Nachtelijke spierkramp (NS): oorzaken en behandeling

Nachtelijke spierkramp (NS) duidt op een plotselinge aanval van kramp of pijnlijke spiercontracties, die ’s nachts optreden en de slaap verstoren. Deze nachtelijke spierkramp kan enkele seconden tot zelfs minuten aanhouden en aanvalsgewijs optreden. Soms treedt nachtelijke spierkramp op in episodes van enkele dagen tot weken. Nachtelijke spierkramp kan zich manifesteren in de kuit, de voet of je been. Nachtelijke spierkrampen komen vaker voor bij vrouwen, in de zwangerschap en bij ouderen met vaat- of zenuwproblemen. Bij zwangere vrouwen met nachtelijke spierkramp en erge slaapproblemen kan magnesium soms helpen de klachten tegen te gaan.

• Wat is nachtelijke spierkramp?
• Pijnlijke, onwillekeurige, gelokaliseerde contracties
• Niet verwarren
• Symptomen nachtelijke spierkramp
• Wat zijn de oorzaken?
• Risicofactoren
• Situaties waarbij nachtelijke spierkramp vaker optreedt
• Moet je naar de huisarts bij nachtelijke spierkrampen?
• Wat kun je doen om te voorkomen dat deze spierkramp optreedt?
• Wat kun je doen om nachtelijke spierkramp tegen te gaan op het moment dat je er last van hebt?
• Zijn er medicijnen?

Wat is nachtelijke spierkramp?

Pijnlijke, onwillekeurige, gelokaliseerde contracties

Nachtelijke spierkramp zijn pijnlijke, onwillekeurige, gelokaliseerde contracties, welke voorkomt in de kuit, de voet of je been tijdens de nacht. Nachtelijke spierkramp kan de slaap verstoren en ervoor zorgen dat je ervan wakker wordt. Ze kunnen ook optreden als je wakker bent tijdens periodes van inactiviteit. Deze krampen zijn meestal aanwezig in de kuitspieren (kuitkrampen), maar kunnen ook in de dijen, voeten of benen gevoeld worden. De krampen kunnen seconden tot zelfs minuten aanhouden en aanvalsgewijs optreden. Je kunt last krijgen van spierpijn nadat de kramp is verdwenen. Nachtelijke spierkramp komt vaker voor bij volwassenen ouder dan 50 jaar, maar ze kunnen zich ook voordoen jongere volwassenen en kinderen. Vrouwen hebben vaker last van spierkrampen dan mannen en bij ouderen met comorbiditeit komen ze ook vaker voor, in het bijzonder bij ouderen met neurologische en cardiovasculaire ziekte. In de zwangerschap kunnen ook spierkrampen voorkomen, vooral kuitkrampen.

Niet verwarren

Nachtelijke spierkramp moet niet verward worden met klachten als rusteloze benen (restless legs) of slaapschokken zoals Periodic Limb Movement Disorder (PLMD). Dat zijn andere verschijnselen, welke een andere behandeling vereisen.

Symptomen nachtelijke spierkramp

Bij nachtelijke spierkrampen word je 's nachts tijdens je slaap plotseling overvallen door een pijnlijke kramp in been, kuit of voet. De scherpe, snijdende pijn die je ervaart, komt doordat de spier plotsklaps zeer krachtig samentrekt. Je kan dan ook een harde zwelling waarnemen. De spierkramp kan slechts enkele seconden tot zelfs minuten aanhouden. Een spierkrampaanval trekt vanzelf weg, maar vaak heb je dan al naar je voet of kuit gegrepen om deze op te rekken.De ernst, de frequentie en het patroon waarmee de spierkrampen optreden zijn grillig en wisselend. Sommige mensen hebben sporadisch klachten en weer anderen hebben er elke nacht last van, soms weken achter elkaar.

Wat zijn de oorzaken?

Risicofactoren

De oorzaak van nachtelijke spierkramp is anno 2024 onbekend, maar men verondersteld dat spierkrampen kunnen samenhangen met specifieke situaties, zoals:

• na (intensief) sporten;
• na repeterende bewegingen;
• na (over)belasting van de kuitspier of andere spieren;
• na langere tijd zitten; en
• door een verkeerde zithouding.

Situaties waarbij nachtelijke spierkramp vaker optreedt

Er zijn bepaalde situaties waarbij nachtelijke spierkramp vaker voorkomt:

• verstoring van de zout- en elektrolytenhuishouding, bijvoorbeeld door uitdroging;
• afwijkingen aan bloedvaten;
• levercirrose;
  Overmatig alcoholgebruik kan spierkramp in de hand werken / Bron: Istock.com/Csaba Deli
• schildklierafwijkingen;
• neuromusculaire aandoeningen (neuropathie, myopathie, motorneuronziekte);
• spierkrampen komen ook voor bij diabetes mellitus (in de volksmond 'suikerziekte' genoemd), nierinsufficiëntie (nierfalen) en het Raynaud-syndroom;
• alcoholisme;
• zwangerschap (door een relatief tekort aan magnesium);
• structurele stoornissen (platvoeten);
• geneesmiddelgebruik (diuretica of plaspillen, statines of cholesterolsyntheseremmer, calciumantagonisten).

Moet je naar de huisarts bij nachtelijke spierkrampen?

Als de spierkrampen in de benen zich frequent voordoen en ernstig zijn, kan de huisarts een kaliumtest aanvragen samen met andere elektrolyten zoals natrium en chloride. Hiervoor wordt een buisje bloed afgenomen uit een ader aan de binnenkant van je arm, wat vervolgens in het ziekenhuislaboratorium wordt onderzocht. De huisarts kan ook kijken of er mogelijk andere factoren een rol spelen bij nachtelijke spierkramp. Bij spataderen of het vermoeden van perifeer arterieel vaatlijden of neurologische stoornissen, zal de huisarts verder lichamelijk of aanvullend onderzoek voorstellen.

Wat kun je doen om te voorkomen dat deze spierkramp optreedt?

Je kunt de volgende maatregelen nemen om nachtelijke spierkramp te voorkomen:

• Zorg ervoor dat je elke dag voldoende vocht tot je neemt. Per dag wordt aanbevolen 1,5 tot 2 liter vocht te drinken. Drink een extra glas water vóór het slapen gaan.
  Voorkom spierkramp en loop niet te vaak op hoge hakken / Bron: Jill111, Pixabay
• Zachtjes je beenspieren strekken voordat je gaat slapen.
• Draag goed passende schoenen en loop niet (te vaak) op hoge hakken.
• Ga een paar minuten rijden op een stationaire fiets voor het slapen gaan.
• Voorkom een verkeerde zithouding, repeterende bewegingen en overbelasting van de spieren.
• Soms helpt het om extra vitamine B12 te gebruiken.
• Een andere slaaphouding, bijvoorbeeld op je zij liggen met opgetrokken benen of de benen hoog leggen.
• Behandel een eventuele onderliggende aandoening, zoals een schilklierafwijking.
• Neem extra magnesium. Vooral bij zwangere vrouwen met ernstige kuitkrampen wat slaapproblemen geeft, kan magnesium soms helpen. (Na de bevalling verdwijnen de klachten.)
• Verminder de inname van alcohol en zoetigheid.
• Overleg met je huisarts als de spierkrampen (mogelijk) veroorzaakt worden door medicijngebruik.

Wat kun je doen om nachtelijke spierkramp tegen te gaan op het moment dat je er last van hebt?

Kuitkramp kun je tegengaan door met je handen voorover te leunen tegen de muur en strek daarbij je been naar achteren, terwijl je je voet en hiel op de grond houdt. Blijf in deze positie staan tot de kramp is verdwenen. Je kunt ook je tenen naar je toetrekken. Kramp in je been kun je tegengaan door krachtig de betreffende spieren te strekken. Het kan ook helpen om de kramp te verlichten door rond te lopen, met je been te schudden of door je been te masseren. Een warm bad of douche kan nuttig zijn.

Zijn er medicijnen?

Wanneer er een onderliggende oorzaak vastgesteld is, zal deze adequaat behandeld moeten worden. Vitamine B-12 kan helpen, evenals magnesiumsupplementen, vooral bij zwangere vrouwen. Als ondanks alle maatregelen de krampen aanwezig blijven en je slaap danig verstoord wordt, kan een proefbehandeling met medicijnen (hydrokinine, een spierverslappend medicijn) een optie zijn. Je kunt dit bespreken met je huisarts. De medicijnen helpen lang niet bij iedereen en soms helpt het slechts summier. Daar komt bij dat dit middel regelmatig vervelende bijwerkingen geeft, zoals:

• hoofdpijn;
• oorsuizen;
• veranderd gehoor;
• duizeligheid;
• (vooral bij ouderen) kans op vallen;
• bittere smaak; en
• darmklachten.

Hydrokinine mag niet gebruikt worden tijdens de zwangerschap.

Lees verder

• Kramp in kuit tijdens slapen: oorzaken kuitkrampen 's nachts
• Pijn in benen en kuit bij wandelen door etalagebenen
• Spierpijn: oorzaken en symptomen spierpijn in benen en armen