Vruchtbaarheidsonderzoek bij de man

Als je als stel besluit om samen voor een kindje te gaan, hoop je natuurlijk dat de zwangerschap zo gauw mogelijk tot stand komt. Helaas laat een zwangerschap bij circa 20% van de stellen meer dan een jaar op zich wachten. In veel gevallen wordt er dan onderzoek gedaan naar de vruchtbaarheid van zowel man als vrouw. Wat kan je als man van een vruchtbaarheidsonderzoek verwachten?
Zwanger worden is lang niet voor iedereen vanzelfsprekend. Circa 80% van de stellen met een kinderwens raakt binnen het jaar zwanger, maar de overige 20% moeten langer wachten op het felbegeerde extra streepje op de zwangerschapstest. Dit wil lang niet altijd zeggen dat er sprake is van verminderde vruchtbaarheid: soms doen mensen het niet op het juiste moment, waardoor zij de eisprong missen. Een vrouw is immers slechts enkele dagen per maand vruchtbaar: de dagen rondom de eisprong. Alleen als je in deze periode met elkaar vrijt, bestaat er kans op een zwangerschap. Weet je als vrouw niet wanneer je eisprong is? Dan kan je hiervoor speciale tests kopen.

Geen zwangerschap, ondanks vrijen op het juiste moment

Hebben jullie op het juiste moment gemeenschap, maar is er na een jaar nog steeds geen sprake van een zwangerschap? Dan zou een doktersbezoek geen overbodige luxe zijn. Is de vrouw ouder dan 35 jaar, dan hoef je zelfs geen jaar te wachten alvorens naar de huisarts te stappen: veel artsen hanteren in dat geval een criterium van een half jaar. Na deze periode kunnen jullie worden doorverwezen naar een gynaecoloog, die jullie vragen zal stellen over de cyclus van de vrouw, jullie gezondheid, jullie medische voorgeschiedenis en jullie seksuele verkeer. Hier hoef je je niet voor te schamen: de slaapkamergeheimen zelf blijven buiten beschouwing, maar de gynaecoloog wil uiteraard wel weten of jullie seks hebben rond de eisprong.

Tot zover het "praat"-gedeelte, tijd voor de onderzoeken! Welke dit zijn, hangt af van wat jullie verteld hebben aan de gynaecoloog: hij of zij heeft vaak aan de hand van jullie verhaal al een idee in welke hoek gezocht moet worden. In veel gevallen wordt er een vaginale echo gemaakt bij de vrouw, om te kijken of alles goed is met de baarmoeder en de eierstokken. Ook kan bloedonderzoek worden gedaan, om te kijken of er in het verleden sprake is geweest van chlamydia. Verder kan een vruchtbaarheidsonderzoek gedaan worden bij de man.

Hoe gaat een vruchtbaarheidsonderzoek bij de man in z'n werk?

Bij het vruchtbaarheidsonderzoek bij de man wordt de kwaliteit van het sperma onderzocht. Om dit te kunnen doen, moet er uiteraard wel zaad voorhanden zijn. Dit zaad moet verkregen worden door masturbatie. Het mag niet worden opgevangen in een condoom, want condooms bevatten vaak zaaddodende middelen. Het benodigde sperma voor het vruchtbaarheidsonderzoek kan je dus ook niet verkrijgen door met elkaar gemeenschap te hebben en het "resultaat" op te vangen: het zaad moet direct in een potje komen.

Nadat het sperma is opgevangen, wordt het naar het laboratorium gebracht. Dit moet binnen een uur na de zaadlozing gebeuren, omdat de spermakwaliteit nadien hard achteruit gaat. Sommige ziekenhuizen hanteren echter een criterium van maximaal twee uur na de zaadlozing. Woon je dichtbij het ziekenhuis, dan zou je het sperma thuis kunnen opvangen en dit al dan niet samen met je partner naar het ziekenhuis brengen voor het vruchtbaarheidsonderzoek. Voel je je er erg ongemakkelijk bij, dan zou je ook aan je partner kunnen vragen of zij het erg vindt om in haar eentje het sperma in te leveren.

Het spermaonderzoek in het laboratorium

Bij het vruchtbaarheidsonderzoek worden de zaadcellen op meerdere punten beoordeeld, waaronder het volume en de zuurgraad. Een afwijkende zuurgraad kan wijzen op een onderliggend probleem, zoals een infectie. Ook wordt gekeken naar de vorm en de beweeglijkheid van de zaadcellen. Vooral dit laatste is een belangrijke factor binnen het vruchtbaarheidsonderzoek bij de man: een spermacel kan nog zo goed gevormd zijn, als 'ie niet beweegt kan 'ie ook niet naar de eicel toe zwemmen om deze te bevruchten.

De ideale waarden van de zaadkwaliteit

Allemaal leuk en aardig, zo'n vruchtbaarheidsonderzoek, maar hoe ziet nu eigenlijk "ideaal" sperma eruit? In Nederland hanteren verschillende ziekenhuizen verschillende criteria, waardoor de uitslag van het vruchtbaarheidsonderzoek niet altijd overal hetzelfde geïnterpreteerd zou kunnen worden: wat in het ene ziekenhuis "sterk verminderd vruchtbaar" genoemd wordt, wordt in het andere ziekenhuis wellicht betiteld als "verminderd vruchtbaar". Overleg dan ook met je arts en vraag welke waarden zij hanteren.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert de volgende maat voor zaad van voldoende kwaliteit: het aantal spermacellen moet meer bedragen dan 20 miljoen per milliliter, waarvan minimaal 25% een goede beweeglijkheid moet hebben, meer dan 50% een algemene beweeglijkheid en meer dan 30% van de spermacellen een normale vorm. Een andere maat is meer dan 7 miljoen zaadcellen per milliliter, 18% beweeglijkheid en 4% normale vorm.

Vruchtbaarheidsonderzoek en een ongunstige uitslag

Het vruchtbaarheidsonderzoek bij de man levert uiteraard lang niet altijd de gewenste uitslag op: bij 30% van de stellen die kampen met ongewenste kinderloosheid, ligt de oorzaak bij de man. Een minder goede zaadkwaliteit kan verschillende oorzaken hebben, zoals:

• Overmatig alcoholgebruik;
• Roken en/of drugsgebruik;
• Een te hoge temperatuur in de balzak;
• Medicatiegebruik;
• Stress;
• Koorts of een virusinfectie;
• Hormonale problemen, zoals bijvoorbeeld een tekort aan testosteron;
• Blootstelling aan giftige stoffen;
• Andere oorzaken.

Als de uitslag van het vruchtbaarheidsonderzoek tegenvalt, zal er vrijwel altijd op een later moment hertest worden. Het is verstandig om in de dagen vóór het vruchtbaarheidsonderzoek geen gemeenschap te hebben. Ook krijgt de man soms aanwijzingen waarmee hij de kwaliteit van het sperma kan verbeteren, bijvoorbeeld de inname van extra vitamines of adviezen met betrekking tot zijn leefwijze.

Vruchtbaarheidstest als thuistest

Sinds enkele jaren zijn er thuistests op de markt, waarmee de man zelf zijn zaadkwaliteit kan testen. Het grote voordeel hierbij is uiteraard dat er geen "druk op de ketel" staat omdat het sperma niet op een bepaalde dag en/of een bepaald tijdstip moet worden ingeleverd.

Er zijn twee soorten vruchtbaarheidstests voor de man in de handel: een waarbij alleen gekeken wordt hoeveel zaadcellen er in het sperma aanwezig zijn, en een die daarnaast ook kijkt naar de beweeglijkheid van de zaadcellen. Zoals eerder gezegd, is de beweeglijkheid van een zaadcel een belangrijke factor in het hebben van vruchtbaar zaad.

Een thuistest om de vruchtbaarheid van de man te onderzoeken, is uiteraard geen vervanging van een officieel vruchtbaarheidsonderzoek in het ziekenhuis, maar kan jullie wel een indicatie bieden hoe het gesteld is met (de kwaliteit van) het sperma.