Altijd moe, willen slapen: bijnieruitputting, cortisoltekort

Fit en lekker in het vel zitten dat willen we allemaal. Maar door toedoen van stress, spanningen kan men dermate veel qua energie van het lichaam vragen, dat de aanmaak van zekere hormonen wordt ontregeld. Daarbij gaat het specifiek om cortisol, adrenaline en dehydroepiandrosteron. Indien deze door bijnieruitputting in onbalans komen, dan kan het tot ernstige tekorten leiden. Wat houdt bijnieruitputting in, wat zijn de verantwoordelijke stoffen en hoe leidt cortisoltekort tot chronische vermoeidheidsklachten?

Bijnieruitputting, cortisoltekort

• Invloed chronische vermoeidheid
• Verschil met burn-out
• Wat doen de bijnieren?
• Wat als het niet goed werkt?
• Hoe bijnieruitputting herkennen?
• Ziekte van Addison en cortisoltekort
• Omstandigheden die het verslechteren
• Problemen vermijden

Invloed chronische vermoeidheid

Standaard heeft de mens een normale slaap nodig van twee maal een cyclus van drie of vier uur. Het zorgt ervoor dat we zes tot acht uur per nacht slapen. Indien er sprake is van chronisch moe zijn, dan wordt men na de nachtrust uitgeput wakker. Oftewel een zeer slechte start van de dag, waarbij de persoon zich door de dag heen tracht te sleuren. Het liefst wil men lang gaan slapen, omdat men totaal geen energie meer heeft. Omdat men in deze omstandigheid zeer ontevreden is, kan het soms met een burn-out worden vergist. Wat houdt bijnieruitputting in, hoe zorgt cortisol voor een tekort aan energie en hoe kan het worden behandeld?

Verschil met burn-out

Is men overwerkt of heeft men teveel spanningen dan daalt de lichaamstevredenheid. Daaraan ten grondslag ligt de neurotransmitter serotonine. Voelen we ons goed dan is het serotoninegehalte hoog, echter door angsten of stress wordt de neurotransmitter verbruikt. Bij aanhoudende stress kan het tot een negatieve spiraal leiden, waarbij de tevredenheid steeds verder afneemt. Het geeft overspannenheid, ernstige vermoeidheid en kan tot een burn-out met depressiviteit leiden. Het is voor de werkgever van belang om de omstandigheid tijdig te herkennen, zodat men met ziekteverlof kan gaan. Herstel door langdurig voldoende rust te nemen is van belang. Ook hier is sprake van toenemende vermoeidheid. In het geval van bijnieruitputting – met vergelijkbare klachten - gaat het om een tekort aan cortisol.

Wat doen de bijnieren?

De nieren vormen de zuiveraars van het bloed, zodat afvalstoffen via de plas worden afgevoerd. Deze organen liggen ingekapseld in de onderrugspieren. Daar boven liggen de bijnieren (lit.1). Het is een relatief klein orgaantje, waarbij het bijniermerg en bijnierschors verschillende functies hebben. De volgende noodzakelijke stoffen worden aangemaakt.

Bijniermerg

Het binnenste van de bijnieren is verantwoordelijk voor de aanmaak van adrenaline en noradrenaline. Het is noodzakelijk voor een goede bloeddruk, maar ook hoe snel het hart klopt. Denk aan angstige omstandigheden, waardoor adrenaline wordt aangemaakt en de hartslag toeneemt. Weinig noradrenaline zorgt ervoor dat men depressief is, terwijl veel noradrenaline men in een gespannen of euforische staat brengt (lit.2).

Bijnierschors

Het over de merg gelegen deel geheten de bijnierschors maakt een aantal noodzakelijke stoffen aan. Enerzijds gaat het om aldosteron, waarmee de bloeddruk, vocht- en het zoutgehalte (natrium, kalium) in het lichaam wordt geregeld (lit.3). Het bepaalt daarmee ook hoe kwiek we ons voelen, maar ook hoe goed bijvoorbeeld de zenuwbanen functioneren. Aanvullend wordt cortisol aangemaakt. Het is van essentieel belang voor het immuunsysteem, bij de vertering van voedsel en heeft grote invloed op het slaap-waakritme (lit.4). Het is eveneens van toepassing bij het verkrijgen van grote hoeveelheden energie, indien adrenaline spontaan wordt aangemaakt. Verder maakt de bijnierschors ook androgenen (voorloper testosteron) en oestrogeen aan, waarmee verschillende geslachtskenmerken worden gestimuleerd. Verder wordt dehydroepiandrosteron voor een goede energiehuishouding aangemaakt.

Wat als het niet goed werkt?

Indien de bijnierschors niet goed werkt dan kan het uiteenlopende problemen geven. Meest belangrijke daarbij zijn een drietal hormonen zijnde adrenaline, dehydroepiandrosteron en cortisol. Deze drie hebben normaal een zekere balans, zodat stress goed wordt opgevangen en we bij veel spanningen wel voldoende energie hebben om door te gaan. Oftewel het zorgt voor doorzettingsvermogen en puf. Door toedoen van structureel overmatig veel stress in het leven worden deze stoffen in hoge mate aangemaakt. Teveel resulteert in een afnemende weerstand en osteoporose. Overbelasting van het orgaan kan ertoe leiden dat het minder goed werkt, waardoor deze hormonen onvoldoende worden aangemaakt. Oftewel van veel hormonen slaat het om naar onvoldoende hormonen, waardoor we geen energie meer hebben. Na rust is het lichaam onvoldoende hersteld, waardoor we nog steeds moe en futloos zijn.

Hoe bijnieruitputting herkennen?

Ernstig moe en reeds uitgeput wakker worden zijn duidelijke eigenschappen. Men komt moeilijk op gang, doordat men onvoldoende energie heeft. Dagelijkse activiteiten zoals werken worden met veel moeite gedaan, waarbij zowel de kwaliteit als kwantiteit snel afneemt. Men heeft zin aan voeding met veel zout, doordat kalium en natrium overmatig worden afgevoerd. De persoon heeft minder controle over de spieren, waarbij tintelingen, krachtverlies en gevoelloosheid van toepassing kunnen zijn. Er is daarbij sprake van verlaagde lichaamstevredenheid vergelijkbaar met overspannenheid. De aandoening kan meerdere gevolgen hebben en dus moet men het herkennen. Om het aan te kunnen tonen dient de balans tussen aldosteron, cortisol en renine via een bloedtest te worden aangetoond.

Ziekte van Addison en cortisoltekort

Het niet goed werken 6van de bijnieren waardoor cortisoltekort ontstaat, valt onder de noemer ziekte van Addison. Door het tekort wordt overmatig veel adrenocoricotroop aangemaakt, waardoor het lichaam heftig kan reageren. De menstruatie blijft uit terwijl men anemie heeft. Men heeft totaal geen energie, waardoor men uitgeput is. De huid kan daarbij oranje verkleuren. Omdat de vertering ook wordt aangetast, verliest de persoon snel gewicht en heeft men minder zin om te eten. Doordat ook kalium en natrium worden uitgeplast, neemt de goede werking van spieren en zenuwen verder af. De persoon kan verward reageren, brabbelen en heeft een slechte concentratie. Bij overmatige stress kan het tot de Addisoncrisis leiden, waarbij men in een shocktoestand terechtkomt. Dit geeft reeds aan dat een vergevorderd cortisoltekort ernstige gevolgen kan geven en dient adequaat te worden behandeld.

Omstandigheden die het verslechteren

Naast lichamelijk problemen kunnen ook andere factoren de omstandigheid verslechteren. De goede balans tussen de bijnierhormonen kan worden verstoord door toedoen van:

• het hebben van continue stress op het werk of relationele problemen;
• veel angsten hebben, onzekerheid over de toekomst, financiële verplichtingen of werkloosheid;
• medicatie, allergieën, bepaalde voedselinname (eentonig en verkeerd eten innemen);
• een reeds ontregeld slaapritme;
• langdurige verdriet hebben of rouwen om een naaste.

Deze en andere redenen kunnen ernstige vermoeidheid triggeren, waarbij het cortisolgehalte snel daalt. In deze gevallen is er dus reeds sprake van een slechte balans tussen voorgenoemde hormonen. Het kan dus de laatste druppel zijn waardoor men chronische vermoeidheid krijgt.

Problemen vermijden

Uiteraard is het noodzaak om stressvolle omstandigheden compleet te vermijden. Het vreet namelijk energie en dat heeft het lichaam niet ter beschikking. Oftewel men moet een rustige baan hebben, waarbij men weinig spanning heeft. Ook de thuissituatie moet onder controle zijn, waarbij men altijd een tevreden gevoel behoudt. Onthaasten, ontspannen zijn van groot belang, waarnaast voldoende beweging nuttig is. Beweging activeert namelijk de energie-aanmaak door suikers uit voedsel en opgeslagen vetten aan te wenden. Daarbij is het verstandig om een gebalanceerde maaltijd in te nemen. Voldoende groenten (éénderde deel), volkoren (éénderde deel), fruit, vlees en noten is noodzakelijk. Heeft men veel klachten dan moet men specifiek meer eiwitten innemen en het aandeel fruit met granen verminderen (lit.5). Ook moet men snelverbrandende koolhydraten en verzadigde vetten vermijden. Denk daarnaast ook aan de inname van omega-3 olie via het eten van vis, maar ook door supplementen in te nemen.

Laat u bij aanhoudende dufheids- en vermoeidheidsklachten informeren door een natuurgeneeskundige bij u in de buurt. Vraag daarbij eveneens om informatie hoe de inname van creatinesupplementen om meer energie te verkrijgen.

Lees verder

• Aldosteron, cortisol en renine balans van invloed op ziekten
• MEN 2 syndroom: tumorvorming (bij)schildklier en bijnieren
• Langdurig moe, vermoeidheid, wat kan de oorzaak zijn?