COPD levensverwachting, prognose en de vier GOLD-stadia

COPD is een afkorting van de Engelse term Chronic Obstructive Pulmonary Disease, en is in feite een verzamelnaam voor twee aandoeningen: chronische bronchitis en longemfyseem. Bij chronische bronchitis zijn de bronchiën (de vertakkingen van de luchtpijp) permanent ontstoken, waardoor er veel slijmvorming ontstaat en waarbij de luchtwegen vernauwd zijn, wat leidt tot allerlei klachten. Als de vernauwing blijvend is, wordt gesproken van COPD. Bij longemfyseem zijn de longblaasjes beschadigd en er gaan steeds meer longblaasjes verloren. Hierdoor zijn de longen minder elastisch. Doordat het aantal longblaasjes afneemt, nemen de longen minder zuurstof uit de ademhaling op en verloopt de afgifte van kooldioxide niet goed waardoor benauwdheid ontstaat. In dit geval wordt gesproken over COPD met longemfyseem. De levensverwachting en prognose van COPD varieert en is afhankelijk van het stadium van de ziekte waarin je je bevindt. Er worden vier stadia onderscheiden, de zogeheten GOLD-stadia.

• Wat is COPD?
• Oorzaak van COPD
• Symptomen van COPD
• Hoesten en slijm opgeven
• Benauwdheid
• Gevoeligheid voor uitlokkende factoren
• Minder inspanningen kunnen verrichten a.g.v. kortademigheid
• Moeheid
• Gewichtsverlies
• Verlies van spierkracht
• Verloop
• Onderzoek en diagnose
• GOLD-stadia: 1, 2, 3 en 4
• BODE-index
• Lichaamsgewicht
• Luchtstroomobstructie
• Kortademigheid
• 6 minuten wandeltest
• Behandeling van COPD
• Leefregels
• Omgaan met uitlokkende factoren
• Medicatie
• Aanvullende behandelingen
• Levensverwachting en prognose

Wat is COPD?

Bij COPD is er sprake van voortdurende ontstekingen van de luchtwegen. COPD staat voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease en dit staat vrij vertaald voor chronische vernauwing van de luchtwegen, waarbij de ademhaling belemmerd is. Als gevolg van de vernauwing kan iemand last krijgen van benauwdheid, hoesten en slijm opgeven. Ook kunnen klachten ontstaan als vermoeidheid en verlies van gewicht. De klachten nemen vaak toe in de loop van de tijd.

Oorzaak van COPD

Bij grofweg vier op de vijf mensen wordt COPD veroorzaakt door langdurig (mee)roken. Circa 25% van de rokers krijgt vroeg of laat COPD. Naast roken zijn er ook andere factoren die een rol spelen:

• aangeboren aanleg voor COPD;
• bij circa 15% speelt langdurige (arbeidsmatige) blootstelling aan kleine stofdeeltjes of fijnstof die in de longen terechtkomen een rol;
• een aangeboren gebrek aan een bepaald enzym (alfa-1-antitrypsine is een eiwit dat met name de werking van het enzym elastase remt en elastase breekt elastine af, een bestanddeel van bindweefsel) kan ook de oorzaak zijn.

Symptomen van COPD

De meeste mensen met COPD ondervinden dagelijks klachten. Sommigen hebben vooral 's ochtends problemen. Soms kunnen de klachten in korte tijd in ernstige mate toenemen. Men spreekt in dat geval van een exacerbatie: een longaanval. Exacerbaties dragen bij aan de achteruitgang van de ziekte. De klachten die bij COPD kunnen voorkomen, zijn:

Hoesten en slijm opgeven

Als gevolg van inflammatie van de luchtwegen, wordt er veel slijm aangemaakt wat de luchtwegen kan verstoppen. Mensen met COPD moeten vooral 's ochtends veel hoesten om dit slijm te verwijderen. Na verloop van tijd worden de klachten erger en moet iemand met COPD ook later op de dag het slijm uit zijn luchtwegen ophoesten.

Benauwdheid

Benauwdheid is een courante klacht bij mensen met COPD en kan veroorzaakt door slijm in de luchtwegen, waardoor luchtwegen verstopt raken en het ademhalen wordt bemoeilijkt. De benauwdheid kan ook samenhangen met de verminderde elasticiteit van de luchtwegen of met schade aan de alveoli (longblaasjes). Dit heeft een tekort aan zuurstof in het bloed tot gevolg, wat onherroepelijk leidt tot benauwdheid. Benauwdheidsklachten kunnen ook verergerd worden door bepaalde omstandigheden, zoals een infectie. Tot slot kan de uitademing langer duren dan normaal, de lucht wil als het ware niet uit de longen.

Gevoeligheid voor uitlokkende factoren

Mensen met COPD zijn als gevolg van de inflammatie gevoeliger voor invloeden van buitenaf, vooral voor virusinfecties zoals griep of verkoudheid.

Minder inspanningen kunnen verrichten a.g.v. kortademigheid

Mensen met COPD raken snel buiten adem, vaak al bij kleine alledaagse inspanningen. In de loop van de tijd wordt dit ernstiger en kan iemand al kortademig zijn in rust.

Moeheid

Mensen met COPD kunnen erg vermoeid zijn als gevolg van de ademhalingsproblemen.

Gewichtsverlies

Mensen met COPD kunnen om diverse redenen gewicht verliezen

• Doordat ademhalen zoveel moeite en energie kost.
• De eetlust kan afnemen als gevolg van benauwdheid of moeheid.
  Gewichtsverlies bij COPD / Bron: Istock.com/VladimirFLoyd
• Ook kan bij mensen met COPD het middenrif op de maag drukken, waardoor sneller een 'vol gevoel' ontstaat.
• Mensen met COPD kunnen tijdens het eten sneller last krijgen van benauwdheidsklachten.
• Sommige mensen met COPD hebben ook last van angstklachten of depressieve gevoelens (depressie), waardoor de eetlust kan afnemen.
• Veel mensen met COPD waren of zijn zware rokers en een aantal hunner heeft nog meer ongezonde gewoontes, waardoor zij te weinig energierijk voedsel binnen krijgen. Zo hebben bijvoorbeeld zware rokers en drinkers door de bank genomen een verminderde eetlust.

Verlies van spierkracht

Gewichtsverlies en ondergewicht kunnen zorgen voor verzwakte arm- en beenspieren, maar ook zwakkere ademhalingsspieren.

Verloop

De meeste mensen met COPD hebben het hele jaar door in wisselende mate last van de typische klachten die bij deze longziekte – waarbij je longen zijn beschadigd – horen, zoals de trias hoesten, het opgeven van slijm, en benauwdheid. Je kent stabiele fasen die worden afgewisseld door perioden van toegenomen klachten en verdere achteruitgang. Dit worden 'exacerbaties' genoemd. Exacerbatie is afgeleid van het Latijnse woord exacerbatie, hetgeen plotselinge verergering van een verschijnsel of ziekte betekent. Bij een longaanval worden de klachten in een periode van uren of dagen erger. Exacerbaties dragen bij aan de achteruitgang van de ziekte.

Bij COPD kan de schade aan de longen niet meer teruggedraaid worden. Wel kan je een aantal leefregels in acht nemen om de schade en achteruitgang van de ziekte zo beperkt mogelijk te houden. Het allerbelangrijkste advies is stoppen met roken. Hierdoor kan de verdere achteruitgang van de longfunctie substantieel worden vertraagd, alhoewel het longweefsel niet meer hersteld. Ook kan er veel worden gedaan door het verbeteren van de algehele conditie en door bepaalde medicijnen te gebruiken. Voorts is een gezond, afwisselend eetpatroon van belang.

Dagelijks voldoende bewegen helpt bij het voorkomen van een exacerbatie en verdere achteruitgang: door voldoende te bewegen worden de longen in conditie gehouden en verbetert je algehele conditie. Ook het trouw gebruiken van de voorgeschreven medicatie (therapietrouw) draagt eraan bij dat de longen beter bestand zijn tegen eventuele ziekteverwekkers, om zo de weerstand hoog te houden.

Een aantal factoren dragen bij aan de achteruitgang van de longen bij mensen met COPD:

• roken
• luchtverontreiniging (vervuilde lucht);
• een slechte algemene conditie
• waarschijnlijk ook het regelmatig ondergaan van infecties van de luchtwegen

Onderzoek en diagnose

Een hoestje dat maar niet overgaat, aanhoudende moeheid en kortademig zijn en last hebben van benauwdheid, zijn allemaal redenen om een bezoek te brengen aan de huisarts. De huisarts zal door vragen te stellen en een algemeen lichamelijk onderzoek te verrichten om tot de diagnose COPD te komen of om COPD juist uit te sluiten.

Andere tests en onderzoeken kunnen bestaan uit:

• Longfunctietest (spirometrie). Een belangrijk onderzoek voor een arts om te kijken of iemand COPD heeft, is een longfunctieonderzoek of spirometrie. Dit is een blaastest, waarbij onder meer wordt onderzocht hoeveel lucht de persoon kan uitademen. Is dit veel minder dan normaal (wat bij mensen met COPD het geval is), dan kan dat een vermoeden zijn om aan de diagnose COPD te denken. De hoeveelheid uitgeademde lucht geeft ook een aanwijzing voor de ernst van de COPD. Een longfunctietest vindt plaats in het ziekenhuis, een laboratorium of gewoon in de huisartsenpraktijk.
• CT-scan. Soms vindt de arts het nodig om, naast de longfunctietest, aanvullend onderzoek te doen, bijvoorbeeld door het maken van een CT-scan. Dit is een onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt van röntgenstraling en waarbij afwijkingen in het longweefsel goed te zien is. Een CT-scan vindt plaats in het ziekenhuis.

Aan de hand van de resultaten van de longfunctietest en de CT-scan kan de huisarts of de longarts de diagnose COPD stellen. Vervolgens wordt in overleg met de patiënt een behandeling gestart, die het leven met COPD zo prettig mogelijk moet maken.

GOLD-stadia: 1, 2, 3 en 4

Er worden vier stadia van COPD onderscheiden aan de hand van de GOLD-indeling. Deze indeling helpt de levensverwachting van mensen met COPD voorspellen. GOLD is een internationale groep longexperts die periodiek richtlijnen opstellen voor artsen voor de behandeling van mensen met COPD en andere longziekten. De indeling in één van de vier GOLD stadia van COPD gebeurt als volg:

• GOLD 1: FEV1 van 80 procent of meer
• GOLD 2: FEV1 van 50 tot 79 procent
• GOLD 3: FEV1 van 30 tot 49 procent
• GOLD 4: FEV1 van minder dan 30 procent

FEV1 staat voor forced expiratory volume in 1 second, wat staat voor het uitgeblazen volume tijdens de eerste seconde van de test (spirometrie).

Het tweede deel van de beoordeling is gebaseerd op symptomen zoals dyspnoe (kortademigheid) en exacerbaties (opflakkeringen van de ziekte). Op basis van deze criteria bevinden mensen met COPD zich in een van de vier groepen.

Bron: Long & Leven

BODE-index

Een andere maatstaf die meer dan alleen de FEV1-waarde gebruikt om de toestand van een COPD-patiënt te meten en je vooruitzichten te bepalen, is de BODE-index. BODE staat voor:

• B: Body Mass Index (BMI is een index voor het gewicht in verhouding tot lichaamslengte: kg/lengte m2)
• O: Obstruction (FEV1-waarde volgens voorspeld)
• D: Dyspnoe (benauwdheid) index volgens MCR-scale
• E: Exercise; 6 minuten wandeltest (in meters): hoeveel meter leg je af in de 6 minuten wandeltest

Je scoort dan per onderdeel tussen de 0 en de 3 punten en dit wordt bij elkaar opgeteld. Voorwaarde is wel dat de uitslag van de getallen daadwerkelijk door de COPD worden bepaald; je mag bijvoorbeeld niet lager scoren omdat je slecht ter been bent. De uitkomst van dit getal is een voorspeller voor wat betreft de overlijdenskans aan de ziekte COPD.

Lichaamsgewicht

De body mass index (BMI), oftewel het gewicht aangepast voor de lengte, kan bepalen of een persoon overgewicht of obesitas heeft. BMI kan ook bepalen of je te dun bent, of er sprake is van ondergewicht.

Luchtstroomobstructie

Dit verwijst naar de FEV1, zoals in het GOLD-systeem.

Kortademigheid

Degenen die meer moeite hebben met ademhalen, hebben waarschijnlijk een slechtere overlevingskans dan mensen met een beter ademhalingsvermogen.

6 minuten wandeltest

Je wandelt gedurende 6 minuten zo snel mogelijk en de verpleegkundige meet de afgelegde loopafstand.

Behandeling van COPD

Als de diagnose COPD is gesteld, zal een behandelplan worden opgesteld die bestaat uit verschillende onderdelen:

Leefregels

Iemand met COPD kan verschillende leefregels in acht nemen om verdere achteruitgang en verergering van de klachten te voorkomen, zoals:

• Stoppen met roken.
• Ieder jaar een griepprik halen om ervoor te zorgen dat men geen griepinfectie oploopt, wat de klachten doet verergeren.
• Bewegen en sporten wordt aangeraden en kan op ieder niveau verricht worden: van wandelen tot voetballen en van in de tuin werken tot zwemmen. Iedere dag bewegen is belangrijk. Door te bewegen gaat de conditie vooruit en wordt men minder snel moe. Ook worden de ademhalingsspieren sterker, waardoor benauwdheidsklachten afnemen. Ook herstelt men sneller van een griep of verkoudheid door te bewegen. Ook zullen de spiercellen op den duur beter omgaan met zuurstof en getrainde spieren verbruiken in het dagelijkse leven minder zuurstof. Daardoor houdt men meer energie over dan wanneer men niet sport en COPD heeft.
• Gezonde voeding en streven naar een gezond gewicht (zowel ondergewicht als overgewicht kan een probleem zijn).

Omgaan met uitlokkende factoren

Bij mensen met COPD is de belangrijkste uitlokkende factor een luchtweginfectie, waardoor de kans op toenemende benauwdheid wordt vergoot. Daarom is het verstandig om ieder jaar bij de huisarts een griepprik te halen. Hierdoor wordt de kans op influenza veel kleiner. Probeer verder mensen die verkouden of grieperig zijn uit de weg te gaan. Geef in ieder geval geen hand of een zoen, want virussen verspreiden zich onder meer via huidcontact. Vermijd in het griepseizoen grote groepen mensen in krappe ruimtes. Virussen verspreiden zich ook via speekseldeeltjes door de lucht door hoesten of niezen. Ga meteen naar de huisarts indien de benauwdheidsklachten toenemen of een andere vorm aannemen of wanneer meer slijm wordt opgehoest en/of dit van kleur verandert.

Andere uitlokkende factoren zijn heftige emoties en stress, aangezien deze van invloed kunnen zijn op de klachten. Ook is het verstandig om bepaalde medicijnen te vermijden als iemand COPD heeft, omdat ze benauwdheidsklachten kunnen veroorzaken.

Medicatie

Het trouw gebruiken van medicijnen bij COPD is aanbevolen. Medicatie vertragen het ziekteverloop, houden je actiever en verbeteren de kwaliteit van leven. Er zijn verschillende soorten medicijnen die de klachten kunnen verminderen. De twee belangrijkste medicijnen zijn luchtwegverwijders en ontstekingsremmers.

Aanvullende behandelingen

Bij de behandeling van COPD kan het nodig zijn om een (long)fysiotherapeut in te schakelen. Een (long)fysiotherapeut kan je goed leren ademen in rust of tijdens beweging. Ook kan hij je technieken aanleren om functioneel te leren hoesten. Huffen is een hoesttechniek om effectief van slijm af te komen, zodat je minder benauwd bent.

• Adem diep in.
• Open je mond.
• Stoot de lucht krachtig uit.

De fysiotherapeut kan ook oefening meegeven ter activering en om te blijven bewegen.

Levensverwachting en prognose

Je levensverwachting is grotendeels gebaseerd op de ernst of het stadium van de ziekte COPD. Zo heeft volgens onderzoek een 65-jarige man met COPD die rookt de volgende afname in de levensverwachting.[1]

• Stadium 1: 0,3 jaar
• Stadium 2: 2,2 jaar
• Stadium 3 of 4: 5,8 jaar

Voor ex-rokers is de afname van de levensverwachting:

• Stadium 2: 1,4 jaar
• Stadium 3 of 4: 5,6 jaar

Voor degenen die nooit gerookt hebben, is de afname van de levensverwachting:

• Stadium 2: 0,7 jaar
• Stadium 3 of 4: 1,3 jaar

Voor voormalige rokers en nooit-rokers is het verschil in levensverwachting voor mensen in stadium 0 en mensen in stadium 1 statistisch niet significant.

Noot:

1. Robert M Shavelle, David R Paculdo, Scott J Kush, David M Mannino, and David J Strauss. Life expectancy and years of life lost in chronic obstructive pulmonary disease: Findings from the NHANES III Follow-up Study. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis. 2009; 4: 137–148.

Lees verder

• COPD: symptomen, gevolgen, behandeling en medicatie COPD
• Bronchitis: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Longziekten of longaandoeningen: symptomen en oorzaken