witte stok in combinatie met echolokalisatie, wat zijn moeder veel zorgen baarde. Hij wilde absoluut niet dat een witte stok een stigma voor zijn blindheid zou worden en weigerde fel om deze te gebruiken. Tijdens zijn puberteit bracht zijn moeder hem in contact met Daniel Kish, die hem na enkele moeilijke trainingssessies wist te overtuigen om voor de herkenning door verkeersdeelnemers en voor sommige moeilijkere situaties toch een witte stok te gebruiken. Ben Underwood overleed op 17-jarige leeftijd in januari 2009 ten gevolge van kanker.

Wetenschappelijk onderzoek

Werking van de hersenen

In 2013 bleek uit wetenschappelijk onderzoek dat de visuele cortex in de hersenen een belangrijke rol speelt bij echocators. Wetenschappers van The Brain and Mind Institute aan Western University hebben experimenten uitgevoerd met Daniel Kish en publiceerden de onderzoeksresultaten in het vaktijdschrift Neuropsychology. Uit de studie bleek dat het brein van blinden daadwerkelijk gebruikmaakt van de aanwezige visuele vermogens om de eigenschappen van voorwerpen te "zien", ook al gebeurt de verwerking van deze informatie met een zintuiglijk systeem dat niet visueel is.

Illusies werken ook bij echolocators

Ook blinde echolocators laten zich vangen door illusies. Gavin Buckingham, een docent psychologie aan de Heriot-Watt Universiteit in Schotland, en zijn collega's aan de Universiteit van Western Ontario voerden een studie uit die in juli 2014 verscheen in "Psychological Science". Zij onderzochten hoe illusies werken bij blinde echolocators en maakten drie groepen:

• Ziende personen
• Blinde personen die geen echolokalisatie gebruiken
• Blinde personen die wel echolokalisatie gebruiken

Uit de studie bleek dat illusies ook werken bij blinde echolocators. Wanneer ziende personen twee dozen met verschillende afmetingen maar met hetzelfde gewicht zien, voelt de kleinste doos voor hen zwaarder aan dan de grotere doos. Opmerkelijk is dat blinde echolocators dit ook ervaren. Alleen blinden die geen gebruik maken van echolokalisatie voelen dat de dozen hetzelfde gewicht hebben.

Niet volledig nieuw: Echolokalisatie met de witte stok

Echolokalisatie lijkt "nieuw" in de vorm die onder andere Daniel Kish en andere blinden gebruiken, maar de techniek bestaat al een lange tijd. In feite is het gebruik van een goede, bij voorkeur metalen of keramische punt aan de witte stok ook een vorm van echolokalisatie. Het tikgeluid van de witte stok zendt een geluidsgolf uit. De weerbots van de geluidsgolf resulteert in echolokalisatie. Iemand die blind of slechtziend hiermee heeft leren omgaan, kan hiermee obstakels ontwijken en horen waar bebouwing, struikgewas, etc. zich bevindt. Dit systeem is vergelijkbaar met een radar die ook geluidsgolven uitzendt en waarbij de echo's op een scherm verschijnen.

Beperkingen en nadelen

• Het is niet altijd even sociaal gewenst om met de tong klakkend over straat te gaan.
• Het is haast onmogelijk om diepe gaten of laaggeplaatste fietsrekken te herkennen omdat deze geen geluid geven bij de teruggekaatste echo van het tongklikken.
• Bij harde wind is echolokalisatie minder effectief.
• Bij het dragen van een muts over de oren is het moeilijker om de echo's goed te horen.
• Bij het gebruik van een paraplu weerkaatsen de geluiden door de open paraplu, wat enorm storend kan zijn.
• Ook een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) vermindert het gehoor en belemmert echolokalisatie.
• Echolokalisatie blijft subjectief: een object omschrijven is mogelijk, maar de interpretatie blijft moeilijk.

Expertgroep

Koninklijke Visio in Nederland heeft een projectgroep opgericht en een handleiding uitgewerkt rond echolokalisatie. Een aantal mobiliteits- en oriëntatie-instructeurs zijn inmiddels bekend met de techniek en leren deze aan cliënten.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met echolokalisatie voor blinden en slechtzienden

Leer de basisprincipes van echolokalisatie

Echolokalisatie is een techniek die gebruikt kan worden door mensen die blind of slechtziend zijn om hun omgeving te “zien” door geluiden te interpreteren. Het idee is eenvoudig: door geluiden te maken, zoals klappen of het slaan met een stok, kan het geluid dat weerkaatst van objecten in de omgeving je informatie geven over de afstanden en posities van die objecten. Het is belangrijk om te oefenen met het maken van geluiden en te leren hoe je de echo’s interpreteert. Het helpt om in een rustige ruimte te beginnen en te experimenteren met verschillende geluiden om te begrijpen hoe objecten zich om je heen bevinden. Deze vaardigheid kan je helpen bij het navigeren in onbekende omgevingen.

Oefen regelmatig met echo’s en geluiden in je omgeving

Om je echolokalisatievaardigheden te verbeteren, is het essentieel om regelmatig te oefenen met geluiden en de echo’s die ze teruggeven. Dit kan bijvoorbeeld door in verschillende omgevingen te zijn, zoals een park, je eigen huis, of een straat. Gebruik klappen of andere geluiden om te voelen hoe de echo zich gedraagt en wat dit je vertelt over je omgeving. Elke omgeving heeft zijn eigen akoestiek, dus het kan nuttig zijn om verschillende plaatsen te verkennen om te leren hoe geluid zich in diverse ruimtes gedraagt. Hoe vaker je oefent, hoe gemakkelijker het wordt om de echo’s te interpreteren en dus je omgeving beter te begrijpen.

Maak gebruik van hulpmiddelen en technologieën voor echolokalisatie

Er zijn verschillende technologieën en hulpmiddelen beschikbaar die echolokalisatie kunnen ondersteunen. Sommige apps op je smartphone bieden bijvoorbeeld functies die je helpen bij het detecteren van objecten door middel van geluiden. Deze apps gebruiken de microfoon van de telefoon om geluiden in de ruimte op te vangen en vervolgens terug te geven in de vorm van geluiden die je helpen de locatie van objecten te bepalen. Ook zijn er draagbare apparaten die speciaal voor echolokalisatie zijn ontworpen en die gebruik maken van geluidsgolven om je te helpen navigeren. Het gebruik van deze technologie kan je echolokalisatievaardigheden versterken en biedt extra ondersteuning bij het verkennen van je omgeving.

Werk samen met een coach of instructeur voor echolokalisatie

Het leren van echolokalisatie kan in het begin een uitdaging zijn, vooral als je het nog nooit eerder hebt geprobeerd. Het kan heel nuttig zijn om samen te werken met een coach of instructeur die gespecialiseerd is in echolokalisatie voor blinden en slechtzienden. Een instructeur kan je helpen bij het ontwikkelen van de juiste technieken, het geven van feedback en het aanwijzen van specifieke dingen waar je op moet letten. Dit maakt het leren van echolokalisatie sneller en effectiever. Je zult ontdekken dat je met de juiste begeleiding veel sneller meer vertrouwen krijgt in je vermogen om je omgeving te “zien” met geluid.

Integreer echolokalisatie in je dagelijkse activiteiten

Echolokalisatie kan niet alleen nuttig zijn bij het navigeren, maar kan ook helpen bij andere dagelijkse activiteiten. Bijvoorbeeld, tijdens het boodschappen doen, kan echolokalisatie je helpen om de afstanden tussen rekken of objecten te begrijpen, of zelfs te helpen bepalen waar de uitgang is in een drukke ruimte. Het integreren van echolokalisatie in je dagelijkse routines maakt je zelfstandiger en zorgt ervoor dat je steeds beter vertrouwd raakt met het gebruiken van geluid om je te oriënteren. Oefen in verschillende situaties en wees niet bang om fouten te maken – echolokalisatie is een vaardigheid die met tijd en oefening steeds beter wordt.

Misvattingen rond blind of slechtziend en toch zien: Echolokalisatie

Echolokalisatie is een techniek waarbij mensen geluiden gebruiken om hun omgeving te 'zien'. Het is een natuurlijke vaardigheid die door sommige mensen met een visuele beperking, zoals blinden en slechtzienden, wordt ontwikkeld. Dit vermogen wordt vaak verward met echte zichtbaarheid, en er bestaan verschillende misvattingen over hoe echolokalisatie werkt en wie het effectief kan gebruiken.

Echolokalisatie is hetzelfde als zicht

Een veelvoorkomende misvatting is dat echolokalisatie dezelfde ervaring van zicht biedt als bij mensen zonder visuele beperking. Echolokalisatie maakt gebruik van geluiden, zoals het tikken met een stok of het maken van geluiden met de mond, om terugkoppeling te krijgen van de omgeving. Dit stelt mensen in staat om objecten en hun afstanden te 'visualiseren', maar dit proces is niet hetzelfde als daadwerkelijk zien. Het geeft een gedetailleerd, maar indirect beeld van de ruimte, wat de ervaring van zicht niet volledig nabootst.

Alle blinden kunnen echolokalisatie gebruiken

Hoewel echolokalisatie een waardevolle vaardigheid is voor veel mensen met een visuele beperking, kan het niet door iedereen worden toegepast. De mate van succes varieert sterk per persoon. Sommigen ontwikkelen deze vaardigheid al op jonge leeftijd, terwijl anderen het moeilijker vinden om deze techniek effectief te gebruiken. Het vereist oefening en geduld, en sommige mensen met een visuele beperking kunnen baat hebben bij andere vormen van hulpmiddelen, zoals een blindengeleidehond, die hen op een andere manier helpt te navigeren.

Echolokalisatie is slechts een kwestie van geluid maken

Veel mensen denken dat echolokalisatie simpelweg neerkomt op geluid maken, zoals klappen of het tikken met een stok. In werkelijkheid gaat het veel verder. Het gaat erom dat de persoon leert om subtiele geluiden te interpreteren en te analyseren, zoals de weerkaatsing van geluidsgolven van objecten in de omgeving. Het vergt een gedetailleerde afstemming en training van het gehoor, wat niet iedereen automatisch kan doen.

Echolokalisatie kan alles duidelijk zichtbaar maken voor slechtzienden

Een andere misvatting is dat echolokalisatie in staat is om alles in de omgeving even duidelijk te maken als bij mensen met normaal zicht. Hoewel echolokalisatie zeer nuttig kan zijn bij het navigeren in een ruimte of het detecteren van grote objecten, kan het moeilijk zijn om fijne details waar te nemen, zoals tekst of kleine voorwerpen, alleen met echolokalisatie. Het biedt geen gedetailleerd visueel beeld en is vooral effectief voor het herkennen van afstanden en vormen van objecten.

Echolokalisatie is alleen nuttig voor mensen die volledig blind zijn

Sommige mensen denken dat echolokalisatie alleen nuttig is voor mensen die volledig blind zijn. Echter, ook mensen met een verminderde visie kunnen profiteren van echolokalisatie, vooral wanneer ze moeite hebben met het waarnemen van diepte of het herkennen van objecten in hun omgeving. De techniek kan mensen met een beperkt zicht helpen om zich beter te oriënteren en navigeren in zowel binnen- als buitenomgevingen.

Echolokalisatie is een truc of vaardigheid die iedereen snel kan leren

Er wordt vaak gedacht dat echolokalisatie een soort truc is die iedereen snel kan leren. In werkelijkheid is het een vaardigheid die tijd, geduld en oefening vereist. Het is een vaardigheid die door sommige mensen in de loop van de tijd wordt ontwikkeld, vaak met de hulp van gespecialiseerde training. Het vereist concentratie, focus en het vermogen om geluiden te verwerken en te interpreteren op een manier die voor mensen zonder visuele beperking niet noodzakelijk is.

Echolokalisatie vervangt andere hulpmiddelen voor slechtzienden

Echolokalisatie wordt vaak gezien als een vervanging voor andere hulpmiddelen, zoals beeldvormende onderzoeken, of een blindengeleidehond. Het is echter slechts een aanvullende techniek die het gebruik van andere hulpmiddelen aanvult. Het is geen vervanging voor hulpmiddelen zoals braille of elektronische apparaten, maar kan wel helpen om de mobiliteit en onafhankelijkheid van slechtzienden te vergroten door hun omgeving beter te begrijpen.