COPD: symptomen, gevolgen, behandeling en medicatie COPD

COPD symptomen zijn onder meer benauwdheid, hoesten, slijm ophoesten, kortademigheid, vermoeidheid, verminderde spierkracht en gewichtsverandering. COPD staat voor 'Chronic Obstructive Pulmonary Disease'. Letterlijk vertaald: chronische obstructieve longaandoening. Bij chronisch obstructief longlijden raken luchtwegen en longen geleidelijk beschadigd, wat toenemende kortademigheid veroorzaakt. Chronisch houdt in het lang aanhouden van een ziekte. Een COPD-patiënt heeft levenslang. Genezen van COPD kan helaas niet en de klachten nemen met het voortschrijden der jaren alleen maar toe. Toch kan COPD voor kortere of langere tijd een redelijk stabiel verloop hebben. Dit is mede afhankelijk van het stadium van de ziekte (er worden vier stadia onderscheiden), de algehele gezondheid van de patiënt en of hij/zij door blijft roken. Er zijn mensen met licht COPD, bij anderen is het juist ernstig. COPD ontwikkelt zich ook niet bij iedereen hetzelfde.

• Wat is COPD?
• Definitie COPD
• Kort samengevat
• Alternatieve (en verouderde) benamingen
• Chronische bronchitis en emfyseem
• Bijna 25% van de 40-plussers heeft COPD
• Oorzaken en risicofactoren
• Roken en COPD
• Meerokers hebben drie keer meer kans op COPD
• COPD bij niet-rokers
• Voeding en het ontstaan van COPD
• Klachten en symptomen van COPD
• De eerste symptomen van COPD
• Kortademigheid en hoesten
• Andere klachten van COPD
• COPD complicaties
• Onderzoek en diagnose
• GOLD-indeling (stadium van COPD)
• Beloop
• Exacerbaties
• Ziekenhuisopnames
• Beloop van de ziekte op korte termijn
• Beloop van de ziekte op lange termijn
• Behandeling COPD
• Stoppen met (mee)roken
• Geneesmiddelen voor de behandeling van COPD
• Seebri Breezhaler: een onderhoudsbehandeling voor COPD-patiënten
• Bewegen en gezonde voeding
• Slimme 'pleister' voor COPD-patiënten
• Voorkomen van exacerbaties
• Chirurgische behandeling
• Luchtreiniger en luchtbevochtiger
• Longrevalidatie
• Comorbiditeit
• COPD-patiënt heeft ook vaker hart- en vaatziekten
• Diabetes en metabool syndroom
• Osteoporose
• Longkanker
• Depressie
• Slaapproblemen

Wat is COPD?

COPD is een chronische longziekte. COPD staat voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Letterlijk vertaald is dat: chronische obstructieve longaandoening.

Definitie COPD

De gangbare definitie van COPD luidt:

COPD is een aandoening die wordt gekenmerkt door een luchtwegobstructie die niet volledig reversibel is.[1]

Een andere uitgebreidere definitie luidt:

COPD komt vrijwel uitsluitend voor bij rokers ouder dan 40 jaar en wordt gekenmerkt door hoesten, al dan niet in combinatie met het opgeven van slijm, en geleidelijk progressieve dyspnoe door een niet volledig reversibele luchtwegobstructie ten gevolge van een chronisch inflammatoir proces.[2]

Het woord dyspnoe betekent kortademigheid. Reversibel betekent omkeerbaar en irreversibel onomkeerbaar. Wat wordt bedoeld met 'niet volledig reversibel' is dat de luchtwegobstructie (luchtwegvernauwing) kan worden verholpen met behulp van medicatie die de luchtwegen wijder maken. De obstructie - dat wil zeggen het bestaan van een luchtwegvernauwing die de ademhaling bemoeilijkt - is doorgaans blijvend en verergert vaak met de jaren - zeker als de patiënt doorgaat met roken. Dit gaat gepaard met een abnormale ontstekingsreactie (inflammatoir proces) van de longen op schadelijke stoffen en gassen in de ingeademende lucht. Chronisch wil zeggen dat het een langdurig ziekteproces is.

Kort samengevat

COPD is voortschrijdende schade aan de longen (dus chronisch en niet volledig reversibel), wat resulteert in reutelende of piepende ademhaling (wheezing), kortademigheid, hoesten en eventueel het opgeven van slijm (slijm ophoesten). De belangrijkste oorzaak van COPD is roken.

Alternatieve (en verouderde) benamingen

Chronische obstructieve longziekten zijn van oudsher bekend onder andere benamingen, zoals:

• chronische bronchitis,
• chronische astmatische bronchitis,
• emfyseem, en
• CARA (Chronische Aspecifieke Respiratoire Aandoening).

Onder CARA werden vroeger aandoeningen als astma, chronische bronchitis en emfyseem gerekend, maar daarin school een probleem: onder astma wordt toch echt een ander ziektebeeld verstaan. De oorsprong van astma enerzijds verschilt in grote mate van de overige aandoeningen anderzijds. Astma bronchiale is een erfelijke aandoening, waarbij de luchtwegen afwijkend reageren op verschillende prikkels en deze prikkelbaarheid is met medicatie goed te beïnvloeden. COPD zijn verworven aandoeningen, welke ontstaan door jarenlange blootstelling aan roken, luchtvervuiling, chemische gassen of dampen en andere irriterende stoffen. De gevolgen van COPD zijn grotendeels onomkeerbaar. Een COPD-patiënt heeft levenslang. Genezen zal hij/zij nooit en de klachten nemen met het voortschrijden der jaren alleen maar toe.

De omschrijving chronische astmatische bronchitis wordt zelden meer gebruikt. Chronische bronchitis werd vroeger ook wel chronische astmatische bronchitis genoemd, maar dit is inmiddels toch echt een verouderde, achterhaalde term.

In geval van COPD wordt soms ook gesproken van 'rokerslongen'. Dit is echter geen correcte benaming, aangezien niet alle patiënten die COPD hebben rokers zijn (geweest). De groep die nooit een sigaret hebben aangeraakt, vormt wel de minderheid.

Chronische bronchitis en emfyseem

Bij COPD zijn de longen ontstoken en langer bestaande ontsteking kan leiden tot littekenvorming, waardoor de luchtwegen vernauwen. Ook kan als gevolg van het ontstekingsproces schade aan de longblaasjes ontstaan, waardoor deze kapot gaan. Dit wordt emfyseem genoemd. COPD is een verzamelnaam voor chronische bronchitis en longemfyseem. Meestal hebben patiënten met COPD chronische bronchitis en emfyseem, waarbij één van de twee aandoeningen dominant kan zijn.

Bij chronische bronchitis zijn de bronchiën - dat zijn de kleinere luchtwegen in de longen - aanhoudend ontstoken. Als gevolg van de ontstekingsreacties treedt in de luchtwegen een verhoogde slijmproductie op. Geïnfecteerd slijm is dikker en taaier en daardoor moeilijker af te voeren. Dit irriteert de bronchiën, die als reactie weer meer slijm produceren. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel. De bronchiën raken steeds meer verstopt en vernauwd, hetgeen de luchtstroom belemmert.

Bij emfyseem zijn de longblaasjes vergroot en (blijvend) beschadigd en neemt de elasticiteit van de long af. Doordat het aantal longblaasjes afneemt, nemen de longen minder zuurstof uit de ademhaling op en verloopt de afgifte van kooldioxide niet goed. Doordat de elastische krachten van het longweefsel afnemen, is volledig uitademen moeilijker, waardoor de ruimte om in te ademen ook afneemt. Het functionele longvolume neemt af. Dit heeft benauwdheid tijdens inspanning en later ook in rust tot gevolg. Uiteindelijk leidt dit alles tot kortademigheid bij geringe inspanning. Dagelijkse klusjes en bezigheden worden zwaar, boven het hoofd werken vergt veel inspanning en lopen en fietsen wordt steeds moeilijker.

De schade door beide aandoeningen is irreversibel. Bij deze chronische en invaliderende ziekte is de levensduur verkort.

Bijna 25% van de 40-plussers heeft COPD

Uit een steekproef die is gehouden uit de bevolking van Maastricht blijkt dat COPD veel vaker voorkomt dan gedacht, terwijl de ziekte bij de meeste personen onbehandeld blijft. Longarts Lowie Vanfleteren en collega's van het Maastricht Universitair Medisch Centrum (Maastricht UMC+) namen een blinde steekproef van 592 personen ouder dan 40 jaar in de regio Maastricht en verrichtten bij al deze personen een longfunctie-onderzoek. Hieruit bleek dat van de mensen ouder dan veertig jaar heeft 23,7% (28,5% van de mannen en 19,5% van de vrouwen) COPD heeft en van de mensen ouder dan 70 jaar heeft zelfs 41,6% COPD. Het percentage stijgt met de leeftijd en met het aantal gerookte sigaretten. Uit het onderzoek blijkt dat COPD veel meer voorkomt dan gedacht. Het RIVM (Rijksdienst voor Milieu en Volksgezondheid) schat de incidentie op slechts 1,8% van alle mannen en 1,6% van alle vrouwen. Bovendien wist maar 8,8% van de onderzochte groep mensen dat ze COPD hadden. Het overgrote merendeel van de mensen met COPD krijgt dus geen behandeling voor de ziekte. (Bron: persbericht academisch ziekenhuis Maastricht d.d. 10-04-2012)

Oorzaken en risicofactoren

COPD wordt vooral veroorzaakt door langdurige blootstelling van de longen aan schadelijke stoffen zoals tabaksrook. Een kleine groep mensen krijgt COPD zonder ooit gerookt te hebben. Er is in deze gevallen sprake van passief roken (bijvoorbeeld door jarenlange blootstelling aan sigarettenrook door een rokende partner), een beroepsexpositie (stoffige beroepsomgeving), blootstelling aan fijnstof (als gevolg van uitlaatgassen van auto's) of van een zeldzame erfelijke aandoening, alfa 1-antitrypsinegebrek.

Roken en COPD

De hoofdoorzaak van COPD is (jarenlang) roken. Men vermoedt dat ongeveer 25% van alle rokers COPD ontwikkelt.[3] De gevoeligheid voor de gevolgen van roken verschilt per persoon. Daarom krijgt niet iedere roker emfyseem. Het is niet duidelijk waarom de ene persoon gevoeliger is voor de ontwikkeling van COPD dan de andere. Erfelijke factoren lijken hierbij een rol te spelen. Welke (combinatie van) genen hierbij betrokken zijn is niet opgehelderd.[4] Astmapatiënten die (passief) roken lopen zeer veel risico op het ontwikkelen van COPD.

Ten minste 95% van de COPD patiënten in Nederland en andere westerse landen rookt of hebben gerookt. Stopen met roken is de beste maatregel die iemand kan nemen ter preventies van COPD. Stoppen met roken gaat ook de voortgang van COPD tegen. Veel COPD-patiënten blijven echter roken. In een Fins screeningsonderzoek bleek dat 2 jaar na het stellen van de diagnose 'COPD' slechts 23% van de rokers gestopt was met roken, ondanks 'motivational interviewing'.[5]

COPD bij niet-rokers

Bij een aantal mensen die COPD krijgen zonder zelf ooit gerookt te hebben, is er sprake van passief roken, bijvoorbeeld door een rokende partner. Ondanks dat de concentratie van schadelijks stoffen bij passief roken lager ligt dan bij actief roken, kan passief roken aanzienlijke schade toebrengen aan personen, vooral als deze er gevoelig voor zijn doordat ze bijvoorbeeld astma hebben. Er mag in het openbaar op steeds minder plekken gerookt worden. Ook het roken bin­nens­huis zou ont­moe­digd moeten worden gelet op de volksgezondheidsschade door passief roken. In 2003 stelde de Ge­zond­heids­raad dit reeds voor in een advies aan de Minister van Volks­ge­zond­heid, Welzijn en Sport.[6]

Er is ook een kleine groep mensen die COPD krijgt als gevolg van beroepsexpositie. Door chronische blootstelling aan bepaalde stoffen kan COPD ontstaan. Een klassiek voorbeeld zijn de stoflongen van een mijnwerker die iedere dag blootstaat aan fijnstof dat in de lucht van mijngangen zweeft. Maar ook mensen die werkzaam zijn in autospuiterijen en houtzagerijen kunnen blootgesteld worden aan hoge concentraties fijnstof, indien ze geen adequate mondkapjes dragen.

Ook is de uitstoot van roetdeeltjes van dieseluitlaatgas zeer schadelijk voor de gezondheid. De concentraties fijnstof kunnen in de buurt van een drukke snelweg of een drukke stedelijke weg behoorlijk hoog zijn. Mensen die in de buurt hiervan wonen, staan daardoor dagelijks bloot aan te hoge concentraties fijnstof.

De erfelijke metabole stoornis Alpha-1-antitrypsine-deficiëntie, ook wel AAD, alfa-1, of A1AT-tekort genoemd, kan ook COPD veroorzaken. Slechts 4 op de 10.000 mensen heeft deze ziekte.

Klachten en symptomen van COPD

Bij COPD zijn er talloze ontstekingen in de longen en de longblaasjes kunnen allengs vergaan. Dat levert vervelende klachten op.

De eerste symptomen van COPD

De eerste ziekteverschijnselen van COPD kunnen divers zijn. De klachten komen er in ieder geval op neer dat de ademhaling zodanig gehinderd wordt dat een bezoek aan de huisarts nodig is. Er kan sprake zijn van een hardnekkige vastzittende hoest, een verkoudheid die maar niet overgaat en soms leidt tot benauwdheid, een piepende ademhaling en het opgeven van geïnfecteerd slijm. Ook komt het vaak voor dat de patiënt last heeft van kortademigheid en verminderde inspanningstolerantie. Vaak wijt men de klachten aan een verkoudheid of een griepje. Het welbekende rokershoestje kan de eerste uiting zijn van COPD.

Kortademigheid en hoesten

Kortademigheid en hoesten zijn de belangrijkste klachten van COPD. De klachten doen er jaren over om zich te ontwikkelen. Vaak heeft een patiënt alleen klachten van kortademigheid bij grotere inspanningen, zoals hardlopen, traplopen en fietsen. Geleidelijk aan worden de klachten steeds erger en worden ook dagelijkse verrichtingen zoals aan- en uitkleden, wandelen of boodschappen doen erg belastend. Uiteindelijk kunnen patiënten met ernstige COPD zelfs in rust kortademig zijn.

Ook klagen veel COPD patiënten over hoesten, hetgeen al dan niet gepaard gaat met het opgeven van sputum (= slijm). Sommige patiënten hoesten alleen wanneer zij een luchtweginfectie hebben. Ze hoesten niettemin langer en met meer slijm dan gezonde personen met een luchtweginfectie. Bij verder voortgeschreden COPD kan de patiënt de gehele dag last hebben van hoestklachten. Dit kan verergeren in najaar of winter of tijdens een infectie.

Andere klachten van COPD

Naast bovengenoemde symptomen, kunnen COPD patiënten (op een gegeven ogenblik) ook last krijgen van andere klachten, zoals onder meer:

• moeheid,
  Gewichtsverlies / Bron: Istock.com/VladimirFLoyd
• krachtverlies,
• drukkend gevoel op de borst,
• frequente verkoudheden,
• verminderde eetlust,
• gewichtsverlies,
• psychosociale klachten zoals eenzaamheid of angst (vooral bij ernstige COPD),
• trommelstokvingers,
• rode kleurverandering van de handpalm (erythema palmare).

COPD complicaties

Eventuele complicaties van COPD zijn onder meer:

• Vaker longinfecties, zoals longontsteking.
• Ademhalingsinsufficiëntie alg gevolg van een tekort aan zuurstof, waardoor lippen, tong, tenen en vingers blauw van kleur worden.
• Een verhoogd risico op broze botten (osteoporose), vooral als je orale corticosteroïden gebruikt.
• Problemen met je gewicht. Door COPD heb je meer kans op gewichtsproblemen, zowel ondergewicht als overgewicht.*
• Een klaplong (pneumothorax). COPD kan de structuur van de longen beschadigen en lucht laten lekken in de borstholte.
• Slaapproblemen omdat je niet genoeg zuurstof in je longen krijgt.

(*) Kortademigheid kan gevolgen hebben voor de mate waarin je lichamelijk actief kan zijn. Door het gebrek aan beweging, kom je gemakkelijker aan. Eén op de vier mensen met COPD hebben evenwel last van ondergewicht. Dit kan komen doordat je sneller ademhaalt, waardoor je lichaam extra veel energie verbruikt en je snel (te veel) afvalt. Ook kan eten een vervelende aangelegenheid zijn, omdat het inspannend is en het de luchtwegen afsluit.

Onderzoek en diagnose

Een diagnose van COPD wordt overwogen bij elk individu dat typische symptomen vertoont - hoesten, al dan niet in combinatie met het opgeven van slijm, en geleidelijk progressieve dyspnoe - met een geschiedenis van langdurige blootstelling aan risicofactoren, zoals (mee)roken, veelvuldige longinfecties en bepaalde industriële verontreinigende stoffen. De diagnose COPD wordt bevestigd door middel van longfunctietesten.

GOLD-indeling (stadium van COPD)

Er worden bij COPD vier verschillende stadia onderscheiden. De zogeheten GOLD-indeling (Global initiative for chronic Obstructive Lung Disease) is een indeling naar ernst, waarin (licht, matig-ernstige, ernstige en zeer ernstige COPD worden onderscheiden. Het is afhankelijk van de FEV1-waarde (Forced Expiratory Volume in one second) van de patiënt om te bepalen in welk stadium een patiënt zich bevindt. Deze waarde verwijst naar het volume dat iemand uitblaast in de eerste seconde van de uitademing na een maximale inademing. Deze waarde wordt bepaald aan de hand van een functionele test van de longen (spirometrie). De patiënt blaast ademt volledig in en blaast zo snel en krachtig als hij kan alle lucht uit de longen via een mondstuk in een apparaat, welke vervolgens meet hoe hard en hoe lang de patiënt uitademt. De arts stelt op basis van de uitkomst de diagnose.


Er wordt soms ook een fase 0 onderscheiden, waarbij er een risico is van het ontwikkelen van COPD. Bij de patiënt is de longfunctie nog normaal, maar er bestaan wel symptomen als hoesten en slijmproductie.

Voorts zijn er diverse procedures beschikbaar om het zuurstofniveau te meten in het bloed, waaronder:

• een arteriële bloedgastest (ABG), en
• een zuurstofverzadigingstest.

Een bronchodilator reversibiliteitstest zal worden uitgevoerd om uit te sluiten dat de patiënt astma heeft. Bij deze test krijgt de patiënt een luchtwegopener toegediend. Het resultaat is dat dit bij astmapatiënten leidt tot betere resultaten van de longfunctie, terwijl bij de meeste COPD-patiënten de resultaten niet veel verbeteren. Een röntgenopname van de borst of een CT-scan kan worden gemaakt om te kijken naar andere aandoeningen en longbeschadigingen.

Beloop

De meeste COPD-patiënten hebben het hele jaar door in wisselende mate last van de bekende klachten zoals hoesten, al dan niet in combinatie met het opgeven van slijm, en benauwdheid. Naast de stabiele fasen, kennen de meeste patiënten ook perioden van toegenomen klachten. Dit worden exacerbaties genoemd. Exacerbaties dragen bij aan de achteruitgang van de ziekte.

Exacerbaties

Patiënten met COPD ervaren acute exacerbaties - een toename van klachten - welke frequenter optreden met de ernst van de ziekte. Een precieze definitie voor exacerbatie is er niet. Vaak noemt men een toename van klachten een exacerbatie indien de verergering meer is dan het normale, voor de patiënt gangbare klachtenpatroon. COPD exacerbaties versnellen de achteruitgang in longfunctie en tasten de gezondheidstoestand van de patiënt aan. De ene dag kan een patiënt meer klachten ervaren dan de andere dag, dat is normaal. Dit kan samenhangen met het weer (mist, koude of wind), van de mate van nachtrust (een slechte nachtrust zorgt voor meer klachten) en angst en stress. Als de patiënt meer medicatie moet gebruiken of zelfs genoopt is een huisarts of eerste hulpafdeling van een ziekenhuis te bezoeken, dan is er sprake van een exacerbatie. Exacerbaties kunnen variëren in ernst en de mate waarin ze optreden. Sommige patiënten hebben een enkele keer een exacerbatie, bijvoorbeeld in het griepseizoen en weer anderen hebben meerder keren per jaar een exacerbatie.

Ziekenhuisopnames

In 2017 waren er volgens Volksgezondheidenzorg.info 33.735 ziekenhuisopnamen (exclusief dagopnamen en observaties) voor COPD, waarvan iets meer dan de helft voor vrouwen. Een ziekenhuisopname voor COPD kan nodig zijn bij:

• Ernstige kortademigheidsklachten waarbij de patiënt onvoldoende reageert op medicijnen.
• Complicaties als een ernstige bacteriële en/of virale luchtweginfectie of longontsteking (pneumonie).
• Respiratoire insufficiëntie (ernstig zuurstoftekort en onvoldoende uitademing van koolzuur).
• Cor pulmonale (vergroting van de rechter harthelft door overbelasting vanwege de longaandoening).[9]

In het ziekenhuis worden medicijnen toegediend via een infuus of verneveling, en zuurstof. Kunstmatige ademhaling kan soms ook nodig zijn.

Beloop van de ziekte op korte termijn

COPD kan voor kortere of langere tijd een redelijk stabiel verloop hebben. Dit is mede afhankelijk van het stadium van de ziekte, de algehele gezondheid van de patiënt en of hij/zij door blijft roken. De patiënt kan beperkingen krijgen met het sporten, bergop fietsen, rennen, snel de trap oplopen en later ook dagelijkse inspanningen als in een gewoon tempo traplopen, aan- en uitkleden, boodschappen doen, enz. Dit gebeurt heel geleidelijk. Wat ooit vanzelfsprekend was, gaat steeds meer moeite kosten. Sommige patiënten gaan bepaalde lichamelijke inspanningen vermijden om te voorkomen dat ze kortademig worden, maar dat is nu juist niet verstandig. Als gevolg van deze inactiviteit neemt de lichamelijke conditie steeds meer af, waardoor ze sneller kortademig zijn bij inspanning, ze weer meer activiteiten gaan vermijden, enz. De patiënt belandt aldus in een negatieve spiraal. Ook zonder nieuwe luchtweginfecties kunnen hoesten, slijm opgeven en kortademigheid allengs verergeren.

Beloop van de ziekte op lange termijn

Meestal wordt COPD met het voortschrijden der jaren erger, zowel wat betreft de achteruitgang in longfunctie als de ervaren klachten. Hoesten kan erger worden, maar vooral de kortademigheid kan toenemen. De patiënt krijgt steeds meer moeite met dagelijkse inspanningen zoals traplopen, het verrichten van het huishouden en winkelen. In vergelijking met leeftijdsgenoten valt op dat ze langzamer lopen, sneller kortademig zijn of niet kunnen praten tijdens het lopen. Sommige patiënten gaan dergelijke inspanningen steeds meer vermijden, terwijl bekend is dat te weinig lichaamsbeweging averechts werkt.

Bij veel patiënten ontstaat in de loop van de tijd een zekere mate van osteoporose (botontkalking) als gevolg van één of een combinatie van de volgende factoren:

• roken;
• immobiliteit, te weinig lichaamsbeweging;
• chronische ontstekingsverschijnselen in de longen;
• langdurig gebruik van ontstekingsremmers als prednisolon;
• een tekort aan calcium en/of vitamine D.

Veel patiënten (vooral met veel emfyseem) vermageren in de loop der jaren, mogelijk als gevolg van verminderde eetlust door kortademigheidsklachten. Bij ernstiger COPD zal het aantal luchtweginfecties stijgen. Wanneer dit gepaard gaat met een toename van de klachten (opgeven van slijm, hoesten en kortademigheid), spreekt men van exacerbatie. Een ernstige exacerbatie kan aanleiding geven tot een ziekenhuisopname. Patiënten met COPD hebben in vergelijking met de algemene bevolking meer last van psychische klachten als depressie, spanning en angst. Depressieve patiënten hebben minder succes om te stoppen met roken en zijn minder therapietrouw, waardoor de klachten zullen toenemen. Door de almaar toenemende beperkingen, raken veel patiënten op den duur in een sociaal isolement.

Op een gegeven ogenblik kan de patiënt praktisch gesproken aan bed of stoel gebonden zijn en met het doen van boodschappen, het verrichten van de huishouding en zelfverzorging, aangewezen zijn op de hulp van anderen. Na verloop van tijd kan ook een zuurstoftekort in het bloed ontstaan, waardoor de patiënt is aangewezen op toediening van extra zuurstof via een slangetje in de neus. Naar schatting 3% van de COPD-patiënten verkeert in GOLD-stadium IV en is afhankelijk van toediening van zuurstof.[10] De meeste patiënten houden tot op hoge leeftijd toch een normaal zuurstofgehalte in het bloed of zij overlijden aan een andere aandoening, waardoor het bij hen niet zo ver komt. Niet alle COPD-patiënten overlijden aan deze aandoening. Veel patiënten vertonen comorbiditeit, dat wil zeggen dat ze meerdere aandoeningen tegelijkertijd hebben. Hartaandoeningen, suikerziekte, longkanker en depressie komen vaak voor bij COPD-patiënten. Ook komen longontstekingen veroorzaakt door bacteriën zoals de pneumokok meer voor bij patiënten met COPD.

Bij ernstig COPD kan de patiënt al in rust of bij bij zeer geringe inspanningen zoals aan- en uitkleden, kortademigheidsklachten krijgen, waardoor zelfs lopen met een rollator een zware opgave is. Sommige patiënten invalideren ernstig en belanden in een rolstoel of worden bedlegerig. De patiënt kan aangewezen zijn op een zuurstofapparaat. De eetlust kan verder afnemen met gewichtsverlies tot gevolg. De spiermassa kan verminderen, waaronder ook de ademhalingsspieren. Dit maakt het ademhalen nog moeilijker. Met het verergeren van de ziekte kunnen psychische stoornissen als depressie op de voorgrond treden.

Behandeling COPD

COPD is een ongeneeslijke chronische longziekte. Met de juiste behandeling en leefstijlaanpassingen is het verloop van de ziekte te beïnvloeden.

Stoppen met (mee)roken

Er is een evidente relatie tussen de totale tabaksconsumptie en de ernst van de longfunctievermindering. Bij COPD heeft stoppen met (mee)roken positieve gevolgen op de korte termijn - verbetering van de longfunctie - en op de langere termijn - vertraging van de verdere achteruitgang van de longfunctie. Stoppen met roken heeft meer effect dan medicamenteuze behandeling. Daarom is het bespreken en motiveren van stoppen met roken het belangrijkste onderdeel van de behandeling.

Geneesmiddelen voor de behandeling van COPD

Bij COPD staan vernauwing van de luchtwegen en ontsteking van het slijmvlies van de luchtwegen op de voorgrond. Benauwdheidaanvallen worden symptomatisch behandeld met luchtwegverwijderrs of bronchusverwijders. Als frequent exacerbaties optreden, kan het aantal exacerbaties worden verminderd met inhalatiecorticosteroïden. Deze zijn onder te verdelen in middelen die het sympathische zenuwstelsel in de longen stimuleren en middelen die het parasympathische systeem afremmen, respectievelijk β2-antagonisten en anticholinergica genoemd. Het ontstekingsproces in het slijmvlies van de luchtwegen kan in belangrijke mate afgeremd of gestopt worden door ontstekingsremmers, zoals corticosteroïden welke per inhalatie beschikbaar zijn. Het blijkt dat regelmatig gebruik van inhalatiecorticosteroïden resulteert in een kleine vermindering van het aantal exacerbaties en een minder snelle achteruitgang van de levenskwaliteit. Er bestaan ook combinatiepreparaten met naast een corticosteroïd ook een langwerkende β2-antagonist. Prednison of prednisolon wordt bij COPD ook vaak gebruikt. Prednison is een krachtige ontstekingsremmer en wordt vaak gebruikt bij de behandeling van exacerbaties. Patiënten met ernstig COPD en bij wie een exacerbatie gepaard gaat met koorts en/of het opgeven van geel of groen slijm, krijgen dikwijls ook een antibioticum voorgeschreven.

Profylactische of voorbehoedende behandeling met antibiotica vermindert het aantal exacerbaties vergeleken met placebo.[11] Erytromycine en azitromycine zijn het effectiefst. Over het geheel genomen neemt de ziektespecifieke kwaliteit van leven toe als patiënten profylactisch behandeld worden met antibiotica.

Bewegen en gezonde voeding

Een gezond voedingspatroon en voldoende lichaamsbeweging spelen een belangrijke rol in de behandeling van COPD. Patiënten die bij weinig inspanning al kortademig worden, moeten zich daardoor niet laten tegenhouden. Bewegen is juist dan extra belangrijk. Door meer te bewegen verbetert het uithoudingsvermogen en spierkracht, waardoor dagelijkse bezigheden steeds gemakkelijker verricht worden en de patiënt steeds minder snel kortademig wordt. Hij of zij gaat zich beter en energieker voelen. Het is van belang dat de patiënt ten minste een halfuur per dag actief beweegt, bijvoorbeeld door te wandelen, te tuinieren, te fietsen of te zwemmen. Het is belangrijk een vorm van bewegen te vinden die de patiënt leuk vindt. Indien de patiënt behoefte heeft aan ondersteuning kan een oefen- of fysiotherapeut hem/haar begeleiden bij het bewegen.

Het is niet duidelijk of gezonde voedingsgewoonten van invloed zijn op de ontwikkeling van COPD over langere termijn, maar een gezond, afwisselend eetpatroon is voor ieder mens goed. Bij COPD verbruikt het lichaam extra veel energie, omdat het steeds bezig is met vechten tegen de ontstekingen in de longen. Er zijn patiënten die daardoor gewicht verliezen met als gevolg dat de weerstand omlaag gaat en hij/zij vatbaarder wordt voor virussen en bacteriën die zich in de longen willen nestelen. Benauwdheid kan ook een reden zijn dat de patiënt onvoldoende eet. Bij gewichtsverlies (of toename van gewicht) kan de huisarts de patiënt verwijzen naar een voedingsdeskundige of diëtist. Bij deze deskundige wordt het eetpatroon in kaart gebracht en bekeken wat daaraan ontbreekt. Ook kan op maat geadviseerd worden over gezonde voeding bij COPD. Als de patiënt niet goed kan eten vanwege benauwdheid, dan kan vloeibare voeding uitkomst bieden.

Voorkomen van exacerbaties

Doordat exacerbaties bijdragen aan de achteruitgang van de ziekte, is één van de belangrijkste behandeldoelen dan ook preventie ervan. Het is aangetoond van de jaarlijkse griepprik de kans op exacerbaties verkleint. Naast inhalatiecorticosteroïden, dragen ook langwerkende luchtwegverwijders bij aan de verkleining van de kans op exacerbaties.

Chirurgische behandeling

Bij patiënten met ernstige tot zeer ernstige COPD is de huidige medicamenteuze behandeling vaak onvoldoende om een acceptabel niveau van kwaliteit van leven te bereiken. Sommige COPD-patiënten hebben baat bij longvolumereductiechirurgie, waarbij chirurg de slechtste delen van je longen verwijdert en er meer ruimte ontstaat voor het resterende longweefsel waardoor dit beter kan functioneren. Wanneer je longen ernstig beschadigd zijn, kan de longarts je een longtransplantatie voorstellen. Beide behandelingen zijn invasief en slechts voor weinig patiënten beschikbaar.

Er is een nieuwe, minimaal invasieve, experimentele behandelmogelijkheid voor patiënten met ernstige COPD: bronchoscopische longvolumereductie, waarbij het slechtste deel van de longen wordt verkleind.[12] Door deze volumeverandering zal het middenrif aan de kant die behandeld is, in een meer fysiologische positie komen en beter functioneren. Daarnaast verbeteren de elastische eigenschappen van de long, waardoor je beter kunt uitademen. De longfunctie verbetert significant: de kortademigheid neemt af en je kunt je beter inspannen. Al met al voel je je beter en neemt de kwaliteit van leven toe. Momenteel (2015) wordt deze techniek ontwikkeld en de introductie ervan in de standaardzorg komt steeds dichterbij. Afhankelijk van het type longemfyseem zijn er thans twee verschillende mogelijkheden voor behandeling:

• Bronchoscopische interventie met eenrichtingsventielen. Hierbij wordt de ingang van een longkwab met een aantal eenrichtingsventielen afgesloten met als doel dat er wel lucht uit, maar geen lucht in de longkwab kan komen. De longkwab kan hierdoor volledig ontluchten en samenvallen, wat zorgt voor de gewenste longvolumereductie.
• Bronchoscopische interventie met longvolumereductie-coils. Hierbij worden coils in de slechte longkwabben gebracht. Het inbrengen van coils leidt tot hetzelfde resultaat als de eenrichtingsventielen. De coils zijn spiraaltjes die in de longkwab vastgezet worden waarna deze de uiteinden naar elkaar toetrekken. Op die manier wordt de longkwab dichtgetrokken en de lucht eruit geperst met volumereductie tot gevolg.

Luchtreiniger en luchtbevochtiger

Installeer binnenshuis een luchtreiniger om stofdeeltjes te filteren en de lucht te zuiveren. Een goede luchtreiniger verwijdert prikkels uit de lucht waar mensen met COPD gevoelig voor zijn. Mensen met COPD doen er ook verstandig aan om een luchtbevochtiger te plaatsen in de slaapkamer om het slijm te verminderen.

Longrevalidatie

Longrevalidatie is erop gericht je uithoudingsvermogen te vergroten en je beter te leren omgaan met je ziekte, zodat de kwaliteit van leven verbetert. Longrevalidatie bestaat uit:

• een medische behandeling;
• het verbeteren van je lichamelijke conditie en/of spierkracht;
• het leren omgaan met de beperkingen en verslechteringen van je chronische aandoening.

Je moet gemotiveerd zijn voor deze behandeling, anders heeft het geen zin. Je longarts kan je aanmelden voor longrevalidatie bij bijvoorbeeld locatie Beatrixoord van het UMCG Centrum voor Revalidatie.

Comorbiditeit

Comorbiditeit is het tegelijkertijd voorkomen van twee of meer aandoeningen of stoornissen bij één persoon. Patiënten met COPD hebben doorgaans meerdere comorbiditeiten, waarvan vele risicofactoren met elkaar delen.[13] Met name roken en obesitas zijn goed gedocumenteerde oorzaken van ontstekingen. Systemische ontsteking verhoogt het risico op COPD en allerlei andere chronische aandoeningen, zoals cardiovasculaire of metabole aandoeningen. Het hebben van COPD kan het risico op het ontwikkelen van een comorbide aandoening vergroten of vice versa. Bovendien kunnen COPD-comorbiditeiten bestaan omdat COPD en veelvoorkomende comorbide aandoeningen vaak op oudere leeftijd voorkomen. Veel voorkomende comorbiditeiten van COPD zijn onder meer:

COPD-patiënt heeft ook vaker hart- en vaatziekten

Cardiovasculaire ziekten komen bij COPD-patiënten 2 tot 3 keer zo vaak voor als bij gematchte controlepatiënten of in de algemene bevolking. Dit geldt zowel voor coronaire hartziekten, ook wel ischemische hartziekten genoemd (ziekten van het hart die het gevolg zijn van slagaderverkalking) als voor ritmestoornissen, hartfalen en arterieel vaatlijden, maar niet voor beroerten (CVA’s), zo stelden Canadese onderzoekers vast in een grote meta-analyse (Bron: Lancet Respir Med. Augustus 2015).

Diabetes en metabool syndroom

De prevalentie van diabetes onder COPD-patiënten varieert van 10% tot 19%; de prevalentie van metabool syndroom bij COPD-patiënten wordt geschat op tussen de 20% en 50%, afhankelijk van de ernst van COPD. Systemische ontsteking, deels veroorzaakt door obesitas, kan de insulineresistentie verminderen en het risico op diabetes type 2 verhogen. Het gebruik van inhalatiesteroïden ter behandeling van COPD, verhoogt het risico op de ontwikkeling van diabetes.

Osteoporose

Bij osteoporose is de botmassa sterk verlaagd; de botten zijn daardoor minder stevig dan normaal. Tevens is de botstructuur veranderd. Dit verhoogt je risico op botbreuken. Roken en systemische ontsteking verhogen het risico op zowel COPD als osteoporose.

Longkanker

Mensen met een lage longfunctie hebben 2 tot 4 keer meer kans op longkanker in vergelijking met mensen met een normale longfunctie. Roken is een risicofactor voor beide aandoeningen. Het is aangetoond dat symptomen van COPD, zoals een belemmerde luchtstroom, respiratoire exacerbaties in het afgelopen jaar en emfyseem, de kans op het ontwikkelen van longkanker vergroten.

Depressie

Stemmingsstoornissen, met name depressie en angst, komen vaak voor bij mensen met COPD. Stemmingsstoornissen kunnen het gevolg zijn of versterkt worden door COPD. COPD en verschillende comorbiditeiten kunnen veel leed veroorzaken en dat kan bijdragen aan depressie. Denk hierbij aan een steeds slechter wordende gezondheid, verminderde kwaliteit van leven of een verslechterende financiële positie (door arbeidsongeschiktheid, oplopende gezondheidszorgkosten, etc.).

Slaapproblemen

Bij slaapapneu stokt de ademhaling enkele tientallen seconden tijdens het slapen. Men spreekt van Obstructief Slaap Apneu (OSA) wanneer zo'n ademstilstand minimaal vijf keer per uur optreedt. Grofweg 10% van de COPD-patiënten heeft obstructieve slaapapneu en ongeveer 20% van de mensen met slaapapneu wordt ook gediagnosticeerd met COPD. Overlap van de twee aandoeningen kan resulteren in nog lagere zuurstofniveaus in het bloed terwijl je slaapt.

Noten

1. Onno van Schayck en Geertjan Wesseling: Leven met COPD, Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2010, p.17.
2. M.M. Verduijn: NHG-Standaard 'COPD', geneesmiddelenbulletin, Nr. 7 - 01 juli 2008, 71-72.
3. www.GOLDCOP.com
4. Onno van Schayck en Geertjan Wesseling, p.36.
5. Toljamo T, Kaukonen M, Nieminen P, Kinnula VL. Early detection of COPD combined with individualized counselling for smoking cessation: a two-year prospective study. Scand J Prim Health Care. 2010;28:41-6. doi:10.3109/02813431003630105. Medline
6. Ge­zond­heids­raad. Volks­ge­zond­heids­scha­de door passief roken. Den Haag: Ge­zond­heids­raad.
7. Varraso R, et al. Alternate Healthy Eating Index 2010 and risk of chronic obstructive pulmonary disease among US women and men: prospective study. BMJ. 2015;350:h286. Medlinedoi: 10.1136/bjm.h286
8. Jet Smit. Kan een gezond voedingspatroon COPD helpen voorkómen? Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:A9055
9. http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/ademhalingswegen/copd/omvang/ (voor de laatste keer geraadpleegd op 31 mei 2011)
10. Onno van Schayck en Geertjan Wesseling, p.54.
11. Niels J. Elbert. Antibiotica voorkomt COPD-exacerbaties. Ned Tijdschr Geneeskd. 2019;163:D3632
12. Karin Klooster, Nick H.T. ten Hacken, Jorine E. Hartman, Huib A.M. Kerstjens en Dirk-Jan Slebos. Bronchoscopische interventies voor ernstige COPD. Verbeteren van kwaliteit van leven, inspanningsvermogen en longfunctie. Ned. Tijdschr Geneesk. 2015;159:A8497
13. RHIhub. Common Comorbidities of COPD. https://www.ruralhealthinfo.org/toolkits/copd/4/comorbidities (ingezien op 7-4-2023)

Lees verder

• COPD levensverwachting, prognose en de vier GOLD-stadia
• Longkanker: symptomen, oorzaak, stadium en behandeling
• Infectieuze oorzaken van acute hoest: waardoor komt het?
• Slijm ophoesten: wit, geel, grijs, rood sputum ophoesten
• Geel of groen slijm ophoesten en bloed hoesten: oorzaken