Etherische oliën: de vele soorten, het winnen en gebruik

Etherisch betekent snel verdampend en sterk ruikend. Etherische olie is een vloeibare stof met de eigenschappen van snel verdampen en sterk ruiken. Maar hoewel over olie wordt gesproken bevat de stof geen vet wat de naam zou doen vermoeden. In plaats van de aanduiding etherische oliën wordt ook wel gesproken over vluchtige oliën. De oliën zijn in zeer veel soorten verkrijgbaar en vinden talrijke toepassingen als geurstof zoals bijvoorbeeld in cosmetica, levensmiddelen en schoonmaakmiddelen. Er bestaan verschillende manieren om de olie te winnen waarbij in alle gevallen veel grondstoffen noodzakelijk zijn waardoor de olie erg prijzig is.

Grondstoffen voor etherische oliën

De olie wordt gewonnen uit plantenmateriaal dat karakteristiek is voor de geur van die plant. Het plantenmateriaal kan bestaan uit verschillende onderdelen van de plant zoals:

• Bladeren
• Bloesem
• Schil
• Schors
• Stam,
• Takjes
• Vruchten
• Wortels
• Zaden

De meeste planten bevatten echter slechts één procent etherische olie met uitzondering van kruidnagel en nootmuskaat die tien procent bevatten. Ook komt voor dat zich in één plant verschillende oliën in de afzonderlijke onderdelen bevinden.

Plantenfamilies

Het plantenrijk is overigens niet rijk aan etherische oliën want slechts uit tien procent van alle planten kan de olie worden gewonnen. Dit is vooral het geval bij de plantenfamilies:

• Cipresfamilie
• Composietenfamilie
• Lipbloemenfamilie
• Mirtefamilie
• Schermbloemenfamilie
• Wijnruitfamilie

Methodes voor het winnen van etherische oliën

Er bestaan verschillende methodes om vluchtige oliën te winnen uit de plantenonderdelen. Dit gaat van destillatieprocessen tot persing.

Stoomdestillatie

Het winnen van de olie gebeurt meestal door stoomdestillatie. Daarbij wordt stoom door de plantendelen geleid waarna de olie vervliegt met de stoom. Na afkoeling van die substantie kan de olie van het water worden gescheiden.

Droge destillatie

Een andere methode is door droge destillatie wat met enkele houtsoorten gebeurt. Bij droge destillatie wordt de vaste stof voorzichtig verwarmd. Tijdens dat proces verdampt de olie. Daarna wordt die damp gecondenseerd. Voorbeelden van het winnen van olie op deze manier zijn cadeolie die ontstaat uit jeneverbeshout en de uit guaiachout vervaardigde guaiacolie.

Waterdestillatie

Bij deze methode worden de plantenonderdelen in water gekookt en wordt de olie uit de damp gewonnen. Dit gebeurt onder meer bij kruidnagelolie.

Persing

Een vierde methode om de olie te winnen is door persing zoals dat met de citrusvrucht gebeurt. Door de oliehoudende schil van de plant uit te persen blijft olie over.

Kostrijs van etherische oliën

Etherische oliën kunnen erg duur zijn omdat zeer veel plantenmateriaal nodig is om een klein beetje olie te produceren. Dat is bijvoorbeeld het geval bij rozenolie in tegenstelling tot sinaasappelolie waarbij de schillen van sinaasappelen als afvalproduct kunnen worden gebruikt. Maar omdat uit planten gewonnen etherische oliën vaak erg duur zijn worden ook oliën geproduceerd langs chemische weg. Het evenaren van natuurlijke oliën lukt echter nooit helemaal. Wel worden chemische oliën toegepast in de parfumindustrie, cosmetische industrie en voedselindustrie.

Etherische oliën voor gebruik door industrieën

Het gebruiken of verwerken van etherische oliën door diverse industrieën op gebied van levensmiddelen, cosmetica, schoonmaakmiddelen kan op verschillende manieren.

Smaakstof

Aroma's voor levensmiddelen zijn dikwijls geheel of gedeeltelijk opgebouwd uit vluchtige oliën. Dat is het geval bij sinas en andere limonades waar sinaasappelolie in is verwerkt. Snoepgoed bevat soms pepermuntolie en in soepen en sauzen wordt soms kruidnagelolie verwerkt.

Geurstof

Veel etherische oliën worden als geurstof verwerkt in:

• Cosmetica
• Luchtverfrissers
• Massageolie
• Schoonmaakmiddelen

Geneesmiddelen

Ook worden veel vluchtige oliën gebruikt vanwege hun vermeende geneeskrachtige werking zoals bij de zogenaamde aromatherapie die ingezet wordt bij klachten die te maken hebben met angst, slapeloosheid en stress (spanningen). Aanhangers van die therapie menen dat de geuren inwerken op het onderbewuste en dat het zenuwstelsel daardoor kan herstellen.

Soorten vluchtige oliën

Van de vele honderden soorten etherische oliën zijn dit de bekendste:

• Bergamotolie
• Citroenolie
• Citronella
• Den
• Eucalyptus
• Geranium
• Kajeputolie
• Kruidnagelolie
• Lavendelolie
• Mandarijn
• Patchouli
• Pepermuntolie
• Rozenolie
• Rozemarijn
• Sandelhout
• Sinaasappelolie
• Steranijs
• Theeboomolie
• Tijm
• Vetiver
• Ylang-ylangolie

Etherische oliën voor gebruik thuis

Naast de verwerking van vluchtige oliën door diverse industrieën zijn er ook veel mogelijkheden om zelf etherische oliën te gebruiken. Een aantal tips voor gebruik zijn:

• Aromaverbrander: Een aromaverbrander of aromavernevelaar is een prima apparaat om de geur van de vluchtige oliën te verspreiden. Diverse soorten geuren zijn daar geschikt voor.
• Auto: Enkele druppels in het ventilatiesysteem van de auto kan voor een prettige sfeer zorgen en zou de concentratie bevorderen.
• Luchtbevochtiger: Ook toegevoegd aan een speciaal apparaat zoals een luchtbevochtiger ruikt de lucht in de ruimten prettiger.
• Sauna: Enkele druppels op de verwarmde stenen van de sauna geven een heerlijke geur.
• Stoombad: Een heerlijke geur tijdens een stoombad kan verkregen worden door enkele druppels toe te voegen aan het water van de stoomgenerator zoals citroen, dennen of eucalyptus.
• Stofzuiger: Een of enkele druppels op het filter van de stofzuiger kan voor een aangename lucht zorgen tijdens het stofzuigen.
• Transpirerende voeten: Bij transpirerende voeten kunnen enkele druppels in de schoenen zorgen voor een aangename geur. Hiervoor kan bijvoorbeeld lemongrass gebruikt worden.
• Vochtverdampers: Toegevoegd aan het water in de vochtverdampers van de verwarming zal zich een heerlijke geur verspreiden.
• Wasgoed: Enkele druppels toevoegen aan het wasgoed in de wasdroger kan voor heerlijk geurend wasgoed zorgen.

Lees verder

• Consumptieolie: gebruik, eigenschappen en soorten