Grote pimpernel: gezondheidsvoordelen & gebruik in de keuken
De grote pimpernel is een plant die behoort tot de rozenfamilie (Rosaceae), een grote familie van tweezaadlobbige planten. De grote pimpernel wordt meestal zo'n 60 centimeter groot en soms zelfs 1 tot 1,5 meter. De meerjarige en winterharde plant ontwikkelt sterke, donkerbruine wortels. Het lichtgroene blad heeft fijne blaadjes. De bladkleur kan aan de onderzijde van het blad blauwgroen lijken. De bladranden van de onderling tegenoverliggende bladeren (v-vormig) zijn duidelijk gezaagd. Stengels en bladeren hebben een glad oppervlak en zijn niet behaard. De bloeiperiode begint, afhankelijk van de locatie, vanaf half juni en loopt door tot in september. De donkerrode bloemen kunnen bestaan uit 30 tot 40 losse bloemen (met een lengte tussen de 2 en 6 centimeter). De bloemen leveren veel nectar en lokken daarmee verschillende insecten en vlinders, waaronder het pimpernelblauwtje, een zeer bedreigde vlindersoort. De jonge scheuten van de grote pimpernel zijn eetbaar.- Kenmerken van de grote pimpernel
- Wat is de grote pimpernel?
- Geneeskrachtige plant
- Hoogte en bloei
- Waardplant
- De historische achtergrond en symbolische betekenis van de grote pimpernel
- Folklore en traditionele geneeskunde
- Gebruik in literatuur en mythologie
- Culturele symboliek
- De grote pimpernel als cultureel symbool
- Inhoudsstoffen
- Gezondheidsvoordelen van de grote pimpernel
- Grote pimpernel in de keuken
- Verschillende soorten toepassingen
- Kruidenmengsel
- Tinctuur op alcoholbasis
- Mogelijke bijwerkingen
- Grote pimpernel in de tuin
Grote pimpernel / Bron: Carl Axel Magnus Lindman, Wikimedia Commons (Publiek domein)Kenmerken van de grote pimpernel
De grote pimpernel heeft de volgende kenmerken:- Latijnse naam: Sanguisorba officinalis
- Andere namen: bloedkruid, rode pimpernel
- Familie: rozenfamilie (Rosaceae).
- Oogstmaanden: het hele jaar door
- Bruikbare plantendelen: bladeren, bloemen, scheuten, wortels
- Bladvorm: geveerd ongepaard
- Bloemkleur: bruin, rood, dieprood
- Locaties: weilanden, bermen, tuinen
- Risico op verwarring met: de kleine pimpernel (vergelijkbaar met gebruik); de kleine pimpernel heeft meer groenachtige bloemen
- Giftigheid: niet giftig
- Speciale inhoudsstoffen: flavonoïden, tannines, harsen, minerale zouten, saponinen, vitamine C
- Eigenschappen: samentrekkend, hemostatisch, ontgiftend, ontstekingsremmend, diuretisch
- Medicinale toepassingen: bloeding, ontsteking van het darmslijmvlies, diarree, voorjaarsmoeheid, ontsteking van het maagslijmvlies, ontsteking van het mondslijmvlies, (oppervlakkige) brandwonden, wonden, gingivitis (tandvleesontsteking), aambeien, eczeem
Met eierleggend donker pimpernelblauwtje (Phengaris nausithous) / Bron: Penik, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Wat is de grote pimpernel?
Geneeskrachtige plant
De grote pimpernel is een naaste verwant van de kleine pimpernel, die ook wordt gebruikt in de natuurgeneeskunde. Grote pimpernel groeit vaak in vochtige weilanden en bloeit de hele zomer. De kleine, donkerbruin-rood gekleurde bloemen van deze geneeskrachtige planten zijn verenigd tot opvallende, ovale koppen. De individuele bloemen ontvouwen zich geleidelijk van boven naar beneden. In het verleden was de rode kleur van de bloemen een teken van hun effectiviteit tegen bloeden, vandaar de Latijnse naam Sanguisorba, een combinatie van sanguis (bloed) en sorbere (absorberen). Sterker nog, door het hoge gehalte aan tannine kan de grote pimpernel nuttig zijn bij alle soorten bloedingen, maar de plant helpt ook bij diarree. Van de grote pimpernel kan een zeer goede spijsverteringsthee worden gemaakt. Pepermunt of anijs wordt gebruikt om de infusie op smaak te brengen. Salades krijgen een aangename pit door de fijne, ietwat komkommerachtige smaak van de grote pimpernel. De vers geschilde wortels kunnen verlichting bieden bij kleine brandwonden. De grote pimpernel versnelt de genezing en heeft een ontstekingsremmende werking.Hoogte en bloei
Afhankelijk van de standplaats wordt de meerjarige plant 30 tot 150 cm hoog. De rechtopstaande, knoestige, kale en holle stengels van deze medicinale plant zijn heel dun. De 20 tot 40 cm grote, kale bladeren zijn ongepaard geveerd met 5 tot 15 eivormige blaadjes. Het blad is blauwgroen van kleur, de onderzijde van het blad is iets lichter dan de bovenzijde. De bloeitijd van de grote pimpernel ligt tussen juli en september. De kleine, donkerbruin-rode bloemen zijn samengebald tot compacte, eivormige kroppen. De kruipende wortelstok is bruin. De geur van de plant is zoet, de smaak zout tot bitter.Waardplant
Grote pimpernel is een waardplant voor het pimpernelblauwtje, een zeer bedreigde vlindersoort.De historische achtergrond en symbolische betekenis van de grote pimpernel
De grote pimpernel (Sanguisorba officinalis) is een plant die door de eeuwen heen niet alleen bekend stond om zijn medicinale eigenschappen, maar ook een diepe symbolische betekenis droeg in verschillende culturen. De geschiedenis van de grote pimpernel reikt ver terug, waarbij de plant in folklore, traditionele geneeskunde, literatuur en als cultureel symbool een belangrijke rol heeft gespeeld.Folklore en traditionele geneeskunde
In de folklore werd de grote pimpernel vaak gezien als een plant met magische krachten. In verschillende Europese samenlevingen geloofde men dat het dragen van een takje grote pimpernel bescherming bood tegen ziekten en ongeluk. De naam 'pimpernel' komt mogelijk van het Latijnse woord 'piper', wat 'peper' betekent, omdat de smaak van de bladeren enigszins peperig kan zijn. In het oude Engeland werd de grote pimpernel ook wel de 'bloedstelper' genoemd, vanwege zijn vermeende vermogen om bloedingen te stoppen. In de traditionele geneeskunde werd de plant vaak gebruikt om wonden te behandelen, koorts te verlagen en ontstekingen te verminderen. De wortels en bladeren van de grote pimpernel werden gedroogd en verwerkt in tincturen en zalven, die door kruidkundigen werden voorgeschreven bij diverse kwalen.
Grote pimpernel in een natuurgebied te Elden / Bron: Martin SulmanGebruik in literatuur en mythologie
De grote pimpernel heeft ook zijn weg gevonden naar de literatuur en mythologie. In de middeleeuwse poëzie werd de bloem soms gebruikt als symbool van doorzettingsvermogen en genezing. De rode bloemen, die lijken op kleine vlammetjes, werden gezien als een teken van hoop en levenskracht. In de Griekse mythologie werd verteld dat de godin Artemis de grote pimpernel gebruikte om haar volgelingen te beschermen tijdens de jacht. De plant werd daarom geassocieerd met moed en bescherming, en deze symboliek vond zijn weg naar verschillende volksverhalen waarin de grote pimpernel een rol speelde als beschermende kracht tegen het kwaad.Culturele symboliek
In verschillende culturen werd de grote pimpernel ook gezien als een symbool van overlevingskracht en veerkracht. In sommige delen van Europa werd de plant geplukt tijdens rituelen die de overgang van seizoenen markeerden, zoals de zomerzonnewende. Men geloofde dat de aanwezigheid van de grote pimpernel in een veld of tuin een goede oogst zou verzekeren en dat de plant de aarde vruchtbaar maakte. In de Chinese traditionele geneeskunde werd de grote pimpernel gewaardeerd om zijn koelende eigenschappen en werd het vaak voorgeschreven om de balans van het lichaam te herstellen, wat de plant een spirituele betekenis gaf die verder ging dan zijn fysieke toepassingen.De grote pimpernel als cultureel symbool
De symbolische betekenis van de grote pimpernel reikt verder dan alleen medicinale toepassingen. In de heraldiek, de kunst van wapenschilden, werd de grote pimpernel soms gebruikt als symbool van vastberadenheid en standvastigheid. De robuuste aard van de plant, die goed gedijt in zowel vochtige als droge omstandigheden, maakte het een perfect symbool van veerkracht en aanpassingsvermogen. Zelfs vandaag de dag wordt de grote pimpernel nog steeds gewaardeerd om zijn schoonheid en symboliek, en zien we de bloem terug in kunstwerken zoals de schilderijen van de prerafaëlieten en poëzie van dichters als William Wordsworth en John Keats als een representatie van doorzettingsvermogen en levensvreugde.Inhoudsstoffen
Belangrijke inhoudsstoffen van deze medicinale plant zijn: tannines, saponines, flavonoïden, looistoffen, triterpen-glykosiden zoals pomolzuur, genine, betulinzuur, ursolzuur en tormentinzuur, maar ook chlorogenzuur.
Grote pimpernel in een natuurgebied te Elden / Bron: Martin SulmanGezondheidsvoordelen van de grote pimpernel
De grote pimpernel werkt op verschillende manieren. De inhoudsstoffen van het geneeskrachtige kruid hebben voornamelijk een hemostatisch, ontstekingsremmend, diuretisch, antioxidant en samentrekkend effect. Door deze eigenschappen wordt het kruid in de natuurgeneeskunde gebruikt als een remedie voor wondgenezing, als bloedstopper en voor de behandeling van ontsteking van de slijmvliezen in de mond en keel. Andere mogelijke toepassingen zijn spijsverteringsproblemen zoals winderigheid en diarree, evenals voorjaarsmoeheid.De grote pimpernel was al bekend in de oudheid en in de middeleeuwen. De plant wordt in de meeste historische kruidenboeken genoemd, al is niet duidelijk of daarmee de grote of de kleine pimpernel wordt bedoeld. In het kruidenboek van Pietro Andrea Gregorio Mattioli (1501 – 1577), een arts en botanicus uit Italië in de 16e eeuw, wordt ook gewag gemaakt van de grote pimpernel. De hemostatische werking van het geneeskrachtige kruid en de positieve effecten op wondgenezing waren toen al bekend. Zelfs vandaag de dag wordt de plant nog steeds voor precies deze doeleinden gebruikt door plattelandsbewoners in Rusland en Zuid-China.
Grote pimpernel misstaat niet in een wilde tuin / Bron: Joanna Boisse, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)Overdosering met de rode pimpernel of langdurige behandeling dient te worden vermeden aangezien dit kan leiden tot misselijkheid of andere maagproblemen.
Grote pimpernel in de keuken
In de keuken worden af en toe de jonge scheuten van het kruid gebruikt voor wilde kruidensalades. De kleine pimpernel wordt vaker in de keuken gebruikt. Het jonge blad smaakt wat komkommerachtig en heeft een duidelijk walnootaroma. Het kruid smaakt ook licht bitter door de tannines die het bevat. Het wordt daarom aanbevolen om jongere bladeren en scheuten te gebruiken bij het bereiden van voedsel. Hoe ouder de plant wordt, hoe bitterder de smaak wordt. De grote pimpernel bevat vrij veel vitamine C.
Insect op de grote pimpernel / Bron: Benjamin Zwittnig, Wikimedia Commons (CC BY-2.5)Verschillende soorten toepassingen
Kruidenmengsel
Bij diarree kan een kruidenmengsel worden gemaakt van 2 theelepels verse plantendelen. De plantendelen worden fijngehakt en gemengd met 400 ml koud water. Dit kruidenmengsel moet ongeveer 8 uur staan en dan worden gezeefd. Het in slokjes drinken brengt de gewenste verlichting van de klachten.Tinctuur op alcoholbasis
Een alcoholische tinctuur kan zowel inwendig als uitwendig worden toegepast. Inwendig gebruik (3 x 10 tot 20 druppels per dag) kan worden toegepast bij diarree. Het uitwendig aanbrengen van de tinctuur is effectief gebleken bij slecht genezende wonden en brandwonden.Bladeren, bloemen, scheuten, wortels van de plant kunnen worden gebruikt voor de productie. De verse delen van de plant worden fijngehakt en in een doorzichtige schroefpot of een wekpot gedaan. Er is ook een hoog percentage alcohol (ten minste 40 procent wodka of oude jenever) vereist. De pot moet 4 tot 6 weken op een lichte plaats blijven staan en minstens één keer per dag voorzichtig worden geschud. Uiterlijk na 6 weken kan de tinctuur worden gefiltreerd en daarna kan de substantie in donkere druppelflesjes worden gedaan. Deze dien je bij voorkeur te bewaren op een donkere plaats.
Rode pimpernel met andere planten / Bron: Ing.Mgr. Jozef Kotuli, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)
