Granen en graanvervangers

De meeste granen zijn eigenlijk grassoorten. Ja, wij mensen eten nu eenmaal graag gebakken graszaden. Tarwe is de meest bekende graansoort; er zijn veel meer soorten. Granen worden door de meeste mensen dagelijks gegeten. Het is een heerlijke en goed vullende voedingstof. Vrijwel alle granen zijn erg gezond maar dan moet je wel granen gemaakt van de volle korrel eten.
Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Amaranth / Bron: David Besa, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)

Inhoud:

Amaranth
Boekweit
Bulgur
Couscous
Durumtarwe
Gerst
Gierst
Griesmeel
Grutten
Haver
Havermout
Kamut
Mais
Quinoa
Rijst
Rogge
Spelt
Tarwe
Teff

Amaranth

Amaranth werd gegeten door de Inca´s. De Azteken gebruikten deze plant voor de bereiding van ritueel voedsel en dranken. De meeste amaranthsoorten zijn ingevoerd uit Zuid Amerika. Sommige soorten kunnen goed in Noord West Europa, waar Nederland onder valt, overleven. Het wordt gebruikt als glutenvrije graanvervanger. Amaranthbloemen zijn mooi rood of magenta. De plant wordt ook verkocht als versierende snijbloem. Amaranth is geen graansoort.

Boekweit

Boekweit is een eenjarige plant en wordt vrij veel gekweekt. Boekwijt is glutenvrij. Er zit veel magnesium, kalium en fosfor in boekweit. Boekweit wordt verkocht als grutten en boekweitmeel wat te koop is in biologische winkels. In de Limburgse Kempen wordt tradtioneel boekweitpannenkoeken gegeten.

Gerst / Bron: Carport, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Bulgur

Bulgur is een bewerkte graansoort dat gemaakt van verschillende soorten graan. Meestal is durum als basis gebruikt. Het wordt veel in de Arabische keuken gebruikt en dan met name als opvulling van bijvoorbeeld paprika´s. Er kunnen koekjes en brood van worden gebakken. Bulgur is een bindelement in de soep. Het is niet geschikt voor een glutenvrij dieet.

Couscous

Couscous wordt gemaakt van durumtarwe of parelgierst. Het is warm eetbaar als vervanger van rijst. Je kunt couscous laten afkoelen en vermengen met azijn en olijfolie om een basis voor een maaltijdsalade te creëren. Couscous wordt ook gries of semolina genoemd. Het wordt vooral in de Noord Afrikaanse landen veel gegeten maar vindt steeds vaker zijn weg naar een westers ingestelde keuken als onderdeel van de internationale keuken.

Tarwe / Bron: Birdjan, Wikimedia Commons (GFDL)

Durumtarwe

Durum is een tarwesoort met een harde korrel. De kleinste stukjes tarwe worden voor couscous gebruikt. Italiaanse pasta´s worden vaak gemaakt met durum. Het wordt soms gebruikt als pizzabodem. In het Midden Oosten maken ze grote platte broden van deze tarwesoort. Deze graansoort is er in een rode variant die veel gebruikt wordt als veevoeder.

Gerst

Gerst stamt af van wilde gerst, een grassoort die groeit in het Midden Oosten. Gepelde gerst heet gort. Gerst bevat weinig gluten waardoor er niet makkelijk een brood van te bakken is. Meestal wordt er tarwe bij gerst gedaan om er een brood van te bakken. Zoals in alle grassoorten zitten er gezonde mineralen, vetten en vezels in gerst.

Gierst

Gierst werd minstens 10.000 jaar geleden in Chinese contreien verbouwd. Er zijn een tiental verschillende soorten gierst. Gierst wordt het meest verbouwd in India. Van de overige landen in de top 10 gierstverbouwers komen er 8 uit Afrika. Gierst is glutenvrij en daarmee geschikt voor een coeliakipatiënt. Je kunt gierst gebruiken om een pap te maken of om koekjes te maken.

Teff / Bron: Rasbak, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Griesmeel

Griesmeel in Nederland is gemaakt van tarwe maar in andere landen wordt griesmeel ook gemaakt van rijst, spelt of mais. In landen rond de Middellandse Zee wordt durum gebruikt om griesmeel te maken. Zelfs gerstemeel kan tot griesmeel worden verwerkt. Waar het op neer komt is dat griesmeel zeer fijn gemalen korrels zijn. Je kunt heerlijke griesmeel of griesmeelpuddig maken.

Grutten

Grutten zijn gepelde en gebroken graan. Er zijn meerdere soorten granen die tot grutten kunnen worden gemaakt. In Nederland wordt vooral van gerst, boekweit en haver grutten gemaakt. Grutten kunnen worden gekookt waarna er karnemelk wordt bij gedaan. Zo verkrijg je karnemelkse pap. 10% Van grutten bestaan uit eiwitten. Grutten zijn verkrijgbaar bij de biologische winkel.

Haver

Haver werd in de Middeleeuwen veel in Nederland gegeten. Men maakte haverkoeken, at pap die men haverbrij noemde en at haversoep. Van haver is bekend dat het minstens 7000 jaar voor Christus werd verbouwd. Haver is heel gezond. Het bestaat voor 12% uit eiwitten en bevat saponinen, kiezelzuur, kobalt, magnesium, ijzer en de vitaminen A, K, E, B1, B2 en B6.

Haver / Bron: Slick, Wikimedia Commons (CC0)

Havermout

Havermout is bewerkte haver. Het wordt gewassen, verhit en geknipt. Vervolgens wordt het gerold, allemaal om het beter geschikt te maken voor menselijke consumptie. Nadeel daarvan is dat er aanzienlijk minder voedingsstoffen in havermout zitten dan in gewone haver. Vitaminen vervliegen als een graansoort teveel bewerkt wordt. Havermout net zoals andere granen een uitstekende bron van vezels. Je kunt lekkere havermoutpap maken zodat je de eerste uren van de dag goed doorkomt.

Kamut

Kamut is een eeuwenoude graansoort die is populair is geworden nadat een piloot in 1949 een aantal zaden vanuit Egypte naar de V.S. bracht. Zijn vader cultiveerde de zaden en wist de zaden te gebruiken voor een goede oogst. Kamut is heel gezond. Het bestaat voor 15% uit eiwitten en alle belangrijke vitaminen zitten erin. Ook bevat het 10 verschillende aminozuren.

Mais

Mais is een grassoort. Het is door de Azteken en Inca´s veredeld. Wetenschappers vermoeden dat deze slimme bewoners van Zuid Amerika met een kleine grassoort zijn begonnen. Maismeel kan worden gebruikt om tortilla´s en maisbrood te maken. Er kan ook polenta, maisolie en maiszetmeel van mais worden gemaakt. Cornflakes hebben mais als hoofdbestanddeel maar cornflakes zijn lang zo gezond niet als mais zelf. Het beste is het om een gegrilde maiskolf af te kluiven, of om maiskolf te koken en daarna de gele eetbare zaden eraf te halen en door een maaltijd te doen. Mais is glutenvrij.

Parelgierst / Bron: Sugeesh, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Quinoa

Quinoa wordt ook ganzenvoet genoemd. Het is een zaad dat stamt uit het Zuid Amerikaanse Andesgebergte. De Inca´s gebruikte het al om brood en pap van te maken. Quinoa is familie van de amaranth en spinazie. Er zitten veel eiwitten, caroteen, calcium, kalium en ijzer in quinoa. Het is te koop bij de biologische winkel. Quinoa is glutenvrij.

Rijst

Rijst is een grassoort die voornamelijk groeit in tropische en subtropische gebieden. De oudste bewijzen dat rijst is gecultiveerd komen uit Zuid Korea. Er zijn daar rijstkorrels gevonden van 13.000 jaar oud. Er zijn vele soorten verschillende rijst. De meest gezonde rijst is die met een hele korrel, zoals zilvervliesrijst. In delicatessewinkels en natuurwinkels kan men uit vele soorten met een volle korrel kiezen. Rijst is glutenvrij.

Spelt / Bron: B?hringer friedrich, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.5)

Rogge

Rogge is vooral populair in de noordelijke helft van Europa. De Romeinen aten normaal gesproken geen rogge, alleen als er hongersnood was. Van rogge kun je een gewoon brood maken maar ook roggebrood. Rogge is heel gezond. Het bevat elk belangrijk mineraal en zeker 10 verschillende aminozuren. Rogge bestaat voor 9% uit eiwitten.

Spelt

Spelt is een graansoort waarvan bekend is dat het 7000 jaar voor Christus verbouwd werd. De Romeinen aten graag spelt. Ze maakten er meel van. Sinds de biologische landbouw aan een opmars bezig is komt spelt steeds vaker in beeld. Bij de biologische bakker zie je een speltbrood op de plank liggen. Spelt is niet glutenvrij dus niet geschikt voor mensen met coeliakie.

Tarwe

Tarwe is wellicht de meest bekende graansoort die er is. Samen met mais staat tarwe op de eerste plaats van meest verbouwde graangewassen. De geneeskracht van de volle tarwekorrel is alom bekend en staat in schril contrast met de ongezonde eigenschappen van zijn afgeleide genaamd bloem of tarwebloem. Tarwebloem is vaak witte bloem en deze is eigenlijk ongezond; alleen volkoren meel is gezond. Tarwekorrels worden ook gebruikt om het zeer gezonde tarwegras van te maken. Tegenwoordig komt het meeste graan uit China; dit land produceerde in 2010 115 miljoen ton.

Teff

De oude Egyptenaren gebruikten al teff. Dit graan werd gevonden in de piramiden. Teff is geschikt voor mensen met een glutenvrij dieet. Het bevat wel gluten maar niet de schadelijke glutenfractie. Coeliakie-patiënten kunnen teff zonder problemen eten. Teff wordt gezien als voeding voor duursporters. Marathonlopers uit Ethiopië zoals Haile Gebrseselassie zweren bij teff. In Ethiopië wordt van oudsher veel teff gegeten en wetenschappers vermoeden dat daar dit gras inheems groeit.