Kopertekort: symptomen en oorzaken van een tekort aan koper

Koper is een essentieel spoorelement en wordt door het hele lichaam –skelet, huid, spieren, lever en hersenen– aangetroffen. Het mineraal is onder meer betrokken bij de pigmentatie van huid en haar en het speelt een rol bij de vorming van bindweefsel en botweefsel. Een kopertekort kan een ernstig effect op de verschillende systemen van het lichaam hebben. Bij een gevarieerd dieet krijg je normaal gesproken voldoende koper binnen. Koper is een essentieel spoorelement dat de botten, zenuwen en gezondheid van het skelet ten goede komt. Een kopergebrek kan het lichaam daarom op verschillende manieren schaden. Koper is belangrijk voor de productie van hemoglobine en rode bloedcellen, evenals voor het juiste gebruik van ijzer en zuurstof in het bloed. Koper speelt een belangrijke rol bij het handhaven van een gezond metabolisme, en draagt ook bij aan de groei en onderhoud van je lichaam. Het lichaam heeft koper nodig om veel enzymreacties goed uit te voeren. Koper is kortom onmisbaar.

• Koper
• Functie van koper
• Gezondheidsvoordelen van koper
• Ondersteunt een gezond metabolisme
• Helpt het lichaam van energie te voorzien
• Goede hersenfunctie
• Voorkomen van neurodegeneratieve ziekten
• Vermindert de symptomen van artritis
• Behoud van een gezond zenuwstelsel
• Opbouwen en onderhouden van een gezonde skeletstructuur
• Koper voor goede groei en ontwikkeling
• Koper voor een goede schildklierfunctie
• Voorkomen van bloedarmoede of lage ijzerniveaus
• Koper voor gezond haar, huid en ogen
• Koper in voeding
• Kopertekort symptomen en klachten
• Oorzaken van een koperdeficiëntie
• Chirurgie
• Zinkvergiftiging
• Erfelijke aandoeningen
• Overige aandoeningen
• Gevolgen van teveel koper
• Onderzoek en diagnose
• Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)
• Prognose van gebrek aan koper

Koper

Koper is een mineraal en is essentieel voor het functioneren van het menselijk lichaam. Het is aanwezig in alle lichaamsweefsels.

Functie van koper

Koper helpt samen met ijzer bij de vorming van rode bloedcellen. Het is ook nodig bij de vorming van bind- en botweefsel. Verder speelt het een rol bij de vorming van pigment van het haar en is het van belang voor een goede werking van het afweersysteem en de bloedstolling.

Gezondheidsvoordelen van koper

Koper heeft verschillende gezondheidsvoordelen.

Ondersteunt een gezond metabolisme

Koper speelt een vitale rol in maximaal 50 verschillende metabole omzetting (enzymreacties) die elke dag in het lichaam plaatsvinden. Enzymatische reacties zijn nodig voor de verschillende orgaansystemen om je metabolisme soepel te laten verlopen, omdat ze de zenuwen in staat stellen met elkaar te communiceren. Dit is een reden waarom koper overvloedig aanwezig is in de weefsels van het lichaam waarin de grootste metabole activiteit plaatsvindt, waaronder het hart, de hersenen en de lever. Koper is ook belangrijk voor het zenuwstelsel, het cardiovasculaire systeem, het spijsverteringsstelsel en bijna elk ander deel van het lichaam vanwege de invloed ervan op stofwisselingsprocessen. Koper is essentieel voor de synthese van Adenosinetrifosfaat of ATP een ribonucleotide dat in de celstofwisseling een sleutelrol vervult als drager van chemische energie. Daarom kan een koperdeficiëntie resulteren in een trage stofwisseling, verminderde energie en andere tekenen van een slechte metabole gezondheid.

Helpt het lichaam van energie te voorzien

ATP is de brandstof voor de spieren. Zonder ATP kunnen de spieren niet samentrekken en is er geen beweging mogelijk. ATP wordt geproduceerd in de mitochondria van cellen en koper is nodig om deze productie op de juiste manier te laten verlopen. Koper maakt tevens eiwitten beter beschikbaar voor het lichaam door ijzer in het bloed vrij te maken, waardoor het beter wordt gebruikt. Omdat dit van invloed is op het ATP en het eiwitmetabolisme, is het belangrijk voor het herstel van de spieren, gewrichten en weefsels van het lichaam en voor het handhaven van hoge energieniveaus.

Goede hersenfunctie

Koper is van invloed op bepaalde belangrijke hersenroutes met dopamine en galactose. Deze neurotransmitters zijn nodig om je energie op peil te houden, voor een goede stemming en een optimale concentratie. Zonder voldoende koper in het lichaam kun je last krijgen van lage metabolische activiteit, vermoeidheid, concentratiestoornissen, een slecht humeur, etc.

Koper is ook betrokken bij het gebruik van verschillende antioxidanten, waaronder vitamine C en superoxide dismutase (een essentieel enzym dat zuurstofradicalen in organismen 'opruimt'). Vitamine C en andere antioxidanten zijn cruciaal voor het stoppen van schade door vrije radicalen in de hersenen en het vertragen van het verouderingsproces, te herkennen aan de algemene tekenen van veroudering, kanker en neurodegeneratieve ziekten.

Voorkomen van neurodegeneratieve ziekten

Neurodegeneratieve aandoeningen zijn ongeneeslijke en slopende ziekten die resulteren in een progressieve degeneratie en/of afsterven van de zenuwcellen. Kopertherapie lijkt soms positief te werken bij verschillende neurodegeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer of de ziekte van Parkinson. Meer onderzoek is anno 2024 nodig om hier echt uitsluitsel over te kunnen geven. Bovendien moet je ook niet te veel koper binnenkrijgen. Koper kan namelijk giftig worden wanneer je er te veel van binnenkrijgt en potentiële hersenfunctiestoornissen veroorzaken. Hoe dan ook, het is bekend dat het hebben van een koperdeficiëntie het risico op verminderde hersenfunctie vergroot en mogelijk kan bijdragen aan cognitieve achteruitgang als gevolg van ouderdom.

Vermindert de symptomen van artritis

Koper heeft ontstekingsremmende eigenschappen die helpen om pijn en stijfheid als gevolg van artritis te verlichten. Het komt ook je spierkracht ten goede, het vermindert gewrichtspijn en repareert bindweefsel.

Behoud van een gezond zenuwstelsel

Een ander voordeel van koper is dat het helpt de myelineschede te beschermen die de buitenlaag is die de zenuwen omringt en beschermt. Bovendien staat loper erom bekend dat het helpt bij de cognitieve functies. Koper is goed voor je hersenen omdat het betrokken is bij de processen van bepaalde transporteiwitten die neuronen in de hersenen afvuren.

Opbouwen en onderhouden van een gezonde skeletstructuur

Koper speelt een belangrijke rol bij bij de vorming van botweefsel, naast bindweefsel en spieren. Een tekort aan koper kan zorgen voor broze botten die vatbaar zijn voor fracturen, osteoporose, spierzwakte, zwakke gewrichten, etc. Onderzoek heeft aangetoond dat het innemen van koper in combinatie met zink, mangaan en calcium het botverlies bij oudere vrouwen zou kunnen vertragen.

Koper voor goede groei en ontwikkeling

Een kopertekort komt niet zo vaak voor in ontwikkelde, westerse landen, maar wel in derdewereldlanden waar ondervoeding een serieus probleem is. Een kopertekort kan zorgen voor een slechte groei en ontwikkeling van kinderen.

Koper voor een goede schildklierfunctie

Koper is nodig voor een goede schildklierfunctie omdat het werkt met andere spoorelementen en mineralen, zoals zink, kalium en calcium die nodig zijn om de schildklieractiviteit in balans te brengen en om hypothyreoïdie (een trage schildklier) of hyperthyreoïdie (een overactieve schildklier) te voorkomen. De onderliggende samenhang tussen deze mineralen zijn complex, omdat een verhoging van het ene mineraal moet worden gecompenseerd door de andere. Wanneer een van deze belangrijke mineralen te veel aanwezig is in het lichaam of als er een tekort optreedt, kan de schildklier eronder lijden. Dit kan leiden tot vermoeidheid, gewichtstoename of gewichtsverlies, veranderingen in lichaamstemperatuur en eetlust en andere ongewenste symptomen.

Voorkomen van bloedarmoede of lage ijzerniveaus

Koper en ijzer werken samen in de synthese van hemoglobine en rode bloedcellen. Koper speelt koper een rol bij de absorptie van ijzer uit het darmkanaal en helpt het ijzer om in de lever vrij te komen, waar het wordt opgeslagen. IJzer uit voedselbronnen en supplementen wordt ook gebruikt om rode bloedcellen te maken. Wanneer er kopertekort optreedt, wordt het ijzerniveau te laag en kan bloedarmoede ontstaan, wat veroorzaakt wordt door ijzertekort. Bloedarmoede veroorzaakt symptomen zoals vermoeidheid, spierpijn, spijsverteringsproblemen en verminderde hersenfunctie.

Koper voor gezond haar, huid en ogen

Adequate hoeveelheden koper zijn nodig voor het lichaam om het natuurlijke pigment en de textuur van de huid, het haar en de ogen aan te maken. Koper speelt een rol bij de ontwikkeling van melanine, die ervoor zorgt dat je huid zijn bruine kleur krijgt en dat je haar en ogen hun unieke pigment geven. Koper is nodig om het enzym tyrosinase te maken dat de ontwikkeling van melanine mogelijk maakt.

Koper helpt collageen opbouwen, de stof die verantwoordelijk is voor de elasticiteit en stevigheid van de huid. Daarnaast is koper betrokken bij de productie van elastine, een stof die voorkomt in het bindweefsel van de huid en die de flexibiliteit van de huid intact houdt. Koper treedt verder op als een antioxidant die je huid, haar en ogen beschermt tegen schade door vrije radicalen. Koper is nodig ten behoeve van de krachtige antioxidant 'superoxidedismutase' een essentieel enzym dat zuurstofradicalen opruimt en aldus het lichaam beschermt tegen oxidatieve stress en veroudering. Koper is ook belangrijk om te voorkomen dat je haar grijs en dunner wordt.

Koper in voeding

Waar zit koper in? Goede bronnen van koper zijn cacao, noten, orgaanvlees, zeevis, schaal- en schelpdieren en graanproducten. Ook zit er koper in groente en fruit, maar wel in mindere mate. Het blijkt dat vijf sneetjes tarwebrood ongeveer 20% van de Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH) koper bevat. Andere voedingsbronnen die rijk zijn aan koper zijn:

• Shiitake-paddenstoelen;
• Cashewnoten;
  Cashewnoten / Bron: Istock.com/marekuliasz
• Kikkererwten
• Boerenkool;
• Sesamzaad;
• Amandelen;
• Linzen;
• Chiazaad;
• Geitenkaas;
• Avocado;
• Rozijnen.

Kopertekort symptomen en klachten

Een kopertekort is een zeldzaam verschijnsel. In Nederland zijn er zelfs geen aanwijzingen voor het bestaan ervan. Een kopertekort kan een ernstig effect op de verschillende systemen van het lichaam hebben. Gebrek aan koper kan leiden tot verminderde huidpigmentatie, bloedarmoede en osteoporose (botontkalking) en broze botten. Tevens kan de weerstand nadelig worden beïnvloed, waardoor je regelmatig ziek wordt. Andere symptomen van een kopergebrek zijn:

• Vermoeidheid;
• Artritis;
• Lage lichaamstemperatuur, of altijd koud aanvoelen;
• Spierpijn;
• Gewrichtspijn;
• Haar dat dunner wordt een kaalheid;
• Onverklaarbaar gewichtsverlies;
• Blauwe plekken;
• Huidontsteking en zweren.

Bij een gezond en gevarieerd dieet krijgt men normaal gesproken voldoende koper binnen. Indien men grote hoeveelheden ijzer, zink en vitamine C inneemt, wordt het voor het lichaam moeilijker koper uit het voedsel op te nemen.

Oorzaken van een koperdeficiëntie

Een kopertekort of koperdeficiëntie kent meerdere mogelijke oorzaken. In ongeveer 20% van de gevallen blijft de oorzaak onbekend.

Chirurgie

Bariatrische chirurgie (chirurgie die als doel heeft het gewicht te verminderen) is een veel voorkomende oorzaak van koperdeficiëntie. Bariatrische chirurgie, zoals gastric bypass (maagomleiding), kan worden ingezet voor gewichtscontrole van morbide obesitas. De verstoring van de darmen en de maag als gevolg van de operatie kan absorptieproblemen veroorzaken, niet alleen wat betreft koper, maar ook voor ijzer en vitamine B12 en vele andere voedingsstoffen.

Zinkvergiftiging

Verhoogde consumptie van zink is een andere oorzaak van een kopertekort. Zink wordt vaak gebruikt voor de preventie of behandeling van verkoudheid en sinusitis (bijholteontsteking), maagzweren, sikkelcelanemie, coeliakie, geheugenstoornissen en acne.

Erfelijke aandoeningen

De ziekte van Menkes is een aangeboren ziekte die een oorzaak is van koperdeficiëntie. De ziekte van Menkes is een erfelijke aandoening die wordt veroorzaakt door een defect gen dat betrokken is bij het metabolisme van koper in het lichaam. De ziekte van Menkes veroorzaakt een waaier aan symptomen, waaronder slappe spiertonus, toevallen, abnormaal lage temperaturen en eigenaardig staalkleurig haar dat zeer ruw aanvoelt. De ziekte van Menkes is meestal een dodelijke ziekte waarbij de meeste kinderen sterven voor hun tiende levensjaar.

Overige aandoeningen

Soms leidt een teveel aan ijzersuppletie tot myelopathie (ziekte van het ruggenmerg) door kopertekort. Een andere zeldzame oorzaak van koperdeficiëntie is coeliakie, waarschijnlijk als gevolg van malabsorptie in de darmen. Soms is alcoholisme de oorzaak van een kopergebrek.

Onderzoek en diagnose

Middels bloedonderzoek kan de koperspiegel worden bepaald. Er kan niet alleen een kopertekort ontstaan, maar een teveel aan koper is ook mogelijk, zij het dat de kans daarop zeer klein is.

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)

Volgens de Nederlandse Gezondheidsraad hebben volwassen mannen en vrouwen ongeveer 1 milligram koper per dag nodig. Zwangere en borstvoedende vrouwen hebben iets meer nodig, respectievelijk 1,2 en 1,3 milligram per dag.

Prognose van gebrek aan koper

Een kopertekort kan vrij snel worden opgeheven. De progressie van de neurologische symptomen stopt ook bij adequate behandeling, maar soms is er wel sprake van neurologische restschade.

Lees verder

• IJzertekort: symptomen, oorzaak, behandeling & complicaties
• Magnesiumtekort: symptomen en oorzaken tekort aan magnesium
• Seleniumtekort: symptomen en gevolgen tekort aan selenium
• Vitaminetekort of vitaminegebrek: symptomen en oorzaken