Hoofdpijn bij de slaap: oorzaken van arteriitis temporalis

Pijn rond een slaap of beide slapen, wat kan het zijn? Bij de aandoening arteriitis temporalis treedt er hoofdpijn ter hoogte van de slaap (of beide slapen zowel links als rechts) op. De hoofdpijn kan zich manifesteren als heftig en bonzend. Arteriitis temporalis is een ontsteking van een slagader aan de zijkant van het hoofd. De huid boven het ontstoken bloedvat wordt soms rood en kan steken of branden. Het bloedvat kan opzwellen en knobbelig aanvoelen. Je kunt pijn bij het kauwen ervaren. Soms heb je koorts. Je hebt ook minder zin in eten en daardoor kun je gewicht verliezen. Het is bij arteriitis temporalis geboden om snel een behandeling in te zetten, want dit voorkomt ernstige complicaties. Meestal krijg je krachtige orale corticosteroïden voorgeschreven zoals prednison.

Wat is arteriitis temporalis?
Epidemiologie
Oorzaken van arteriitis temporalis
Risicfactoren en -groepen
Symptomen: hoofdpijn bij de slaap, links/rechts
Verschijnselen
Polymyalgia rheumatica
Onderzoek en diagnose
Onderzoek door internist of reumatoloog
Differentiële diagnose
Behandeling van arteriitis temporalis
Prognose
Complicaties van arteritis temporalis
Preventie

Wat is arteriitis temporalis?

Tijdens een weekendwandeling met vrienden merkte een oudere vrouw dat ze al een paar dagen een vervelende, kloppende hoofdpijn aan de zijkant van haar hoofd had, vooral bij haar slaap. Ze dacht dat het kwam door spanning of een verkeerde houding. Pas toen ze 's nachts wakker werd met scherpe pijn en moeite had om te kauwen, besloot ze naar de dokter te gaan. Die vertelde haar iets waar ze nooit aan had gedacht: arteriitis temporalis, een ontsteking van een slagader die ernstige gevolgen kan hebben als het niet op tijd wordt ontdekt.

Arteriitis temporalis is een ontsteking van de arteria temporalis, een slagader aan de zijkant van het hoofd, waardoor deze vernauwd raakt en er als gevolg daarvan minder bloed doorheen stroomt. Een enkele keer kunnen ook andere slagaders dan die van het hoofd en de hals worden aangedaan, maar vaak is alleen de slagader aan één kant van het hoofd ontstoken Beide kanten kan ook. Arteriitis temporalis is een vorm van reuscelarteriitis (RCA). Dit is een aandoening waarbij ontstekingen in (middel)grote slagaders in het lichaam ontstaan. De aandoening komt vooral voor bij mensen boven de 50 jaar, vaker bij vrouwen dan bij mannen.

Epidemiologie

Arteriitis temporalis is niet heel zeldzaam, maar ook niet iets dat je zomaar kunt negeren. In Europa treft deze aandoening jaarlijks zo'n 15 tot 30 mensen per 100.000 inwoners boven de 50 jaar. De cijfers in Nederland en België liggen in lijn met de rest van Europa. Vooral mensen boven de 70 lopen risico. Vrouwen worden bijna twee keer zo vaak getroffen als mannen. Het lijkt te komen door een mix van genetische factoren en veranderingen in het immuunsysteem die optreden naarmate we ouder worden. Het komt vaker voor bij mensen van Noord-Europese afkomst, wat wijst op een genetische gevoeligheid. Ook virale infecties en andere auto-immuunziekten spelen waarschijnlijk een rol door het immuunsysteem te triggeren en zo een ontstekingsreactie in de slagaders op gang te brengen.

Klinisch Beeld
Het typische beeld van arteriitis temporalis? Stel je een oudere persoon voor die plotseling te maken krijgt met een hevige, kloppende hoofdpijn aan de zijkant van het hoofd. Vaak gaat dit gepaard met kaakpijn bij het kauwen en een gevoel van uitputting. De pijn zit meestal bij de slapen, waar de ontstoken slagaders zich bevinden, en de hoofdhuid kan ook gevoelig zijn. Andere klachten zijn algehele malaise, spierpijn (polymyalgia rheumatica), en soms koorts. De aandoening komt vaker voor in koude klimaten, misschien omdat infecties het immuunsysteem vaker activeren in deze omstandigheden. Er is ook een seizoensgebonden patroon: in de wintermaanden zien we meer diagnoses. Zonder behandeling kan arteriitis temporalis leiden tot ernstige complicaties, zoals verlies van gezichtsvermogen door afsluiting van de slagader die het oog van bloed voorziet. Vroege herkenning van de symptomen is cruciaal om permanente schade te voorkomen.

Complicaties en Behandeling
Arteriitis temporalis kan verwoestende gevolgen hebben. Daarom is het essentieel dat de aandoening op tijd wordt herkend en behandeld. Onbehandeld kan het in wel 20% van de gevallen leiden tot blijvende blindheid door een gebrek aan bloedtoevoer naar het oog. Corticosteroïden zijn de belangrijkste behandeling en werken effectief tegen de ontsteking, maar ze hebben ook bijwerkingen zoals gewichtstoename, botontkalking en een verhoogd risico op infecties. Daarom proberen artsen de dosis corticosteroïden langzaam af te bouwen zodra de ontsteking onder controle is. Soms worden immunosuppressiva toegevoegd om de dosis verder te verlagen en de kans op complicaties te verkleinen. Regelmatige controles zijn belangrijk om de behandeling goed te volgen en eventuele bijwerkingen snel op te merken. Daarnaast wordt patiënten aangeraden een gezonde levensstijl aan te houden, met voldoende beweging en calcium- en vitamine D-supplementen voor de botgezondheid. Zo kan de impact van de medicatie zoveel mogelijk beperkt worden.

Conclusie
Arteriitis temporalis treft vooral ouderen en benadrukt hoe belangrijk het is om lichamelijke signalen serieus te nemen. Een simpele, terugkerende hoofdpijn kan meer zijn dan alleen wat spanning of stress. Door alert te zijn en snel in te grijpen met de juiste behandeling, kunnen ernstige complicaties zoals blindheid worden voorkomen. Het herkennen van de eerste tekenen van arteriitis temporalis kan het verschil maken tussen een leven vol beperkingen en een gelukkig, pijnvrij bestaan.

Oorzaken van arteriitis temporalis

Arteriitis temporalis, ook wel bekend als reuzencelarteriitis, blijft een mysterieuze aandoening waarbij de exacte oorzaak tot op de dag van vandaag, anno 2024, nog steeds onbekend is. Wat we wél weten, is dat deze ontsteking van de middelgrote en grote slagaders vaak voorafgegaan wordt door infecties, met name in de luchtwegen. Maar daar houdt het verhaal niet op. De ziekte lijkt veel meer te zijn dan alleen een nasleep van een infectie; het is een samenspel van genetica, immuunsysteemreacties en omgevingsfactoren.

Erfelijkheid
Erfelijkheid speelt mogelijk een belangrijke rol. Onderzoekers vermoeden dat sommige mensen een genetische aanleg hebben waardoor ze vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van arteriitis temporalis. Deze genetische kwetsbaarheid kan ervoor zorgen dat het immuunsysteem overactief reageert wanneer het te maken krijgt met bepaalde prikkels, zoals een luchtweginfectie. Dit kan leiden tot een ontsteking in de slagaders, die zich uiteindelijk uit in de symptomen van arteriitis temporalis. Er is ook sprake van een verband tussen de ziekte en andere auto-immuunziekten, wat suggereert dat een ontregeld immuunsysteem een kernrol speelt in de ontwikkeling van deze aandoening.

Omgevingsfactoren
Daarnaast zijn er aanwijzingen dat omgevingsfactoren, zoals virale of bacteriële infecties, een trigger kunnen zijn die het proces in gang zet. Denk bijvoorbeeld aan een eenvoudige verkoudheid of griep die bij iemand zonder aanleg zonder problemen verdwijnt, maar bij iemand met een genetische kwetsbaarheid een kettingreactie in gang kan zetten. Het immuunsysteem, normaal gesproken een trouwe beschermer, slaat op hol en valt per ongeluk de slagaders aan. Deze ontstekingsreactie kan ernstige gevolgen hebben, zoals pijn, zwelling en in sommige gevallen zelfs blindheid als de slagader die het oog van bloed voorziet, wordt aangetast.

Leeftijd en geslacht
Naast genetische en omgevingsfactoren kan ook leeftijd een bepalende factor zijn. Arteriitis temporalis treft voornamelijk mensen ouder dan 50 jaar, waarbij het risico stijgt naarmate men ouder wordt. Dit wijst erop dat veranderingen in het immuunsysteem door veroudering bijdragen aan de gevoeligheid voor de ziekte. Het immuunsysteem verliest met de jaren wat van zijn precisie, waardoor het sneller de eigen weefsels aanvalt in plaats van enkel externe bedreigingen. Vrouwen lijken daarnaast bijna twee keer zo vaak getroffen te worden als mannen, wat mogelijk samenhangt met hormonale verschillen die van invloed zijn op het immuunsysteem.

Seizoensgebonden factoren
Er zijn ook theorieën die stellen dat bepaalde omgevingsinvloeden, zoals seizoensgebonden factoren, een rol spelen. Zo is er een lichte toename in het aantal diagnoses van arteriitis temporalis in de wintermaanden. Mogelijk komt dit doordat infecties, zoals griep, vaker voorkomen in de koudere periodes van het jaar en daarmee een trigger kunnen zijn voor de ziekte. Deze seizoensgebondenheid laat zien dat arteriitis temporalis niet alleen genetisch bepaald is, maar ook sterk afhankelijk is van omgevingsfactoren en het samenspel daartussen.

Risicfactoren en -groepen

Als je kijkt naar wie het meest kwetsbaar is voor arteriitis temporalis, zijn er een paar duidelijke risicogroepen en factoren die naar voren komen. Leeftijd is misschien wel de grootste factor: als je boven de 50 bent, neemt het risico flink toe. De aandoening komt het vaakst voor bij mensen ouder dan 70 jaar. Ook vrouwen hebben pech, want zij worden bijna twee keer zo vaak getroffen als mannen. Dat komt waarschijnlijk door hormonale verschillen die invloed hebben op hoe je immuunsysteem werkt.

Daarnaast kan erfelijkheid een rol spelen. Als je familieleden hebt met een geschiedenis van arteriitis temporalis of andere auto-immuunziekten, dan is jouw risico groter. Genetische aanleg kan ervoor zorgen dat je immuunsysteem soms overreageert en je eigen slagaders aanvalt. En dan zijn er ook nog omgevingsfactoren die invloed hebben. Als je bijvoorbeeld in een kouder klimaat leeft, heb je een hogere kans om de aandoening te krijgen. Virale infecties, zoals een flinke griep, kunnen soms de druppel zijn die de emmer doet overlopen en je immuunsysteem in de war brengt.

Het is ook interessant dat er een seizoensgebonden patroon is. In de wintermaanden worden meer mensen gediagnosticeerd met arteriitis temporalis. Waarschijnlijk komt dit doordat infecties in de winter vaker voorkomen, waardoor het immuunsysteem extra geactiveerd wordt. Dat is een belangrijke hint dat deze aandoening niet alleen genetisch is, maar ook sterk beïnvloed wordt door je omgeving.

Gewichtsverlies / Bron: Istock.com/VladimirFLoyd

Symptomen: hoofdpijn bij de slaap, links/rechts

Verschijnselen

De symptomen van arteriitis temporalis kunnen de volgende zijn:

Hoofdpijn ter hoogte van de slaap (of hoofdpijn aan beide slapen, rechterkant en linkerkant). Deze hoofdpijn kan heftig en bonzend zijn.
Gevoelige hoofdhuid (bijvoorbeeld bij het borstelen van de haren): de huid boven het ontstoken bloedvat wordt soms rood en kan een stekend of brandend gevoel geven.
Opgezette, gevoelige slaapslagaders die knobbelig kunnen aanvoelen.
(Spier)pijn en stijfheid in achterhoofd, schedeldak en nek. Soms ook in schouders en bovenarmen.
Pijn in de arm na het gebruik van de arm.
Kaakpijn en kauwen doet soms pijn.
Soms koorts.
Gewrichtsstijfheid.
Gehoorverlies.
Minder zin in eten en daardoor gewichtsverlies.
Wazig zien / Bron: Gene Hunt, Flickr (CC BY-2.0)
Plotseling slechter zien, dubbel zien of helemaal niet meer zien doordat een bloedvat in het oog ontstoken is. Dit fenomeen kan tijdelijk of blijvend zijn.
Moeheid, misselijkheid, lusteloosheid en zelfs depressie.
Nachtzweten.
Carpaal tunnel syndroom (met symptomen als tintelingen en/of zwakte in de hand).
Hoesten en keelpijn.
Plotselinge problemen met het gezichtsvermogen zoals visuele hallucinaties (dingen zien die er niet zijn), wazig zien, dubbelzien, een verminderd zicht (blindheid in één of beide ogen), ptosis (hangend of slap ooglid), nystagmus (trilogen of wiebelogen), pupilafwijkingen.
Pijn in de tong of tongpijn.

Polymyalgia rheumatica

Arteriitis temporalis gaat soms samen met polymyalgia rheumatica (PMR), een vorm van reuma, waarbij de spieren rond de nek, schouders en/of heupen stijf en pijnlijk zijn.

Afname van bloed voor onderzoek / Bron: Istock.com/Jovanmandic

Onderzoek en diagnose

Onderzoek door internist of reumatoloog

Arteriitis temporalis wordt vastgesteld, onderzocht en behandeld door een internist of reumatoloog. Deze kan de diagnose stellen aan de hand van de gepresenteerde symptomen, bloedonderzoek (op tekenen van ontsteking) en het nemen van een biopt uit de slagader van de slaap. Dit stukje weefsel wordt onder de microscoop bekeken. De arts kan eveneens een oogonderzoek uitvoeren. Tevens kunnen beeldvormende onderzoeken geïndiceerd zijn, zoals een duplex echografie, een MRI-scan of een PET-scan.

Differentiële diagnose

De symptomen van arteriitis temporalis kunnen sterke gelijkenis vertonen met de symptomen van onder meer de volgende aandoeningen:

aanhoudende idiopathische gezichtspijn;
acuut glaucoom;
granulomatose met polyangiitis (GPA), ook bekend als de ziekte van Wegener of granulomatose van Wegener;
iritis (irisontsteking) en uveïtis (een ontsteking van het vaatvlies in het oog);
migraine;
postherpetische neuralgie (een zenuwpijn die achterblijft nadat een infectie door gordelroos is genezen);
retinale veneuze occlusie of oogtrombose;
reumatoïde artritis;
spierreuma;
TIA (Transient Ischaemic Attack).

Overleg met de arts / Bron: Syda Productions/Shutterstock.com

Behandeling van arteriitis temporalis

Behandeling met prednison
Arteriitis temporalis wordt behandeld met een hoge dosering prednison (een bijnierschorshormoon), welke de ontsteking remt. Veelal wordt 40 tot 60 mg prednison per dag voorgeschreven. De klachten nemen vaak binnen 1 tot 2 weken duidelijk af. Afhankelijk van de klachten wordt in overleg met de behandelende arts de dosis geleidelijk afgebouwd. Prednison is een paardenmiddel dat vervelende bijwerkingen kent, zoals gewichtstoename, maag-darmklachten, een vergrote kans op diabetes, verhoging van de bloeddruk en botontkalking. Om deze bijwerkingen tegen te gaan, krijg je er meestal nog een aantal medicijnen en voedingssupplementen bij. Hierbij kun je denken aan een maagbeschermer, een middel om botontkalking tegen te gaan en eventueel calcium en vitamine D. Bij duidelijke pijn en roodheid op de slaap, kun je eventueel een coldpack tegen de zere plek houden.

Het afbouwproces
De behandeling van arteriitis temporalis met prednison is als het ware een race tegen de klok. De hoge dosering van dit krachtige middel zorgt ervoor dat de ontsteking snel tot rust komt, wat cruciaal is om ernstige complicaties, zoals blindheid, te voorkomen. Binnen één tot twee weken merk je vaak al dat de klachten sterk verminderen—wat een opluchting kan zijn als je te maken had met aanhoudende hoofdpijn, kaakpijn en algehele malaise. Toch betekent dit niet dat je meteen van de prednison af bent. Het afbouwen gebeurt stap voor stap, in overleg met je arts, en kan maanden tot zelfs jaren duren om terugval te voorkomen. De uitdaging is om een balans te vinden tussen het verminderen van de ontsteking en het minimaliseren van de bijwerkingen.

Bijwerkingen en ondersteuning
Prednison mag dan effectief zijn, het is zeker geen medicijn zonder nadelen. Het wordt niet voor niets een paardenmiddel genoemd: de bijwerkingen kunnen soms net zo zwaar voelen als de ziekte zelf. Gewichtstoename is een veelvoorkomende klacht, net als maag-darmklachten waarvoor je een maagbeschermer krijgt voorgeschreven. Ook de kans op diabetes, een verhoogde bloeddruk en botontkalking neemt toe. Daarom krijg je er vaak een heel arsenaal aan extra middelen bij om deze bijwerkingen te bestrijden. Denk aan medicijnen om je botten sterk te houden, zoals bisfosfonaten, en voedingssupplementen zoals calcium en vitamine D. Het is belangrijk om je lichaam zo goed mogelijk te ondersteunen terwijl je door de behandeling gaat.

Omgaan met symptomen
En dan is er nog de praktische kant van omgaan met de symptomen. Heb je veel pijn of zie je roodheid bij de slapen? Een coldpack kan dan verlichting bieden. Het lijkt misschien een simpele tip, maar het kan echt helpen om de pijn wat te verlichten terwijl de medicatie zijn werk doet. Het komt erop neer dat je goed naar je lichaam moet luisteren en samen met je arts moet kijken naar wat voor jou het beste werkt. Arteriitis temporalis vraagt om een geduldige en veelzijdige aanpak, maar met de juiste zorg en aandacht kun je de controle weer terugpakken.

Prognose

Je vooruitzichten bij arteriitis temporalis hangen sterk af van hoe snel de diagnose is gesteld en de behandeling is begonnen. Hoe eerder je de juiste behandeling krijgt, hoe kleiner de kans op ernstige complicaties zoals verlies van gezichtsvermogen of blijvende schade aan je bloedvaten. Prednison kan de ontsteking snel tot rust brengen, maar het is belangrijk dat je klachten niet negeert en op tijd aan de bel trekt.

Onbehandelde arteriitis temporalis kan namelijk serieuze schade veroorzaken. De ontsteking kan zich uitbreiden en niet alleen je bloedvaten aantasten, maar ook andere organen beïnvloeden. Denk aan problemen met je hart en zelfs je aorta, de grote lichaamsslagader. Deze complicaties kunnen je gezondheid aanzienlijk onder druk zetten en vereisen vaak langdurige zorg. Hoe sneller je de symptomen herkent en medische hulp zoekt, hoe groter de kans dat je deze ernstige gevolgen kunt vermijden.

Het is daarom van cruciaal belang dat je alert blijft op veranderingen in je lichaam, ook tijdens de behandeling. Als je nieuwe symptomen opmerkt—zoals plotselinge hoofdpijn, wazig zien, of pijn in je kaak tijdens het kauwen—neem dan onmiddellijk contact op met je (huis)arts. Vroegtijdige signalering en aanpassing van je behandeling kunnen een wereld van verschil maken in je herstel en kwaliteit van leven.

Het goede nieuws? Met de juiste behandeling kun je de controle over je leven grotendeels terugwinnen. De meeste mensen merken dat hun symptomen binnen enkele weken beginnen af te nemen en dat ze, met de juiste medische begeleiding, weer in staat zijn om hun dagelijkse activiteiten op te pakken. Het kan even duren voordat je volledig hersteld bent, en het afbouwen van medicatie kan soms een uitdaging zijn, maar met doorzettingsvermogen en de juiste ondersteuning kom je er. Blijf positief, luister goed naar je lichaam, en werk samen met je arts voor het beste resultaat.

Complicaties van arteritis temporalis

Mogelijke complicaties van arteritis temporalis zijn: Blindheid aan een of beide ogen doordat de bloedtoevoer via de aangedane slagader geblokkeerd raakt, problemen gerelateerd aan andere ontstoken slagaders, zoals een hartaanval, een aneurisma aortae (een uitpuiling of zwelling in het deel van de aorta dat door de buik loopt) of schade aan de zenuwen. Soms kan een beroerte of doofheid ontstaan als gevolg van een afgesloten slagader in de hersenen.

Preventie

Helaas is er geen specifieke manier om arteriitis temporalis te voorkomen, omdat de precieze oorzaak van de aandoening anno 2024 nog niet bekend is. Er zijn ook geen bekende risicofactoren of triggers.

Er zijn mogelijke enkele maatregelen die je kan nemen om het risico op arteriitis temporalis te verminderen:

Behandel infecties snel: Als je een infectie hebt, is het van belang om deze zo snel mogelijk te behandelen om verdere complicaties te voorkomen.
Een gezonde leefstijl aanhouden: Het volgen van een gezonde levensstijl, zoals het eten van een gezonde voeding en regelmatig bewegen, kan helpen om het risico op hart- en vaatziekten te verminderen.
Rook niet: Roken is schadelijk voor je bloedvaten.