Tekenencefalitis: hersenvliesontsteking door een tekenbeet

Teken kunnen verschillende ziektes overbrengen op mensen. De bekendste daarvan is de Ziekte van Lyme. Daarnaast kunnen teken ook het TBE-virus met zich meedragen. Wie door een teek gebeten wordt kan daardoor tekenencefalitis krijgen, oftewel een hersenvliesontsteking ten gevolge van een tekenbeet. Na een incubatietijd van één tot twee weken krijgt men dan te maken met lichte ziekteverschijnselen. Na een aanvankelijk herstel hiervan kan de situatie snel erg achteruit gaan tot men een hersenvliesontsteking ontwikkelt. Een ziekenhuisopname is dan noodzakelijk.

Inhoud

• Een tekenbeet kan erg gevaarlijk zijn
• Wat is tekenencefalitis?
• Behandeling
• Tekenencefalitis in Nederland
• Preventie

Een tekenbeet kan erg gevaarlijk zijn

Teken zijn geleedpotige parasieten die leven van bloed en lichaamsvloeistoffen van dieren en mensen. Ze leven in bomen, struikgewassen en grasvlaktes en wachten in feite tot er iemand langs komt in wie ze zich vast kunnen bijten. Op basis van lichaamswarmte detecteren ze hun gastheren. Bij dieren zoeken ze meestal een huidplooi op waar ze dagen kunnen blijven zitten. Bijt een teek een mens dan is dit vaak op een been of arm.

Een tekenbeet is erg klein en wordt daarom zelden door gevolg van pijn opgemerkt. Helaas vormen teken voor mensen wel een groot gevaar en dat komt doordat ze met hun beten verschillende ziektes over kunnen brengen. Het bekendste voorbeeld is wel de ziekte van Lyme. Naar schatting krijgt rond de 2% van de mensen die ooit ten prooi zijn gevallen aan een teek met deze dehabiliterende ziekte te maken. Wordt de beet binnen 24 uur opgemerkt en wordt de teek vervolgens op de juiste manier verwijderd, dan is de kans op besmetting gering. Het is daarom zeer belangrijk om bijvoorbeeld na een wandeling in een bos of in hoog gras altijd het hele lichaam te controleren op de aanwezigheid van teken.

Wat is tekenencefalitis?

Naast de ziekte van Lyme kan als gevolg van een tekenbeet ook tekenencefalitis ontstaan, oftewel een hersenvliesontsteking die kan ontstaan door een beet van een besmette teek. Het tekenencefalitis-virus wordt ook wel Tick-borne encephalitis of TBE-virus genoemd. De kans om besmet te raken met dit virus wordt door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een stuk kleiner ingeschat dan de kans op het ontwikkelen van de Ziekte van Lyme. Wie er echter mee te maken krijgt loopt groot gevaar.

Ziekteverloop

Er bestaan verschillende typen van het TBE-virus, maar deze hebben een vergelijkbaar verloop. De incubatietijd van het virus ligt tussen de 7 en 14 dagen, wat betekent dat je in de eerste week tot twee weken na de beet geen klachten hebt. Vervolgens kun je last krijgen van symptomen als koorts, vermoeidheid, hoofdpijn en misselijkheid. Dit kan tussen de twee en zeven dagen aanhouden waarna je weer opknapt. Na ongeveer een week klachtenvrij geweest te zijn volgt de tweede fase van de ziekte, waarbij koorts en zeer ernstige hoofdpijn ontstaan. Op dat moment kan een hersenvliesontsteking optreden.

Behandeling

Wie te maken krijgt met een hersenvliesontsteking moet worden opgenomen in een ziekenhuis. Bij een hersenvliesontsteking kunnen de hersenen opzwellen waarbij er druk ontstaat op de hersenstam. Dit moet goed worden gemonitord. Tevens zal pijnbestrijding worden toegediend. Bij een virale meningitis is antibiotica niet effectief, waardoor het virus zal moeten worden uitgeziekt.

De kans om te overlijden aan een hersenvliesontsteking ligt tussen de 1 en 2%. Vrijwel iedereen overleeft een hersenvliesontsteking dus, echter kunnen patiënten wel te maken krijgen met neurologische restverschijnselen. Dit kan dan gaan om vermoeidheid, stress, concentratieproblemen, overgevoeligheid voor licht en geluid en het niet goed kunnen functioneren in grote gezelschappen.

Tekenencefalitis in Nederland

Tot 2016 kwam tekenencefalitis nog niet voor in Nederland. Er waren toen al wel gevallen bekend in andere delen van Europa, waaronder Oostenrijk en Duitsland. Uit Rusland is bovendien een variant van het TBE-virus bekend dat veel agressiever is en waarbij de kans op blijvende gezondheidsschade en overlijden groter is.

In het voorjaar van 2016 werd het TBE-virus voor het eerst in Nederland geconstateerd bij reeën en in juli 2016 werd voor het eerst in Nederland een mens met tekenencefalitis gediagnosticeerd. De patiënt heeft de ziekte naar alle waarschijnlijkheid opgelopen bij een wandeling in een bos in de buurt van de Utrechte Heuvelrug. Het virus is in dezelfde periode ook gevonden bij teken op de Sallandse Heuvelrug.

Preventie

Wie gaat wandelen in een gebied waar gevaar voor tekenbeten bestaat - zoals in het bos of een plek met hoog gras - doet er goed aan de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen. Allereerst is het raadzaam om bedekkende kleding te dragen waaronder sokken en een lange broek. De kleding kan evenals de huid die toch onbedekt blijft worden gesprayd met een middel dat DEET bevat en speciaal gemaakt is voor het afweren van teken. Zo kun je bijvoorbeeld kiezen voor Care Plus Anti Teek Spray of Picksan Tekenstop Spray. Ook is het handig om altijd een tekenpen, tekenpincet of tekenlepel voor handen te hebben zodat je een teek vakkundig kunt verwijderen mocht je onverhoopt toch gebeten worden.

Het TBE-virus kan ook worden opgepikt door het drinken van ongepasteuriseerde melk van besmette koeien of geiten. Zij scheiden het virus namelijk uit via de melk. Het wordt daarom ook afgeraden om rauwe melk te drinken of rauwmelkse kaas te eten.

Lees verder

• LTT-test bij de ziekte van Lyme: zelf aanvragen
• Behandeling ziekte van Lyme in Duitsland