Wintertenen, winterhanden: symptomen, oorzaak en behandeling

Wintertenen of winterhanden (medische benaming: perniones), zijn kleine, jeukende, pijnlijke paarsrode zwellingen die zich ontwikkelen op de bovenkant van tenen en vingers. Ze ontstaan meestal als gevolg van een abnormale reactie op kou. Naar schatting is circa 10% van de mensen gevoelig voor het ontwikkelen van winterhanden en/of wintertenen. Als je gevoelig bent voor het ontwikkelen van winterhanden en wintertenen, dan moet je zo veel mogelijk kou en vocht proberen te vermijden of je er goed tegen beschermen. Het is een vervelende, doch onschuldige aandoening die vanzelf overgaat. Vaak zijn de klachten van winterhanden en wintertenen binnen twee weken verdwenen, maar soms duurt het wat langer. Deze kwaal kan geen kwaad en er zijn geen ernstige complicaties bekend.

Wintertenen en winterhanden

• Wat zijn winterhanden en wintertenen?
• Oorzaak van winterhanden en wintertenen
• Risicofactoren
• Kleding
• Geslacht en gewicht
• Omgeving en seizoen
• Slechte bloedsomloop
• Ziekte van Raynaud
• Overige risicofactoren
• Symptomen van winterhanden en wintertenen
• Complicaties
• Wanneer je huisarts raadplegen?
• Diagnose en onderzoek
• Behandeling van winterhanden en wintertenen
• Zelflimiterend
• Medicatie
• Zelfzorg
• Preventie
• Plantengeneeskunde bij wintertenen en winterhanden
• Prognose
• Voorkómen van winterhanden en wintertenen

Wat zijn winterhanden en wintertenen?

Winterhanden of wintertenen zijn kleine, jeukende, pijnlijke, paarsrode tot blauwe zwellingen op de huid. Als het buiten koud en vochtig is, krijgen sommige mensen last van winterhanden of -tenen. Ofschoon het een onschuldige kwaal is, die zelflimiterend is, kan het zeer onaangenaam zijn. Vooral voor mensen die buiten in de kou werken kan het een hinderlijke kwaal zijn.

Oorzaak van winterhanden en wintertenen

Winterhanden en -tenen worden veroorzaakt door een abnormale reactie van de spiertjes in de bloedvaten in de uiteinden van het lichaam op kou, en dan vooral vochtige kou, waardoor de kleine bloedvaatjes in de huid tijdelijk verkrampen en vernauwen. Door deze verkramping stroomt het bloed niet meer goed door en als reactie daarop gaat de huid zwellen en ontsteken, waarbij tevens blaren en wondjes kunnen ontstaan. De aandoening doet zich vooral voor in koude jaargetijden, bij vochtige kou. Daar komt dan ook de naam wintertenen en winterhanden vandaan.

Risicofactoren

Factoren die het risico op winterhanden en wintertenen kunnen verhogen zijn:

Kleding

Kleding die is strak is of te bloot waardoor de huid aan de kou is blootgesteld. Het dragen van strakke kleding en schoenen in koud, vochtig weer kan je meer vatbaar maken voor winterhanden. En huid die is blootgesteld aan koude, vochtige omstandigheden heeft meer kans om winterhanden ontwikkelen.

Geslacht en gewicht

Vrouwen hebben meer kans om winterhanden te krijgen dan kinderen en mannen. Ook mensen met een te laag lichaamsgewicht (ongeveer 20 procent lager dan normaal is voor hun lengte), hebben een verhoogd risico op winterhanden. Ook een flink overgewicht maakt de kans op het krijgen van winterhanden en wintertenen groter.

Omgeving en seizoen

Wintertenen en winterhanden komen minder vaak voor in koudere en drogere gebieden, omdat de leefomstandigheden en de kleding in deze gebieden meer bescherming bieden tegen kou. Het risico is hoger als je in een gebied woont met een hoge luchtvochtigheid en koud, maar geen vrieskou. de aandoening komt vooral voor van november tot april. Mensen die veel buitenshuis in de koude werken, hebben ook een verhoogd risico.

Slechte bloedsomloop

Het hebben van een slechte bloedsomloop is een risicofactor. Mensen met een slechte bloedsomloop zijn gevoeliger voor veranderingen in temperatuur, waardoor ze meer vatbaar zijn voor winterhanden. Mensen met perifere vasculaire aandoeningen als gevolg van diabetes, roken, hyperlipidemie, hebben vaker winterhanden en -tenen.

Ziekte van Raynaud

Mensen met de ziekte van Raynaud zijn vatbaarder voor winterhanden. Hierbij gaat het om het plotseling optreden van verkleuringen van vingers en/of tenen bij blootstelling aan kou of bij emotie, als gevolg van kramp in de bloedvaten waardoor de bloedstroom naar vingers en/of tenen tijdelijk minder is.

Overige risicofactoren

Andere risicofactoren zijn:

• een familiale aanleg tot winterhanden en wintervoeten;
• het nemen van bètablokkers (medicijnen die de bloeddruk verlagen);
• hormonale schommelingen (alhoewel winterhanden soms verbeteren tijdens de zwangerschap);
• hyperhidrose (overmatig zweten).

Symptomen van winterhanden en wintertenen

Winterhanden en -tenen treden verscheidene uren na blootstelling aan de kou op. Er ontstaan jeukende, pijnlijke, branderige, kleine paarsrode zwellingen. Meestal bevinden deze zwellingen zich op de bovenzijde van de tenen of vingers, maar ze kunnen zich ook voordoen op andere plaatsen van het lichaam, zoals onderbenen, hielen, neus, oren (oorlellen) en billen. De klachten gaan vanzelf over. Soms al binnen een uur, maar het kan ook meerdere weken duren. Bij toenemende kou verergeren de klachten en ze verdwijnen als het weer warmer wordt.

Complicaties

Wintertenen en -handen kunnen complicaties als blaren en wondjes veroorzaken. Als dat gebeurt, kun je zweren en infecties ontwikkelen. Raadpleeg je huisarts als je een secundaire bacteriële infectie vermoedt.

Wanneer je huisarts raadplegen?

Wintertenen en winterhanden verdwijnen meestal vanzelf. Maak een afspraak met je huisarts als er complicaties optreden, als de pijn buitengewoon ernstig is, als je een infectie vermoedt, of als de klachten niet verbeteren na één tot twee weken. Bij diabetes of een slechte bloedsomloop, kan het herstel langer duren.

Diagnose en onderzoek

Over het algemeen is het niet nodig om een afspraak te maken met de huisarts in verband met wintertenen of -handen. De huisarts zal een grondige vraaggesprek (anamnese) met je voeren en daarna lichamelijk onderzoek doen. Hierbij zal hij kijken naar de huid en hij zal tevens de bloedsomloop controleren. Vaak is dit voldoende om de diagnose te stellen. de huisarts kan besluiten tot het nemen van een huidbiopt omdat hij zekerheid wil hebben over de diagnose van een huidaandoening. Hierbij wordt een klein stukje uit de huid verwijderd voor onderzoek.

Behandeling van winterhanden en wintertenen

Zelflimiterend

Hoewel winterhanden en -tenen een hinderlijke aandoening is, is het een onschuldige kwaal die vanzelf weer overgaat. Maak een afspraak met je huisarts als je last hebt van blaren of wondjes, wanneer de klachten heftig zijn, je last hebt van huidafwijkingen op andere plaatsen dan tenen of vingers en/of de klachten niet alleen tijdens kou optreden.

Medicatie

Er bestaat geen bewezen effectieve behandeling voor deze kwaal, maar als je last hebt van ernstige klachten kan behandeling met het middel nifedipine overwogen worden. Dit is een calciumblokker die de bloeddruk kan verlagen en ervoor worgt dat de bloedvaten zich ontspannen. Dit middel kan de bloedstroom in de kleine bloedvaten verbeteren, waardoor de jeuk of pijn van winterhanden en -tenen kan verminderen. In een open onderzoek waarbij aan 34 patiënten met ernstige perniones nifedipine (20 tot 60 mg, afhankelijk van werking en bijwerkingen) werd gegeven, blijkt dat de klachten van winterhanden waren in gemiddeld 8 dagen verdwenen, van de voeten en handen in 21 dagen en van voeten alleen in 23 dagen.¹

De aangedane plekken kun je ook insmeren met lokale middelen die de huiddoorbloeding verbeteren, zoals capsicum crème 0.075% FNA, dat op recept verkrijgbaar is. Het middel Midalgan Forte is verkrijgbaar zonder recept bij drogist of apotheek

Zelfzorg

Sommige mensen proberen zalven, wisselbaden, waarbij je afwisselend het aangetaste gebied drie minuten in warm water en daarna dertig seconden in koud water zet, en massages. Van al deze maatregelen is echter niet bewezen dat ze helpen. Wat verder helpt is proberen kou te vermijden of je beter tegen de kou te beschermen.

Preventie

Als preventieve behandeling wordt soms een injectie met vitamine D3 gegeven voordat het winterseizoen ingaat, maar er is geen bewijs voor de werking hiervan.

Plantengeneeskunde bij wintertenen en winterhanden

De uitwendige toepassing van populier (Populus species) wordt geadviseerd bij winterhanden en -voeten, aangezien populierenknoppen salicylaten, welke naast een pijnstillende ook een ontstekingsremmende werking heeft. Er worden kant- en klare preparaten (zalf) en aftreksels van losse knoppen gebruikt. Ten behoeve van kompressen kun je het beste 3 tl knoppen door 300 ml koud water doen. Laat dat even koken en gebruik het afgekoeld voor een kompres.

Prognose

De klachten van winterhanden gaan vaak vanzelf over binnen 2 weken en soms wat langer. De klachten kunnen weer terug komen bij blootstelling aan (vochtige) koude.

Voorkómen van winterhanden en wintertenen

Als je gevoelig bent voor winterhanden, dan kun je de volgende maatregelen in acht nemen om te voorkomen dat je er last van krijgt:

• Probeer kou en vocht te vermijden.
• Houd je handen en voeten warm bij koud en vochtig weer door je te kleden met warme handschoenen en sokken. Overweeg speciale verwarmde handschoenen en sokken als winterhanden een terugkerend probleem vormen.
• Houd je hoofd en oren warm door het dragen van een hoofddeksel (bijvoorbeeld een muts) en sjaal.
• Draag goed passend en niet-knellende kleding.
• Probeer zoveel mogelijk in beweging te blijven.
• Je moet in de kou zo warm mogelijk blijven. Het dragen van een aantal losse lagen kleding is ideaal om lichaamswarmte vast te houden. Je moet ook proberen om zo droog mogelijk te blijven.
• Nadat je in de kou bent geweest, moet je niet de huid te snel verwarmen, maar doe dit geleidelijk.
• Ter preventie kun je wisselbaden nemen (dat is het na elkaar koud en warm water gebruiken voor het baden of douchen), waardoor de doorbloeding verbetert.
• Regelmatig en voldoende bewegen tijdens koude omstandigheden kan helpen.
• Niet roken, aangezien nicotine de bloedvaten vernauwt.

Noot:

1. J.A.H. Eekhof & L. de Jong-Potjer. Wintertenen. Farmacotherapeutische richtlijn. Nederlands Huisartsen Genootschap 2004.

Lees verder

• Fenomeen van Raynaud: symptomen, oorzaak en behandeling
• Pijnlijke voeten, ontstoken tenen, pijn, irritatie, zwelling
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Tintelende tenen & vingers: oorzaken & symptomen tintelingen
• Tintelende voeten en handen: oorzaken van tintelingen