TBE-virus, tekenencefalitis: symptomen en behandeling

Het TBE-virus wordt overgedragen door een tekenbeet. Een teek lijkt op een plat spinnetje en leven van bloed van dieren of soms van mensen. Teken houden zich op in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, parken en tuinen. Tekenencefalitis (tickborne encephalitis) is een hersen(vlies)ontsteking die wordt veroorzaakt door het TBE-virus, welke wordt overgedragen door een tekenbeet. Op 21 juli 2016 maakte het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bekend dat voor het eerst in Nederland een persoon ziek is geworden na een beet van een teek die het TBE-virus bij zich droeg. Dit nieuwe tekenvirus maakt lang niet iedereen ziek.

• Wat is tekenencefalitis en wat is het TBE-virus?
• Tekenencefalitis sinds 2016 in Nederland
• Hoe vindt besmetting plaats met het TBE-virus?
• Via tekeneet
• Kans op besmetting is zeer klein
• Hoe kun je een tekenbeet voorkomen?
• Vaccinatie
• Beschermende kleding en DEET
• Symptomen TBE-virus, tekenencefalitis
• Behandeling TBE-virus, tekenencefalitis
• Prognose

Wat is tekenencefalitis en wat is het TBE-virus?

Tekenencefalitis is een virale hersen(vlies)ontsteking. Het wordt veroorzaakt door het teken-encefalitis-virus of 'tick-borne encephalitis' virus (afgekort als TBE-virus). Het virus is een lid van de familie Flaviviridae, en werd aanvankelijk geïsoleerd in 1937. Besmette teken dragen de boosdoener over van dier naar dier en soms ook naar de mens. Het risico op teken-encefalitis na een tekenbeet is aanzienlijk kleiner dan op de ziekte van Lyme, aldus het RIVM. Een besmetting met het virus verloopt vaak symptoomloos. Klachten ontstaan vaak na zeven tot veertien dagen. Je krijgt dan last van koorts, hoofdpijn, vermoeidheid en spier- en gewrichtspijn.

Tekenencefalitis sinds 2016 in Nederland

Tot de zomer van 2016 kwam het virus alleen in het buitenland voor; in verschillende landen in Noord, Midden- en Oost-Europa, waaronder de landen Rusland, Oostenrijk en Duitsland. Op 21 juli 2016 maakte het RIVM bekend dat er in Nederland voor het eerst iemand ziek is geworden na een beet van een teek die het virus bij zich droeg. De persoon raakte hoogstwaarschijnlijk besmet na een tekenbeet tijdens een wandeling op de Utrechtse Heuvelrug. Het virus is in Nederland alleen aangetroffen in teken op een plek op de Sallandse Heuvelrug (tussen Hellendoorn en Holten in Overijssel) en Utrechtse Heuvelrug (in het zuidoosten van de provincie Utrecht).

Hoe vindt besmetting plaats met het TBE-virus?

Via tekeneet

Teken dienen als vector én reservoir van het TBE-virus. Het virus loop je op via een beet van een teek die met het virus is besmet. De belangrijkste gastheren zijn kleine knaagdieren. Mensen en grotere zoogdieren worden slechts sporadisch geïnfecteerd. Er is nog een andere, zeldzame besmettingsroute voor de mens: door het drinken van besmette rauwe melk (ongepasteuriseerde melk) of het eten van besmette rauwmelkse kaas. Dit komt doordat schapen, geiten en koeien net als de mens ook accidenteel besmet kunnen raken. In dat geval scheiden zij het virus uit in de melk.

Kans op besmetting is zeer klein

De kans op besmetting is ook in deze gebieden erg klein. Zelfs in de gebieden in Europa waar tekenencefalitis voorkomt blijkt vaak minder dan 1 op de 1.000 teken besmet met het TBE-virus. Ter vergelijking draagt naar schatting 1 op de 5 teken de bacterie bij zich die de ziekte van Lyme kan veroorzaken en hier te lande leidt grofweg 2 procent van de tekenbeten tot de ziekte van Lyme. Lang niet alle besmette teken die bijten, maken je ziek. De kans op ziekte is aanzienlijk kleiner als de teek snel en adequaat verwijderd wordt.

Hoe kun je een tekenbeet voorkomen?

Vaccinatie

Er is een vaccin beschikbaar dat voor ongeveer 95% bescherming geeft. In Europa zijn zelfs twee vaccins tegen het virus op de markt. Vaccinatie heeft zin als je lange tijd verblijft in gebieden waar tekenencefalitis veel voorkomt. Dat zijn bepaalde delen van Midden- en Oost-Europa. Er is geen reden om in Nederland te vaccineren, aldus het RIVM.

Beschermende kleding en DEET

Door het dragen van beschermende kleding en onbedekte huiddelen in te smeren met een middel dat DEET bevat, kun je vaak een tekenbeet voorkomen. Helemaal voorkomen lukt niet. Daarom moet je na een verblijf in het groen, altijd je lichaam controleren op teken. Je kunt ook kiezen voor Care Plus Anti Teek Spray of Picksan Tekenstop Spray. Care Plus Anti Teek Spray is gebaseerd op een extract van de lemoneucalyptus plant. Teken houden daar niet van. De teek raakt erdoor bedwelmd en laat vrijwel direct los zodra deze zich op je lichaam bevindt. De Anti-Teek spray beschermt je tot 6 uur tegen teken en is geschikt voor kinderen vanaf 3 maanden oud. Ook is het verstandig om een tekenpen, tekenpincet of tekenlepel voor handen te hebben, zodat je een teek vakkundig kunt verwijderen mocht je er één op je lichaam aantreffen na verblijf in de natuur.

Symptomen TBE-virus, tekenencefalitis

Een infectie na een beet van een besmette teek verloopt vaak –in ruim twee derde van de gevallen– zonder zichtbare verschijnselen. Als je wel klachten ontwikkelt, dan kan de ziekte in twee fasen verlopen. De incubatietijd is 1 tot 2 weken. Daarna volgt er een fase van meestal 2 tot 7 dagen met een griepachtig beeld: koorts, vermoeidheid, algehele malaise en hoofdpijn. Bij naar schatting een derde van deze groep wordt deze fase gevolgd door een periode van grofweg een week zonder klachten. Vervolgens breekt steekt bij deze groep een tweede fase van de ziekte de kop op. Dit keer heb je last van ernstige hoofdpijn met koorts en hersen(vlies)ontsteking, waarbij ziekenhuisopname noodzakelijk is.

Behandeling TBE-virus, tekenencefalitis

Er is geen specifieke behandeling. De behandeling richt zich op de symptomen. Bij een hersen(vlies)ontsteking is opname in het ziekenhuis noodzakelijk. Hersenvliesontsteking (meningitis, met hoofdpijn, koorts en een stijve nek), hersenontsteking (encefalitis), of meningoencefalitis (een mengvorm) vereist ziekenhuisopname en ondersteunende zorg. Tegen een infectie met een virus werkt antibiotica niet. Ontstekingsremmers, zoals corticosteroïden, kunnen onder specifieke omstandigheden verlichting van de klachten geven. Intubatie en beademingsondersteuning kunnen noodzakelijk zijn.

Prognose

De langetermijnprognose is niet zo zonnig: 40-50% van de patiënten houdt maanden tot jaren last van gevolgen, zoals parese en ataxie.[1] Parese verwijst naar gedeeltelijke verlamming of zwakte van spieren, terwijl ataxie een coördinatieprobleem is dat leidt tot onhandige, ongecontroleerde bewegingen.

Noten:

1. Kaiser R. Tick-borne encephalitis: Clinical findings and prognosis in adults. Wien Med Wochenschr. 2012 Jun;162(11-12):239-43. doi: 10.1007/s10354-012-0105-0. Epub 2012 Jun 14. PMID: 22695809.