Vruchtbaarheid en voeding

Op welke wijze hangen vruchtbaarheid en voeding samen? De hoeveelheid voedsel die een vrouw nuttigt, heeft invloed op haar vruchtbaarheid. Immers, tijdens haar vruchtbare periode is zowel bij ondergewicht als bij overgewicht (en obesitas) de kans op zwangerschap kleiner. Maar hoe zit het met de samenstelling van de voeding in relatie tot de vruchtbaarheid? Kun je als vrouw dankzij uitgekiende voeding zonder vruchtbaarheidsbehandeling je kans op zwangerschap vergroten?

Wetenschappelijk onderzoek naar vruchtbaarheid en voeding

Onvruchtbaarheid kan leiden tot gevoelens van grote onzekerheid en machteloosheid. Bij ongeveer een op de acht paren heeft de vrouw een probleem om in verwachting te raken. Volgens een grootschalig, wetenschappelijk onderzoek door de Amerikaanse Harvard-universiteit kan andere voeding in sommige gevallen bijdragen aan het effectief verhelpen van ongewenste kinderloosheid.

Boek The Fertility Diet

De resultaten van deze research naar onvruchtbaarheid bij de vrouw hebben in 2007 geleid tot publicatie van het boek The Fertility Diet door de artsen en wetenschappelijk onderzoekers Jorge E. Chavarro (hoofdauteur van het boek) en Walter C. Willett, en door de medisch auteur Patrick J. Skerrett.

Dit boek kreeg uitgebreide aandacht in de pers, omdat het in tegenstelling tot veel andere publicaties op dit gebied, berust op de resultaten van een grootschalig onderzoek, waaraan is bijgedragen door de internationaal vooraanstaand arts en wetenschappelijk onderzoeker Walter Willett. De inzichten van deze hoogleraar voedingsleer en epidemiologie aan de Amerikaanse Harvard-universiteit zijn soms anders dan die van officiële voedingsbureaus, maar in de ogen van andere gerenommeerde onderzoekers geldt hij als gezaghebbend.

Insulineresistentie en onvruchtbaarheid

In een (getranscribeerde) potcast van Scientific American's Science Talk op 15 oktober 2008 meldt Walter Willett dat Jorge Chavarro, de hoofdauteur van dit boek, de hypothese had opgesteld dat insulineresistentie kan leiden tot onvruchtbaarheid. Deze veronderstelling is sindsdien door wetenschappelijk onderzoek bevestigd. Vervolgens is Chavarro ook veel andere kwesties rond voeding en vrouwelijke vruchtbaarheid gaan onderzoeken. Uiteindelijk ontstond het idee de onderzoeksuitkomsten in een boek samen te vatten voor iedereen die meer wil weten over de relatie tussen voeding en vruchtbaarheid.

Voor het observationele onderzoek zijn de gegevens van ongeveer 116.000 vrouwen uit de beroemde Nurses' Health Study II gebruikt. Daarbij zijn de gegevens van ongeveer 19.000 vrouwen die zwanger wilden worden of zijn geworden over een periode van acht jaar gevolgd. De onderzoekers keken naar wat deze verpleegkundigen als hun voedingspatroon hadden gemeld en naar hun daaropvolgende ervaringen met vruchtbaarheid. Bij de analyse is rekening gehouden met factoren zoals roken en andere aspecten die van invloed kunnen zijn op de kans om zwanger te worden.

De bevindingen uit het onderzoek zijn vergeleken met die van fysiologische onderzoeken en kleine gerandomiseerd gecontroleerde onderzoeken naar andere aandoeningen. Denk bijvoorbeeld aan het polycysteus-ovariumsyndroom, diabetes type 2 en het insulineresistentiesyndroom die ook door verstoringen van insuline en andere hormonen worden beïnvloed . Ook is sprake van consistentie met veel bestaande medische kennis.

Geen gerandomiseerd grootschalig wetenschappelijk onderzoek

De wetenschappelijk deugdelijke beschikbare gegevens over dit onderwerp zijn schaars. Het in het boek behandelde onderzoek is de eerste systematische research naar de voedingsgewoonten en vruchtbaarheid bij de mens. Overigens is er geen sprake van een gerandomiseerd onderzoek onder een grote groep vrouwen, vanwege onzekerheid bij de onderzoekers dat zoiets op ethische wijze zou kunnen worden uitgevoerd.

In dit verband wijzen de onderzoekers op 21 december 2007 in hun reactie op een review in de New York Times er fijntjes op dat ook de als essentieel beschouwde aanbevelingen voor een gezonde levensstijl zoals niet roken, het vermijden van te veel zon op de huid, het eten van verzadigde en transvetten, het nemen van regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van overgewicht nooit in gerandomiseerd klinisch onderzoek zijn bewezen.

Voor welke vrouwen is er een grotere kans op zwangerschap?

Ter voorkoming van valse hoop: de aanbevelingen zijn bedoeld om onvruchtbaarheid vanwege het uitblijven van de eisprong te voorkomen en te verhelpen. Volgens de onderzoekers is ten minste een kwart van de gevallen van onvruchtbaarheid het gevolg van afwezigheid van de eisprong. In de transcriptie van het interview door Cynthia Graber in een podcast van de Scientific American op 15 oktober 2008 zegt Walter Willett zelfs dat in de Amerikaanse situatie naar zijn inschatting wel 60 of 70% van het aantal gevallen van onvruchtbaarheid bij de vrouw door een goed dieet en passend bewegingspatroon met succes kan worden behandeld.

De onderzoekers stellen duidelijk dat dit dieet géén verbetering kan bieden als de zwangerschap uitblijft vanwege fysieke belemmeringen zoals afwijkingen van de eileiders.

De onderstaande adviezen zijn gericht op die vormen van onvruchtbaarheid die theoretisch in beginsel met behulp van betere voeding kunnen worden behandeld. Uiteraard is het altijd verstandig bij vruchtbaarheidsproblemen een arts te raadplegen, om na te gaan of een behandeling nodig is en om begeleiding te krijgen.

Evenmin als in vitro (reageerbuisbevruchting) of andere behandelingsmethoden om een vrouw zwanger te maken, is dit dieet in alle gevallen succesvol. Maar het grote voordeel van deze voedingsadviezen is dat het opvolgen ervan weinig geld of inspanning kost, geen bijeffecten heeft en de gezondheid van het lichaam bevordert.

Vruchtbaarheidsvoedsel - mythen en feiten

Voeding die traditioneel als vruchtbaarheidsvoedsel wordt beschouwd blijkt in werkelijkheid geen positieve invloed te hebben op de kans op zwangerschap. Dat geldt voor oesters, champagne, knoflook, gingseng, kelp en yams (zoete aardappelen). Uit grootschalig wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat dit voedsel niet de vruchtbaarheid bij de vrouw bevordert.

Wat bijvoorbeeld volgens de onderzoekers wel positief werkt op de kans om zwanger te worden zijn: volle granen, gezonde vetten, goede eiwitten, en, wellicht verrassend, zelfs af en toe een roomijsje.

Het eten van veel suikerhoudend voedsel en geraffineerde koolhydraten leidt volgens Walter Willett tot hoge pieken in de bloedglucose en tot een grote vraag naar insuline. In de wetenschap is reeds langer bekend dat de extreme vorm van insulineresistentie die bij het polycysteus-ovariumsyndroom optreedt, zeer sterk samenhangt met onvruchtbaarheid, al is nog niet precies duidelijk wat het verband is.

Vermijd transvetzuren

Transvetten komen onder meer voor in sommige sauzen en dressings, kant-en-klaarmaaltijden, gefrituurde producten, soep en toetjes uit de fabriek, margarine, zoutjes, koek en gebak en snoep. Op sommige producten zoals zoutjes, koek en gebak uit de fabriek staat het gehalte aan transvet niet op het voedingsetiket, terwijl naar verwachting de hoeveelheid transvet in deze producten relatief hoog is.

Van transvet is bekend dat het de aderen doet dichtslibben en slecht is voor hart en bloedvaten. Daarnaast vormt het een van de risicofactoren voor diabetes type 2 en galblaasaandoeningen. Daarom is het van belang om zo weinig mogelijk transvet binnen te krijgen en waar mogelijk te vervangen door vloeibare, gezonde plantaardige olie.

Gebruik meer onverzadigde plantaardige olie

Vervang ongezonde vetzuren als transvet en verzadigde vetten zoveel mogelijk door meer enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetten. Deze gezonde plantaardige vetten verbeteren de gevoeligheid van het lichaam voor insuline, gaan ontstekingen tegen en zijn daarmee heilzaam voor de vruchtbaarheid.

Eet ook vaker noten en zaden. Ook koudwatervis zoals zalm en sardientjes bevatten gezond vet.

Kies vaker voor plantaardig eiwit

Plantaardige eiwitten kunnen bijdragen aan de opheffing van belemmeringen voor een zwangerschap.
Kies daarom in plaats van rood vlees dagelijks voor een portie peulvruchten zoals bonen of erwten, voor producten van sojabonen zoals tofu, en voor noten. Ook wat kip of vis op zijn tijd kan een geschikte vervanging van rood vlees zijn.

Zet langzame koolhydraten op het menu

Vermijd het gebruik van geraffineerde koolhydraten en vooral suikerhoudende drankjes.

Langzame, dus vezelrijke koolhydraten zoals volle granen, groenten, vers, ongeperst fruit en peulvruchten verbeteren de bloedsuiker- en insulinespiegels, en kunnen daardoor de vruchtbaarheid verhogen.

Drink volle melk in plaats van magere melk

De onderzoekers vermoeden (overigens met een slag om de arm, gezien de beperkte wetenschappelijke gegevens) dat magere melk de kans op onvruchtbaarheid vergroot.

Hun advies luidt: als je dagelijks melk drinkt en je wilt zwanger worden, kies dan liever voor een glas volle melk of een klein schaaltje roomijs of volle yoghurt. Op dat advies is een storm van kritiek losgebarsten. Een aantal vrouwen heeft in online reviews van het boek aangegeven dat het drinken van melk hun hormonale cyclus juist verstoort.

De onderzoekers hebben toegegeven dat hun onderzoek het eerste systematische onderzoek is waarin dit verband naar voren komt. Ze zouden meer onderzoek naar de aard van het verband toejuichen. Het vermoeden bestaat dat het oestrogeen en progresteron in de volle melk de zich ontwikkelende eicellen als het ware een extra zetje geven en daarmee de vrouw een betere kans op zwangerschap bieden. Deze hormonen ontbreken in magere melk. Misschien werken het androgeen en ander groeihormoon in magere melk nadelig op de kans op zwangerschap.

Overigens wijst Walter Willett er ook op dat vaststaat dat volle-zuivelproducten een hoger risico op borstkanker bij de vrouw in haar vruchtbare jaren opleveren en bij mannen een grotere kans op prostaatkanker. Als hij in 2011 in Nederland is voor zijn lezing in het Erasmus MC in het kader van "Lof der Geneeskunst 2011" , vertelt hij dat hij, in afwachting van nader onderzoek naar de schadelijke effecten van melk, twee glazen melk of melkproducten per dag reeds als "veel" beschouwt.

Multivitaminepillen en foliumzuur

Uit een groot onderzoek naar vitamines en foliumzuur is naar voren gekomen dat inname hiervan het risico van neuraalbuiseffecten bij het ongeboren kind doet verminderen. Gedacht wordt aan een dagelijkse dosis van 400 microgram aan foliumzuur. De vrouwen die vitamines slikken, zouden overigens ook meer kans hebben op een tweeling.

Zorg voor volop plantaardig ijzer

Het lijkt erop dat plantaardig ijzer de vruchtbaarheid kan verhogen. Dergelijk ijzer zit bijvoorbeeld in volle granen, spinazie, pompoen, tomaten en rode bietjes.

Drink het liefst water

Water lijkt de gezondste drank te zijn. Koffie, thee en alcohol kunnen voorafgaande aan de zwangerschap met mate worden gedronken. Blijf liever uit de buurt van frisdrank met suiker: deze lijkt negatief te werken op de eisprong.

De uitkomsten van de verschillende onderzoeken naar de werking van naar koffie en thee lopen om nog onduidelijke redenen uiteen van enigszins nadelig tot enigszins gunstig. Uit sommige studies blijkt dat koffie de insulineresistentie verkleint en daardoor een gunstige invloed op de vruchtbaarheid heeft. De onderzoekers achten het mogelijk dat de positieve en negatieve gevolgen van koffie en thee tegen elkaar wegvallen. Daarom luidt het advies om matig te zijn met koffie en thee als je zwanger wilt raken.

Werk aan een goed gewicht voor zwangerschap

Een gezond gewicht is een zeer belangrijke factor: te dun is niet goed en te dik evenmin. Zowel ondergewicht als overgewicht kunnen de menstruatiecyclus of ovulatie (eisprong) verstoren.

Als je zwanger wilt worden, is volgens de onderzoekers een BMI van 20-24 ideaal. Maar volgens hen helpt het al als je kans ziet je gewicht een beetje in de gewenste richting te sturen.

Leid een gezond actief leven als je zwanger wilt raken

Als je weinig beweegt, kan wat extra dagelijkse lichaamsbeweging je vruchtbaarheid helpen vergroten. Maar overdrijf niet: vooral als je wat lichter weegt, kan te veel lichaamsbeweging de eisprong belemmeren en daarmee je kansen op het krijgen van een baby verkleinen. Wel zou uit het onderzoek zijn gebleken dat een matig niveau van fysieke activiteit buitengewoon gunstig kan werken op de kans op zwangerschap.

Wie bovenstaande tien tips in acht neemt, zou volgens de onderzoekers zijn gezondheid bevorderen, en in het geval van een vrouw die in verwachting wenst te raken, in een aantal gevallen de kans op zwangerschap vergroten.

Lees verder

• Overgewicht door antibiotica
• Biologische oorzaken van overgewicht
• Het Bill-Clinton dieet
• Slim slanker worden