Foetaal Alcohol Syndroom (FAS): symptomen en behandeling

Wat is het foetaal alcohol syndroom (FAS) en wat zijn de kenmerken van FAS? Voor ongeboren kinderen is alcohol een gifstof. Zelfs bij matige blootstelling aan alcohol tijdens de zwangerschap, kunnen er onomkeerbare effecten optreden. Bij meer dan matig alcoholgebruik, kunnen ernstige aangeboren afwijkingen ontstaan, zoals groeiafwijkingen, gezichtsafwijkingen en afwijkingen aan het centrale zenuwstelsel, welke zich kunnen uiten in psychomotore problemen, spraakproblemen, cognitieve problemen en gedragsproblemen. Iemand met FAS heeft één of meer van deze afwijkingen. Een veilige ondergrens van alcoholgebruik voor zwangeren is er niet. Een vrouw die zwanger is, kan het beste geen druppel alcohol drinken.

Foetaal Alcohol Syndroom (FAS)

• FASD: Fetal Alcohol Spectrum Disorder
• Onomkeerbare defecten
• Risico's van alcohol op het ongeboren kind
• Paraplubegrip
• Oorzaak van FAS
• Veilige ondergrens bestaat niet
• Niet drinken
• Foetaal alcohol syndroom (FAS) kenmerken en symptomen
• Vertraagde groei
• Karakteristieke gezichtsafwijkingen
• Neurologische afwijkingen
• Onderzoek en diagnose
• Vroegtijdige diagnose
• Diagnosecriteria
• pFAS
• De toekomst van kinderen met FAS
• Vóórkomen van FAS
• Preventie van FAS

FASD: Fetal Alcohol Spectrum Disorder

Onomkeerbare defecten

Foetaal alcohol syndroom (FAS) is een aandoening bij een kind als gevolg van blootstelling aan alcohol tijdens de zwangerschap doordat de moeder drinkt. Foetaal alcohol syndroom veroorzaakt schade aan de hersenen en groeiproblemen. De problemen veroorzaakt door foetaal alcohol syndroom verschillen per kind, maar de defecten die worden veroorzaakt door het foetaal alcohol syndroom zijn onomkeerbaar.

Risico's van alcohol op het ongeboren kind

Wanneer een zwangere vrouw tijdens de zwangerschap alcohol drinkt, brengt dit voor het ongeboren kind veel risico's met zich mee, zoals:

• cognitieve beschadigingen;
• leerproblemen;
• verstandelijke handicap;
• gedragsafwijkingen, zoals ADHD en autisme. [1]

Paraplubegrip

FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder) is een paraplubegrip, waar alle door prenataal alcoholgebruik veroorzaakte syndromen - een reeks van geboortedefecten en hersenbeschadigingen - onder vallen. FASD omvat diagnoses zoals Foetaal Alcohol Syndroom (FAS) en gerelateerde diagnoses.

Oorzaak van FAS

Het foetaal alcohol syndroom wordt bij een aangeboren kind veroorzaak doordat deze tijdens de zwangerschap is blootgesteld aan alcohol.

Veilige ondergrens bestaat niet

Zelfs matig alcoholgebruik of (enkele malen) ‘doorzakken’ of ‘binge drinking’ kan al permanente schade aan het ongeboren kind toebrengen. Veel vrouwen weten niet dat zelfs matig alcoholgebruik hun baby kan beschadigen. Alcohol is schadelijk voor het ongeboren kind, maar de beschadigingen verschillen in aard en ernst.

Niet drinken

Over de schade van kleine hoeveelheden alcohol (< 1 glas/dag) bestaan tegenstrijdige gegevens. Een veilige ondergrens van alcoholgebruik voor zwangeren is daarom niet te definiëren.[2] De Gezondheidsraad bracht in 2005 een advies uit over alcohol en zwangerschap. De raad stelt ondubbelzinnig dat als vrouwen zwanger willen worden of zijn, ze het beste geen druppel alcohol kunnen drinken. Voor ongeboren en pasgeboren kinderen is alcohol een gifstof en zelfs matig gebruik van alcohol kan al ernstige en onomkeerbare effecten bij het kind teweegbrengen. Toch drinken naar schatting 35 tot 50% van de Nederlandse vrouwen tijdens de zwangerschap.[3]

Foetaal alcohol syndroom (FAS) kenmerken en symptomen

FAS omvat mentale en fysieke tekortkomingen en/of afwijkingen bij kinderen die tijdens de zwangerschap zijn blootgesteld aan alcohol, welke zich drie terreinen manifesteren.

Vertraagde groei

Kinderen met FAS hebben een te laag geboortegewicht en groeien over het algemeen erg traag. Ze zijn daardoor kleiner dan hun leeftijdsgenoten en vaak ook erg tenger. De mate van de groeiremming is afhankelijk van de mate van het alcoholgebruik van de moeder tijdens de zwangerschap. Bij fors alcoholgebruik zijn lengte en gewicht nog in de puberteit te gering. Voorts is het hoofd van kinderen met FAS vaak abnormaal klein (microcefalie). Dit is vooral te wijten aan het achterblijven van de groei van de hersenen.

Karakteristieke gezichtsafwijkingen

Het gelaat van een kind met FAS vertoont kenmerkende vormafwijkingen (zie de foto boven het artikel). De meest voorkomende zijn:

• te korte ooglidspleten;
• een platte neusbrug;
• een (korte) wipneus;
• ontbrekend neusgootje (philtrum) tussen neus en lippen;
• dun lippenrood van de bovenlip, zonder kenmerkende ‘cupido boog’ (te smalle bovenlip);
• te laag staande oren;
• een terugwijkende onderkaak, kleine kin;
• het midden van het gezicht lijkt afgeplat;
• ogen staan te ver uit elkaar.

Voorts komen afwijkingen aan het gebit en een hoog verhemelte vaak voor. Ook kunnen er afwijkingen en misvormingen aan skelet en interne organen aanwezig zijn.

Neurologische afwijkingen

Neurologische problemen bestaan onder andere uit een lager IQ, minder ontwikkelde fijne motoriek en slechte oog-hand coördinatie, leerproblemen, geheugenproblemen, hyperactiviteit, impulsiviteit, concentratieproblemen, verminderde empathie, fysieke en verbale tics en slecht sociaal functioneren, mede doordat ze signalen en sociale spelregels slecht begrijpen en interpreteren.

Onderzoek en diagnose

Vroegtijdige diagnose

Een vroege diagnose is belangrijk, zodat tijdig deskundige hulp ingeschakeld kan worden en zo mogelijk het ontstaan van ernstig(er) gedragsproblematiek voorkomen kan worden. Bij vermoeden van FAS, kan de (huis)arts verwijzen naar een klinisch geneticus of één van de FAS-poliklinieken.

Diagnosecriteria

FAS wordt gediagnosticeerd als er sprake is van de volgende kenmerken:

• groeiachterstand;
• specifieke gezichtskenmerken; en
• neurologische problemen.

pFAS

Kinderen die niet alle kenmerken van FAS vertonen, krijgen vaak de diagnose pFAS, waarbij de ‘p’ staat voor partial (deels), FAE (Foetaal Alcohol Effecten), ARND (Alcohol-Related Neurodevelopmental Disorder) of ARBD (Alcohol-Related Birth Defects). Dit zijn foetale alcoholsyndromen, welke het gevolg zijn van de schade die alcohol toebrengt aan het ongeboren kind.

De toekomst van kinderen met FAS

Bij kinderen met FAS lopen sociale en onderwijskundige problematiek als een rode draad door hun kinderjaren. Ze zijn later gevoelig voor verslaving, psychische stoornissen (zoals depressiviteit) of vormen van criminaliteit (onder meer vanwege hun beïnvloedbaarheid en gebrekkig inzicht in de gevolgen van hun handelen). FAS wordt ook geassocieerd met beperkt maatschappelijk functioneren; volwassenen met FAS kunnen moeilijk een baan vinden en houden. Ook hebben ze moeite met het aangaan en onderhouden van intieme relaties. Slechts een klein deel van de volwassenen met FAS is in staat een zelfstandig leven te lijden. Mensen met FAS zijn aangewezen op levenslange begeleiding en hulp.

Vóórkomen van FAS

Het is niet bekend hoeveel kinderen met FAS in Nederland geboren worden. In 2007 en 2008 rapporteerden Nederlandse kinderartsen 56 kinderen met FASD, merendeels adoptie- en pleegkinderen.[4] In Nederland is waarschijnlijk sprake van onderdiagnose en worden veel gevallen van FAS gediagnosticeerd als leerstoornis, ADHD of andere stoornissen.

Men vermoedt dat de prevalentie in het Westen voor volledig FAS ongeveer 1 tot 3 per duizend is en 9,1 per duizend voor FASD.[5] Een studie uit 2006 in de regio Lazio in Italië beschreef maar liefst 20 tot 40 per 1000 kinderen met FASD. De conclusie luidde dan ook:

“Using careful measures of ascertainment in a primary school setting, these results provide relatively high estimates of the prevalence of FASD and raise the question of whether FASD is more common in the western world than previously estimated.”[5]

FAS is een grote onbekende in Nederland, terwijl het volgens schattingen vaker zou voorkomen dan het downsyndroom en spina bifida (open ruggetje) bij elkaar.

Preventie van FAS

FAS kan niet worden genezen, maar het kan wel volledig worden voorkomen door geen alcohol te drinken tijdens de zwangerschap.

Noten

1. Streissguth,A.P. et al. Risk factors for adverse life outcomes in fetal alcohol syndrome and fetal alcohol effects. J. Dev. Behav. Pediatr. 25, 228-238 (2004).
2. Hester van Wieringen, Tom G.W. Letteboer, Rob Rodrigues Pereira, Sanne de Ruiter, Walter A.F. Balemans en Dick Lindhout. Diagnostiek van foetale alcoholspectrumstoornissen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2010;154:A331
3. Gezondheidsraad. Risico's van alcoholgebruik bij conceptie, zwangerschap en borstvoeding. 2004/22. Den Haag (2005).
4. Ibid 2.
5. Sampson,P.D. et al. Incidence of fetal alcohol syndrome and prevalence of alcohol-related eurodevelopmental disorder. Teratology 56, 317-326 (1997).
6. May, P.A. et al. Epidemiology of FASD in a province in Italy: Prevalence and characteristics of children in a random sample of schools. Alcohol Clin. Exp. Res. 30, 1562-1575 (2006).

Lees verder

• Gevolgen alcoholgebruik voor jongeren: hersenen en organen
• Effecten cannabis: blowen onderdrukt immuunsysteem door MDSC
• Gevolgen en schade door langdurig (overmatig) alcoholgebruik
• Blowen tijdens de zwangerschap: effecten en gevolgen