Griep, beproeving onder de dekens

In Nederland krijgen jaarlijks tienduizenden mensen de echte griep. Wie griep heeft ligt onder zes dekens nog steeds te klappertanden van de koorts, voelt overal pijn en heeft niet de kracht zich te verroeren. Hoewel griep onschuldig is voor gezonde mensen zijn vooral bejaarden en chronisch zieken kwetsbaar voor complicaties die zelfs tot de dood kunnen leiden.

Kenmerken griep

Griep oftewel influenza is een acute luchtweginfectie veroorzaakt door het specifieke influenzavirus type A, B of C. Het A-virus geeft de ernstigste griep. Veel ziekten zijn verwant aan de echte griep en zijn er daarom ook moeilijk van te onderscheiden. In de volksmond heet het 'griep' maar in de praktijk is het dat meestal niet. De echte griep kenmerkt zich in elk geval door de volgende symptomen:

• Acuut begin. Ziektegevoel binnen enkele uren.
• Koorts
• Koude rillingen
• Verspringende spierpijnen overal in het lichaam
• Algehele malaise
• Loopneus, keelpijn
• Hoofdpijn
• Droge hoest

Incubatietijd griep en besmettingsgevaar

Meestal is er een herkenbare epidemie aan te wijzen maar dat hoeft niet. Het influenzavirus is erg besmettelijk en wordt veelal overgebracht door hoesten, in elkaars nabijheid zijn of elkaar een hand geven. Griep treedt gewoonlijk op in de winter en in het vroege voorjaar, maar kan het hele jaar optreden. Na het binnenkrijgen van het griepvirus kan het tot zeven dagen duren voordat de ziekte uitbreekt, maar gewoonlijk ontstaan de eerste symptomen na twee tot drie dagen. De dagen vanaf het moment van besmetting tot de uitbraak van de ziekte heet incubatietijd. Tijdens deze incubatietijd kan iemand zonder het te weten andere mensen besmetten. Volwassenen zijn al besmettelijk een dag voordat de eerste verschijnselen optreden. Jonge kinderen kennen een langer besmettingsgevaar: ze dragen het virus soms al tot zes dagen bij zich voordat ze ziek worden, en kunnen iedereen besmetten. Een ander aansteken kan tot vijf dagen na het begin van de griep.

Rillen en zweten

Griep is bij gezonde mensen doorgaans onschuldig en duurt drie tot vijf dagen, hoewel het soms nog weken kan duren voordat je je volledig hersteld voelt. Op bed blijven is niet direct noodzakelijk maar in de praktijk zal dat wel gebeuren want de lamlendigheid maakt dat zitten te vermoeiend is en er de neiging is om steeds te gaan liggen. Aan bed gekluisterd dus. Rillingen zijn een teken dat de lichaamstemperatuur oploopt. In korte tijd kan de normale temperatuur tot 39 graden of meer oplopen. Transpiratie is het omgekeerde en gebeurt als de temperatuur weer gaat zakken. Deze ril- en zweetaanvallen doen zich beurtelings voor. Zweten is een goed teken en meestal voelt men zich stukken beter na een transpiratie-aanval.

Middelen bij griep

Aan griep is helaas niet veel te doen, behalve symptoombestrijding. Om de koorts te verlichten is paracetamol of aspirine aangewezen. Bij kinderen bij voorkeur paracetamol. Deze middelen halen de koorts kunstmatig omlaag, het lichaam gaat transpireren wat een algemene verbetering geeft. Antibiotica is niet werkzaam bij griep, ook niet preventief en ook niet bij bijvoorbeeld astmapatiënten. Soms worden antivirale middelen gegeven maar dit gebeurt in principe alleen als de patiënt een niet goed functionerend immuunsysteem heeft, zoals bij HIV. Vitamine C is niet werkzaam als het pas wordt genomen als de griep er al is, en wetenschappers zijn het sowieso niet eens over de werking bij griep en verkoudheden.

Wat te doen bij griep

Bij griep is het verstandig thuis te blijven en uit te zieken en dit kan wel een week duren. Het is in principe niet nodig de huisarts te bellen. De eetlust zal verminderd zijn maar probeer ruim te drinken en inspanning te vermijden. Zorg voor voldoende nachtrust, warmte en ontspanning. Bij een plotselinge tweede temperatuurstijging is het zinvol de arts te raadplegen in verband met mogelijke complicaties. Doe dit ook in het geval van benauwdheid en kortademigheid, het opgeven van erg veel slijm en een koorts die langer dan vijf dagen duurt. Bij kinderen is het zinvol eerder aan de bel te trekken, vooral als het kind jonger is dan twee jaar, koorts heeft boven de 38 graden die na drie dagen nog steeds aanhoudt, als het kind braakt en/of weigert te eten. Neem in geval van zwangerschap contact op met de arts, en ook indien u jaarlijks de griepprik haalt en toch ziek wordt. Let wel: ga niet naar het spreekuur van de arts omdat u daarmee veel mensen tegelijk kunt besmetten, maar vraag telefonisch advies. Om besmetting te voorkomen altijd zakdoekjes gebruiken tijdens niezen en hoesten en deze direct weggooien.

Werking griepprik

Het griepvirus vormt een zware belasting voor het afweersysteem van het lichaam. Een bijkomende besmetting door bacteriën kan een gevolg zijn, waarna de klachten verergeren en er complicaties kunnen ontstaan. Een bekende complicatie is longontsteking. Een andere is bronchitis of middenoorontsteking. Kwetsbare mensen uit risicogroepen kunnen hiermee te maken krijgen. Om dit zoveel mogelijk tegen te gaan zijn er vaccinaties beschikbaar. De bekende griepprik bevat dode of ernstig verzwakte influenzavirussen. Deze kunnen de ziekte in principe niet meer veroorzaken, maar verhogen wel de weerstand van het lichaam tegen griep en zorgen ervoor dat een toch opgelopen griep milder verloopt. De griepprik kan bij de huisarts worden aangevraagd en kan alleen werkzaam zijn als het voor het griepseizoen wordt gegeven.

Preventieve vaccinatie wordt aanbevolen en aangeboden in de volgende gevallen:

• Verminderde weerstand tegen infecties, bijv. bij HIV-infectie, recente beenmergtransplantatie, tijdens cytostaticabehandeling of radiotherapie, hematologische nieuwvormingen.
• Personen verblijvend in verpleeginrichtingen en verzorgingsinstellingen, dus ook personeel.
• Personen ouder dan 65 jaar.
• Diabetes mellitus, type 1 en 2.
• Chronische nierinsufficiëntie: dialyse- en niertransplantatie.
• Longaandoeningen zoals astmatische bronchitis, chronische bronchitis, longemfyseem, longtumoren, ademhalingsstoornissen, longfibrose.
• Hartaandoeningen zoals ritmestoornissen, klepgebreken, doorgemaakt hartinfarct, angina pectoris.

Vaccinatie tegen griep

Vaccinatie gebeurt bij de huisarts jaarlijks in eind oktober/begin november en is gratis voor alle risicogroepen. Valt u niet in een risicogroep maar wilt u toch de griepprik dan kan dat tegen vergoeding. De griepprik beschermt zes maanden. Indien er echter op de dag van inenting sprake is van koorts of een acute ziekte mag er niet worden gevaccineerd. Bij allergie voor kippeneiwit moet de arts vooraf worden geraadpleegd. Er wordt geprikt in de bovenarm. Een bijwerking van de inenting is roodheid, zwelling en pijn op de prikplek. Soms voelt men zich 1 a 2 dagen na inenting vreemd of licht ziek. Kinderen jonger dan 6 jaar worden tweemaal gevaccineerd met een pauze van vier weken mits het de eerste keer is dat ze de griepprik krijgen.

Risicovermindering

Het griepvirus muteert en krijgt een andere structuur waardoor elk jaar een nieuw vaccin wordt ontwikkeld. De Wereldgezondheidsorganisatie coördineert de samenstelling van een nieuw vaccin welke wordt gemaakt om werkzaam te zijn tegen de verwachte virussen. Steeds wordt door wetenschappers gewerkt aan medicijnen die de virussen in de komende jaren moeten verslaan. De inenting reduceert het aantal complicaties voor alle leeftijden met 75%. Het risico op overlijden ten gevolge van de complicaties bij griep vermindert met 75% bij volwassenen en 30-70% bij ouderen. Twintig procent van de Nederlanders krijgt de griepprik.

Griep-pandemie

Grote, wereldwijde griepepidemieën oftewel pandemieën worden veroorzaakt door een nieuw soort virus waar nog niemand weerstand tegen heeft. Hierdoor kan het virus zich snel verspreiden, zoals bijvoorbeeld voorkwam in 1890 en in 1919. Deze laatste werd als eerste door Spanje erkend en wordt daarom 'Spaanse griep' genoemd, met een dodental van 20 tot 100 miljoen mensen wereldwijd. In 1957 vond de Aziatische griep plaats en in 1968 de Hong Kong griep.
Een pandemie doet zich dus voor als er plotseling een hele nieuwe griepvariant ontstaat. Een dergelijke griep grijpt als een razende om zich heen, dit in tegenstelling tot een epidemie, waarbij wel bekend is om welk virus het gaat. Pandemieën kunnen alleen ontstaan uit een nieuw subtype van het type A virus. Virologen vrezen dat het vogelgriepvirus H5N1 op den duur verandert in zo'n levensgevaarlijke, menselijke griepvariant. Zij waarschuwen dat zich in de toekomst een nieuwe pandemie zal voordoen en deze miljoenen slachtoffers zal eisen.

Slachtoffers griep

Veel mensen zeggen dat ze ondanks de griepprik nog steeds griep krijgen, echter deze griep is niet de echte influenza maar een andere, op griep gelijkende infectie die valt onder de verkoudheidsvirussen. Dit soort infecties geeft meestal een minder scherp verlopend ziektebeeld met een onduidelijker begin, een lagere koorts (meestal enkel verhoging) en soms wekenlange symptomen waarbij de patiënt nog wel in meer of mindere mate kan functioneren. Bij echte griep is dat vrijwel niet mogelijk.
Tussen 5 en 15% van de mensen in de wereld krijgt jaarlijks griep. Elke winter kent Nederland wel een of meerdere griepepidemieën waarbij er tussen de duizend en tweeduizend mensen sterven aan de gevolgen van griep. Het overgrote deel van de slachtoffers zijn bejaarden en het resterende deel zijn patiënten met een chronische ziekte.

Mexicaanse griep

Pandemie

De waarschuwingen van virologen dat een influenza-pandemie min of meer in aantocht was, werden waarheid. In het voorjaar van 2009 werd de wereld opgeschrikt door de zogeheten Mexicaanse griep, vernoemd naar het land van herkomst. Deze tot pandemie uitgegroeide griep verspreidde zich razendsnel en eiste gemiddeld 10-200 miljoen slachtoffers (WHO 2015), waaronder 18.500 doden (WHO 2015). Ook in Nederland brak de Mexicaanse groep uit, voornamelijk via reizigers die in Mexico zijn geweest. De Mexicaanse griep, ook wel nieuwe influenza A (H1N1) genoemd, bevatte delen van het vogelgriepvirus, het varkensgriepvirus en het menselijk griepvirus en wordt van mens tot mens overgedragen. Er was geen verband met het eten van varkensvlees.

Symptomen Mexicaanse griep

De symptomen van de Mexicaanse griep leken sterk op de 'gewone' griep maar verliep in sommige gevallen ernstiger, met meer kans op diarree en braken, maar ook longontsteking. Ook was het sterftecijfer iets hoger en was er een groter gevaar voor zwangere vrouwen en chronisch zieken. Toch leken vooral jongeren getroffen door de griep. Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) raadde mensen die zijn teruggekeerd uit Mexico of de Verenigde Staten aan om in geval van griepverschijnselen die binnen een week ontstonden, zoals meer dan 38 graden koorts, de huisarts te raadplegen. Dit gold ook voor mensen die in andere landen zijn geweest waar de Mexicaanse griep heerste en contact hadden gehad met zieke personen.

Virusremmers

De Mexicaanse griep was in eerste instantie een meldingsplichtige A-ziekte hetgeen betekent dat bij verdenking de GGD in kennis moest worden gesteld. Deze zorgde voor de virologische diagnostiek, inclusief afname en verzending van een keel/neus-wat om de diagnose te kunnen stellen. Was er sprake van de Mexicaanse griep dan kon een virusremmer (Tamiflu en Relenza) in de vorm van pillen worden voorgeschreven. Deze werden eerst ook gegeven aan de mensen in de directe omgeving van de patiënt. Maar virusremmers zijn niet zaligmakend: ze verkorten de tijd dat iemand ziek is met slechts een of twee dagen, voorkomen niet dat anderen besmet raken en hebben een beperkte werkingstijd. Het besmettingsgevaar wordt er wel iets mee teruggebracht.

Vaccinaties Mexicaanse griep

Vaccinaties tegen de Mexicaanse griep werden uit voorzorg in groten getale in ons land aangeschaft om de toen verwachte uitbreiding van de griep in het najaar en winter van 2009 te bestrijden. Deze inenting was in eerste instantie voor iedereen bedoeld want zonder vaccin zou volgens verwachting maar liefst een derde van de bevolking ziek worden. Gelukkig bleek uit latere ontwikkelingen dat het griepvirus als mild kon worden beschouwd, vergelijkbaar met de normale seizoensgriep. Vaccinatie tegen de Mexicaanse griep was hierdoor niet voor iedereen noodzakelijk. Door onder andere te kijken naar wat er elders in de wereld gebeurde, werden zo spoedig mogelijk de risicogroepen in kaart gebracht.

Verspreiding griep

Het griepvirus verspreidt zich vooral via de lucht door hoesten, niezen en praten. Besmetting gebeurt bij inademing van het virus en daar valt niet veel aan te doen. Maar het griepvirus kan ook op voorwerpen zitten of in iemands hand. Kijk dus goed uit met handen schudden. Een goed middel dat in elk geval zelf kan worden toegepast om het griepvirus te ontlopen is zeer vaak de handen wassen. Niet enkel afspoelen, maar ook zeep gebruiken. Daarna goed afdrogen. Raak daarnaast zo min mogelijk ogen, neus en mond aan. Dit geldt vooral als u onder de mensen bent. Voorkom uiteraard contact met mensen die de griep hebben. Is het toch nodig, houd het bezoek dan zo kort mogelijk en was daarna grondig uw handen. Verder is het belangrijk harde oppervlakken en voorwerpen zoals keukenapparatuur, trapleuningen en deurklinken regelmatig te reinigen. Een grote bron van besmetting zijn pinautomaten. Wilt u echt geen risico lopen, houd dan een vochtig doekje met schoonmaakproduct bij de hand en ontsmet eerst de toetsen. Vermijd verder gezamenlijk gebruik van mobiele telefoons, computers en afstandsbedieningen.

Griepvirussen vanaf de vorige eeuw

• 1918-1919 - Spaanse griep, dodental 50.000.000
• 1940 - Kleine epidemieën, weinig doden
• 1957-1958 - Aziatische griep, dodental 2.000.000
• 1968-1969 - Hong Kong griep, dodental 1.000.000
• 1997 - Vogelgriep Hong Kong, dodental 6, besmettingen 13
• 2003 - Vogelgriep Hong Kong, dodental 2
• 2003 - Vogelgriep Nederland, dodental 1, besmettingen 83
• 2004 - Vogelpest Azië, dodental 42, besmettingen 13
• 2009 - Mexicaanse griep, dodental 18.500

Vragen over griep

Is griep nu echt erger dan een verkoudheid?

Griep en verkoudheid zijn twee verschillende ziekten. Griep kan dodelijk zijn, verkoudheid niet, tenzij u al lijdt aan andere ziektes, bijvoorbeeld een longontsteking.

Kan men griep voorkomen door gezond te eten?

Uit geen enkel onderzoek is gebleken dat u griep daadwerkelijk kunt voorkomen door bepaald voedsel wel of niet te nemen. Het enige voordeel van gezond eten is een betere conditie wat herstel van griep bevordert. Gezond eten heeft daarnaast een weerstandsverhogend effect, waardoor het griepvirus een iets kleinere kans heeft.

Is griep voor vrouwen gevaarlijker dan voor mannen?

Er is geen verschil in impact van griep tussen mannen en vrouwen. Enkel zwangere vrouwen lopen een iets hoger risico, vooral in de laatste maanden van de zwangerschap.

Is griep een winterziekte?

De besmettingskans is in alle seizoenen even groot, maar omdat men 's winters vaker - zonder goede ventilatie - binnen zit kunnen virussen sneller binnenkomen en zich verspreiden. Maar alleen bij een bepaalde hoeveelheid virus in het lichaam kunnen ziekteverschijnselen optreden.

Kan het griepvaccin zelf griep veroorzaken?

Van het vaccin tegen griep krijgt men geen griep, ook niet van medicijnen met een weerstandsverlagend effect zoals bijvoorbeeld prednison. In sommige gevallen werkt het griepvaccin onvoldoende in combinatie met andere medicijnen, maar dat ligt dan niet aan de vaccinatie. Overigens melden sommige mensen na de griepprik een gevoel van ziek zijn, 'niet lekker' zijn en een onwel, vreemd gevoel. Deze reactie van het lichaam mag niet langer duren dan een dag of twee.

Is er na een griepvaccinatie volledige bescherming?

Na inenting tegen griep is men levenslang beschermd, maar alleen tegen de griepvariant waarvoor de vaccinatie is gegeven. Daarom zijn er jaarlijks nieuwe vaccinaties nodig. Er zijn overigens altijd uitzonderingen waarbij is gebleken dat het griepvaccin niet werkte.

Ontstaat griep door koud, regenachtig weer?

Griep komt niet door regen, kou of wind. Hoewel weersomstandigheden veel van het lichaam kunnen vergen, is onderkoeling geen oorzaak voor griep. Dit bewijzen ook de griepgevallen die het hebben opgelopen in Spaanse discotheken. Wie echter met een lage weerstand (door onvoldoende slaap, stress, en slecht eten) de kou ingaat, is wel vatbaarder voor verkoudheidsvirussen.

Griep van airconditioning?

Hoewel airco's kweekvijvers zijn voor schimmels, houdt het griepvirus zich niet op in een airconditioner. Soms hebben deze apparaten een uitdrogend effect op de slijmvliezen van mond en keel. Dit kan het gevoel geven aan de vooravond van een griep te staan, hoewel dat niet hoeft te zijn.

Waarom geen antibiotica bij griep?

Antibiotica werken alleen bij bacteriële infecties, niet bij virussen. Het griepvirus zal niet luisteren naar de antibiotica, maar als er een bijkomende ontsteking met bacillen is opgetreden, dan is antibiotica wel aan te raden om erger te voorkomen.

Waarom laten veel mensen uit risicogroepen zich toch niet vaccineren?

Niet iedereen wil jaarlijks op pad om de prik te halen. Sommige mensen zien ook de noodzaak niet, omdat ze bijvoorbeeld gezond zijn of nooit griep hebben gehad. Vaker nog komt het voor dat mensen ondanks de griepprik toch meenden griep te hebben gekregen, waar het in werkelijkheid om een andere infectie ging. Deze mensen zullen zeggen dat het vaccin niet werkt.

Wat zijn de bijwerkingen van de griepprik?

Sommige mensen voelen pijn op de plaats van de injectie (intramusculair), en vooral een dag later verzwakte symptomen van griep, waaronder bijv. slapte. Deze verschijnselen zijn van voorbijgaande aard. Mensen die allergisch zijn voor eiwitten (eieren) en eerder hebben gereageerd met ademhalingsmoeilijkheden of anafylactische shock moeten vooraf advies vragen aan hun arts. Dit geldt ook voor mensen die bij eerdere vaccinaties slecht reageerden.

Wanneer kan de griepprik het best worden gehaald?

De griepvaccinatie kan het best in oktober of november plaatsvinden, voordat de risicoperiode wordt verwacht. Als er een mogelijkheid is in september, dan kan dat ook. Wie de inenting om een of andere reden heeft overgeslagen, kan alsnog worden gevaccineerd als de eerste symptomen van een epidemie plaatsvinden.

Griepprik tijdens zwangerschap?

Helaas heeft de wetenschap nog niet met zekerheid aangetoond dat het vaccin ook veilig is voor het ongeboren kind. Bij verhoogde kans op griep, zoals bijv. bij een chronische longziekte, kan de vaccinatie het best gebeuren na de eerste drie maanden van de zwangerschap.

Is het niet juist goed om af en toe eens griep te krijgen?

Het griepvaccin prikkelt het afweersysteem zodat het antistoffen aanmaakt. Dit is gunstig, maar als je eenmaal griep hebt, heb je hier niets aan. Door de vaccinatie maakt je lichaam als het ware de griep door, maar dan zonder symptomen en ziekteproces. De vraag kan dus zowel met ja als met nee worden beantwoord.

"Sometimes you feel all grown up like you don't need a mommy. Then... you get the flu."

Lees verder

• Dossier hoofdpijn
• Keelpijn, een vlijmend ongemak