Roken, tabak en nicotine

Na het eten even een sigaretje. Voordat je naar bed gaat. Als je gestresst bent. Tijdens het uitgaan. Omdat je vrienden ook één opsteken. Roken is een algemeen straatbeeld. Waarom roken mensen eigenlijk? Welke voordelen brengt het heen? Daarnaast wordt er ook steeds meer bekend over gezondheidsrisico’s, waarvan kanker waarschijnlijk de meest bekende is. Minder bekend is misschien dat roken (of eigenlijk de nicotine) ook op zichzelf dodelijk kan zijn. Aan welke risico’s stellen rokers zichzelf bloot?

Cijfers over roken

Vroeger rookten met name de mannen. Tegenwoordig is dit meer en meer gelijk verdeelt. Ook roken vrouwen en mannen ongeveer evenveel sigaretten per dag: mannen ongeveer 14,5 per dag en vrouwen ongeveer 13,9 per dag.
In 2011 rookten 18,7% van de Nederlandse bevolking dagelijks. Dit is een flinke daling ten opzichte van 2000, toen er nog 30,6% dagelijks rookten. Mogelijk heeft dit te maken met het aan het licht komen van verschillende gezondheidsrisico’s van roken.
Hiernaast geldt dat in de lager opgeleide groep mensen meer gerookt wordt ten opzichte van hoog opgeleide mensen. Dit geldt voor zowel volwassenen als jongeren: jongeren op het vmbo roken over het algemeen vaker dan jongeren op het vwo. Toch daalde het aantal rokers over de gehele linie.

Roken van tabak: verslavend?

De werkzame stof in tabak is nicotine. Nicotine wordt snel verspreid in het lichaam, waardoor de effecten van roken snel ervaren worden. Het psychische effect is echter binnen ongeveer 20 minuten alweer uitgewerkt. Dit is een van de redenen waarom roken zo verslavend is en tabaksverslaving of nicotineverslaving eerder verslavend is dan bijvoorbeeld alcohol. Hier gaat het om lichamelijke afhankelijkheid. Daarbij ‘vraagt’ het lichaam steeds om (meer) nicotine. Lichamelijke effecten kunnen veel langer aanhouden dan psychische effecten; soms wel enkele uren. Voor zowel lichamelijke als psychologische afhankelijkheid geldt dat dit afhangt van het soort tabak, het aantal sigaretten per dag en de ‘gewenning’ (iemand die al langer rookt heeft meer nicotine nodig om hetzelfde effect te bereiken als toen hij net begon).
Daarnaast speelt psychologische afhankelijkheid een rol. Het roken ‘hoort’ dan bij een bepaalde situatie, zoals ‘na het eten’. Ook kan het horen bij bepaalde emoties. De meest gehoorde is waarschijnlijk stress. Bij deze situaties geven de hersenen een seintje af dat ze nicotine verwachten en krijg je zin in een sigaret. Vergelijk het met lekker eten ruiken en vervolgens merk je dat ‘het water je in de mond loopt’: je maakt meer speeksel aan (dit noemen we ook wel ‘Pavlov-reactie’). Het roken wordt dus een soort automatische reactie.

Waarom beginnen met roken?

In de jaren ’60 en ’70 rookten veel mensen en waren gezondheidsrisico’s onbekend of werd zelfs wel gezegd dat roken gezond was. Tegenwoordig is op meerdere vlakken het tegendeel bewezen. Echter zijn er, ondanks dat bekend is dat roken grote invloed kan hebben op je gezondheid, nog steeds mensen die beginnen met roken. Mogelijke oorzaken (of voordelen voor zover je daarvan kan spreken) kunnen zijn:
Groepsdruk: doordat de hele groep rookt, wil je niet buiten de groep vallen en begin je ook. Na het een aantal keer te hebben gedaan, merk je dat je niet alleen meer in de groep rookt, maar ook daarbuiten zin krijgt in een sigaret.
Onbekendheid met de risico’s of deze onderschatten: Het kan zijn dat sommigen de risico’s niet kennen of niet verwachten dat deze hen zullen overkomen. Ten eerste kan dat te maken met het feit dat lange termijn risico’s sowieso moeilijker in te schatten zijn en ten tweede dat een zin als ‘door roken heb je zoveel procent meer kans op aandoening X’ een ambigue beeld schetst (je hebt er meer kans op, maar ook als je niet rookt, kun je het krijgen. Waarom dan niet nu genieten dit sigaretje?).
Anderen die bepaalde voordelen noemen, waardoor het positieve oordeel overheerst. Hoe attitude gedrag tot stand kan brengen, lees je in Theorie van Gepland Gedrag.

De korte termijn gevolgen van roken

Op de korte termijn kunnen verschillende effecten voordoen. Deze kunnen zowel lichamelijk als psychisch zijn. Natuurlijk hangt de mate van het effect samen met het soort tabak, het aantal sigaretten, de hoeveelheid en de ‘gewenning’.

Lichamelijke effecten:

• Een verhoging van de hartslag
• Bloeddrukstijging: De bloedvaten vernauwen, waardoor dezelfde hoeveelheid bloed door een kleinere opening moet.
• Koude handen en voeten: doordat de bloedvaten vernauwen, is er ook vaak sprake van koude handen en voeten.
• Dodelijke hoeveelheid nicotine: bij niet rokers ligt deze rond de 40-65 miligram. Voor rokers is dit hoger, omdat zij als het ware ‘meer gewend’ zijn. Een overdosis nicotine zorgt voor verlamming van de ademhaling.

Psychische effecten (bij 1 à 2 sigaretten per dag)

• Opwekkend en licht stimulerend (ook nicotine is een stimulerend middel, net als amfetamine, XTC en cocaïne).
• Betere concentratie, leervermogen en geheugen
• Ontspannen, rustig gevoel
• Vermindering van eventuele angst en/of spanning
• Lekker gevoel doordat het beloningssysteem in de hersenen wordt gestimuleerd.

De psychische effecten lijken positief. Heel af en toe een sigaretje en je voelt je lekkerder in je vel, je kunt je beter concentreren, je voelt je ontspannen… Echter is het al snel moeilijk om niet meer dan 1 à 2 sigaretten per dag te nemen, omdat nicotine een hoog verslavingsgehalte heeft. Het lekkere gevoel wil je doorzetten, waardoor je al snel meerdere sigaretten moet nemen om dit effect te bereiken. Echter, bij meer dat 1 à 2 sigaretten geldt alles in tegengestelde richting: er is minder concentratie, minder opgewektheid, minder ontspannen en onrustiger.

Gevolgen van roken op de lange termijn

Kanker

Rokers lopen meer kans op verschillende soorten kanker. De bekendste daarvan zijn longkanker en kanker in de mondstreek (slokdarm, strottenhoofd en mondholte). Er is een sterke relatie tussen het aantal sigaretten die dagelijks gerookt worden en het risico op longkanker. Ook de leeftijd speelt een belangrijke rol: iemand die op 15 jarige leeftijd begint heeft 20 keer zoveel kans op longkanker dan iemand die op 20 jarige leeftijd begint met roken.
Ook mondkanker komt onder rokers relatief vaak voor. Rokers hebben 2 tot 4 keer meer kans op mondkanker dan niet-rokers. In combinatie met het drinken van alcohol en roken is deze kans nog groter.
Naast long- en mondkanker is er ook een verhoogd risico op maag-, blaas, nier-, alvleesklier en rectaalkanker.

Hart- en vaatziekten

Onder alle rokers is de kans op hart- en vaatziekten sterk vergroot. Vrouwelijke rokers stijgen daar nog weer bovenuit en hebben nog een grotere kans op hart- en vaatziekten. Een van de effecten van roken is dat de aders vernauwen, waardoor de bloeddruk stijgt. Zeker in combinatie met al een hoge bloeddruk kan dit gevaarlijk zijn en tevens werken medicijnen tegen een hoge bloeddruk minder goed bij rokers.
Naast het vernauwen van vaten, maakt nicotine de binnenkant van de vaten ruw. Het lichaam reageert hierop door korstjes te maken. Dit kan ervoor zorgen dat de aders verstopt raken – dit heet atherosclerose.
Nicotine zorgt ook voor een sneller kloppend hart. Hierdoor kan er minder zuurstof worden opgenomen. Zowel hierdoor als door het vernauwen van de vaten als door de veranderde structuur van de vaten (ruw en korstjes) kan er een hartaanval ontstaan.
Daarnaast kan er een beroerte ontstaan door de vernauwende vaten en veranderde structuur van de vaten. Bij een hersenbloeding is er een bloedvat dat stukgaat, terwijl bij een herseninfarct een bloedpropje ervoor zorgt dat een bloedvat wordt afgesloten.

Longziekten

De bekendste longziekten zijn longkanker en COPD. In tabak zitten verschillende schadelijke stoffen, zoals nicotine, koolmonoxide en teer, die ervoor zorgen dat de trilhaartjes in de neus die ‘vieze’ stofjes moeten opvangen gaan vastplakken. Daardoor kunnen ze hun werk niet meer doen, komen de schadelijke stoffen in de longen en met name het teer irriteert de slijmlaag in de longen.
COPD staat voor ‘Chronic Obstructive Pulmonary Diseases’ en is een verzamelnaam voor chronische bronchitis en emfyseem. Bij bronchitis zijn de luchtwegen vernauwd, waardoor moeite met ademhalen ontstaat. Bij emfyseem zijn de longen beschadigd.

Ziekten in de mond

Er zijn verschillende aandoeningen die door roken verergert, versterkt of veroorzaakt. Ten eerste heeft het een aanslag op het gehele gebit door aanslag op de tanden. Hierdoor verkleuren tanden, kiezen en vullingen. Tevens is het reuk- en smaakvermogen van rokers minder.
Door de vernauwde vaten is ontstoken tandvlees minder goed op te sporen, omdat het door de vernauwde bloedvaten niet/minder snel bloedt. Ontstoken tandvlees kan zorgen voor parodontitis, een bacteriële infectie veroorzaakt door tandplak, die vaker en erger voorkomt bij rokers.

Oogziekten

Sommige oogaandoeningen komen vaker voor bij rokers, zoals maculadegeneratie, glaucoom en cateract. Bij maculadegeneratie (MD) kan je niet meer scherp zien in het midden van het zicht. Bij een glaucoom (ook wel groene staar) is een aandoening aan de oogzenuw en kan zelfs leiden tot blindheid. Een cateract (grijze staar) zorgt ervoor dat de lens vertroebelt wordt en kan ook leiden tot blindheid.

Andere aandoeningen en gevolgen

• Ziekte van Crohn: Een chronische ontsteking van het darmkanaal.
• Alzheimer: een vorm van dementie
• Reumatoïde Artritis: Een pijnlijke ontsteking in de gewrichten.
• Verminderde vruchtbaarheid bij zowel mannen als vrouwen
• Het beloop van bestaande ziekten verslechteren
• Wondgenezing negatief beïnvloeden
• Operatierisico’s vergroten
• Zwangerschap: Effecten op je ongeboren kindje (zie Roken, zwanger en kinderen)
• Meeroken: iets minder gevaarlijk dan zelf roken, maar toch een verhoogd risico op verschillende aandoeningen (zie: Meeroken, net zo gevaarlijk?)

Lees verder

• Meeroken, net zo gevaarlijk?
• Roken, zwangerschap en kinderen