Toekomstige medicijnen en therapieën bij taaislijmziekte

Taaislijmziekte (ook wel bekend als cystic fibrosis of mucoviscidose) is een ernstige, chronische ziekte die vooralsnog niet te genezen is. De afgelopen decennia is de levensverwachting gestegen van enkele jaren naar 40 jaar, doordat de medicijnen en behandelingen sterk verbeterd zijn. Nieuwe medicijnen en therapieën zijn in de maak en zijn veelbelovend. Mogelijk kan taaislijmziekte over 10 tot 15 jaar zelfs genezen worden.

Wat is taaislijmziekte

Taaislijmziekte is één van de meest voorkomende erfelijke aandoeningen. Bij mensen met taaislijmziekte werken de in de cel aanwezige zoutkanaaltjes, niet of minder goed. Daardoor is het slijm in de organen dikker dan normaal. Daardoor kunnen er (grote) problemen optreden in diverse organen, vooral in de longen en darmen. Omdat infecties in de luchtwegen door het taaie slijm makkelijk kunnen optreden, treedt na verloop van tijd vaak longschade op. De toenemende schade aan de longen beperkt de gemiddelde levensverwachting van mensen met taaislijmziekte. Vaak is op den duur een longtransplantatie nodig, maar komt helaas niet altijd op tijd. In Nederland hebben circa 1.500 mensen taaislijmziekte.

Huidige behandeling

Op dit moment bestaat de behandeling van taaislijmziekte vooral uit symptoombestrijding. Voor infecties in de longen worden medicijnen als antibiotica gebruikt, die oraal ingenomen worden maar ook vaak geïnhaleerd. Om infecties zoveel mogelijk te voorkomen wordt geprobeerd de luchtwegen zo vrij mogelijk te houden van slijm. Hiervoor worden onder andere slijmverdunners geïnhaleerd en leren mensen met taaislijmziekte bepaalde fysio-technieken aan. Bij sommige mensen ontstaan als gevolg van de ziekte ook andere complicaties, zoals levercirrose en diabetes. Aanvullende behandeling is dan nodig. Veel volwassen mensen met taaislijmziekte slikken tientallen pillen per dag.

Een ander belangrijk onderdeel van de behandeling bestaat uit aangepaste voeding. Veel mensen met taaislijmziekte moeten extra enzymen innemen omdat de spijsvertering niet goed werkt. Daarnaast moet men vaak energierijke voeding en supplementen tot zich nemen omdat het energieverbruik hoger ligt en van bepaalde vitamines (A, D, E en K) tekorten kunnen ontstaan. Verder is er veel aandacht nodig voor behoud van een goede conditie, omdat de longinhoud door infecties voortschrijdend achteruit gaat.

In de CF-centra in Nederland staan mensen met taaislijmziekte onder behandeling. Zeker één keer per jaar vindt uitgebreid onderzoek plaats naar de conditie van bijvoorbeeld de longen en werking van andere organen. Afhankelijk van de uitkomsten van het onderzoek wordt de behandeling dan aangepast. Soms is een ziekenhuisopname noodzakelijk voor bijvoorbeeld het toedienen van antibiotica met een infuus.

Toekomstige medicijnen en therapieën

De behandeling van taaislijmziekte is de afgelopen decennia sterk verbeterd evenals de levensverwachting. De afgelopen jaren is stevig geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe medicijnen en therapieën. Hier volgt een opsomming van medicijnen en therapieën die in ontwikkeling zijn.

Kalydeco

Kalydeco (Vertex Pharmaceuticals) is een medicijn wat ingrijpt op het functioneren van de zoutkanaaltjes in het lichaam (het zgn. CFTR-eiwit). Het zorgt ervoor dat de zoutkanaaltjes beter gaan werken. Een groot verschil met de huidige behandeling, gericht op symptoombestrijding. Kalydeco is een zogenaamde potentiator die aanwezige zoutkanaaltjes extra stimuleert. Kalydeco is alleen beschikbaar voor mensen met een bepaalde variatie van taaislijmziekte, de G551D-mutatie. Dit gaat om 4% van de mensen met taaislijmziekte wereldwijd. Kalydeco zorgt bij de mensen met de G551D-mutatie voor een duidelijke verbetering van onder meer de longfunctie, een grote doorbraak in de behandeling van taaislijmziekte.

Ivacaftor, Lumacaftor, Orkambi, Ataluren

Ook voor mensen met andere varianten van taaislijmziekte zijn soortgelijke medicijnen in ontwikkeling, waaronder voor de in Nederland algemene DF508-mutatie (aanwezigheid van 75%). Voor de DF508-mutatie evenals veel andere varianten (mutaties) zal een combinatie van medicijnen nodig zijn, bestaande uit potentiators (zoals Kalydeco) en correctors. Correctors zorgen ervoor dat misvormde of niet goed ontwikkelde zoutkanaaltjes weer hersteld worden. Voor mensen met een dubbele DF508-mutatie is Orkambi (Vertex) ontwikkeld, maar de vergoeding is nog niet geregeld. Net als Kalydeco laat Orkambi een verbetering van de werking van de zoutkanaaltjes zien, waardoor de klachten bij patiënten minder zijn en de progressie van de ziekte vertraagd wordt. Vertex is bezig met de ontwikkeling van nieuwe correctors die voor zowel patiënten met een dubbele én een enkele DF508 veelbelovende resultaten laten zien met een werking beter dan Orkambi. Voor sommige andere specifieke varianten van taaislijmziekte worden ook medicijnen ontwikkeld zoals Ataluren. Voor veel (met name zeldzame) varianten is nog weinig of niets in ontwikkeling.

Behalve Vertex zijn ook andere fabrikanten bezig met soortgelijke medicijnen. Dit zijn bijvoorbeeld N30, Pfizer, Genzyme, Galapagos, ProQR, Proteostasis en Calista Therapeutic.

Stamceltherapie

Een andere veelbelovende ontwikkeling is stamceltherapie, die tot genezing van taaislijmziekte kan leiden. Vanuit de stamcellen vindt de vorming van alle cellen in het lichaam plaats. De stamcellen van mensen met taaislijmziekte bevatten ook genen die taaislijmziekte veroorzaken. Het Hubrecht Instituut hebben in samenwerking met het UMC Utrecht de stamcellen van de darmen kunnen repareren. Dit is gedaan door stamcellen van de darmen van een aantal mensen af te nemen en deze buiten het lichaam op te kweken tot mini-darmpjes. Deze gekweekte darmen droegen ook het defecte gen bij zich wat taaislijmziekte veroorzaakt. Dat gen is vervolgens gerepareerd en teruggeplaatst in de mini-darmpjes. De gezonde stamcellen maakte nieuwe cellen aan en zorgden ervoor dat alle cellen met taaislijmziekte vervangen werden door gezonde cellen.

Het grote voordeel van stamceltherapie is dat het probleem echt bij de bron wordt aangepakt, nog een stap verder dan medicijnen zoals Kalydeco. Voordat stamceltherapie toegepast kan worden moet er nog veel worden onderzocht. Zo is er nog geen ervaring opgedaan met het repareren van stamcellen in de longen, het meest kwetsbare orgaan van mensen met taaislijmziekte. Ook is stamceltherapie überhaupt nog niet uitgeprobeerd bij mensen, maar slechts bij opgekweekte organen (darmen) buiten het lichaam. Het kan daarom nog wel vele jaren duren voordat mensen met taaislijmziekte met stamceltherapie behandeld kunnen worden.

Overige medicijnen en therapieën

Er zijn ook nog een aantal andere medicijnen en therapieën in ontwikkeling. Dit gaat bijvoorbeeld om gentherapie, middelen om de vochtregulatie van de luchtwegen te verbeteren en antimicrobiële middelen zoals nieuwe behandeltechnieken met antibiotica. Mogelijk brengen deze medicijnen en therapieën eveneens een belangrijke verbetering aan in de behandeling van taaislijmziekte.

Lees verder

• Hygiëne bij taaislijmziekte – wat is nodig en wat niet?
• Genetische varianten (mutaties) van taaislijmziekte