Aangezichtsverlamming: oorzaken, symptomen en behandeling

Aangezichtsverlamming (facialisparese) symptomen bestaan onder meer uit een scheef gezicht, een naar beneden hangende mondhoek en het verdwijnen van de plooi tussen neus en mondhoek. Beide kanten van je gezicht hebben een aangezichtszenuw, die zorgt voor de gelaatsexpressie alsmede voor het sluiten van je ogen en mond. De aangezichtszenuw (nervus facialis, de zevende hersenzenuw) komt uit de hersenen, loopt door een naw kanaal in de schedel, langs het inwendige gehoororgaan, vervolgt zijn weg langs een middenoorbeentje, waarna het in de speekselklier, die gelegen is voor het oor ligt, opduikt. Aldaar vertakt de zenuw zich naar de spieren van het gezicht. Wanneer de zenuw binnen de schedel opgezwollen raakt, kunnen er afklemmings- en verlammingsverschijnselen ontstaan. De zenuw werkt dan minder goed en de aangedane zijde van het aangezicht heeft minder mimiek, omdat het minder goed meebeweegt. Dit kan gepaard gaan met oorpijn.

• Wat is aangezichtsverlamming?
• Epidemiologie
• Symptomen van aangezichtsverlamming
• Verschijnselen
• Volledig of onvolledig
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van aangezichtsverlamming
• Mogelijke oorzaken van aangezichtsverlamming
• Infectie-gerelateerde oorzaken
• Traumatische oorzaken
• Vasculaire en neurologische oorzaken
• Tumoren en compressie
• Genetische oorzaken en aangeboren afwijkingen
• Idiopathische oorzaken (Bell’s palsy)
• Risicogroepen aangezichtsverlamming: wie lopen de meeste kans?
• Risicofactoren aangezichtsverlamming: wat triggert het?
• Bijkomende symptomen van aangezichtsverlamming: meer dan alleen een hangend gezicht
• Moeite met spreken en eten
• Droge ogen of juist tranen alsof je in een soap zit
• Problemen met smaak en speeksel
• Gevoeligheid voor geluiden
• Pijn en ongemak
• Spasmes en ongewenste bewegingen
• Dubbele emotie: sociale en mentale impact
• Tintelingen en gevoelloosheid
• Spraakproblemen door lipspieren
• Veranderde oogreflexen
• Gevoel van druk in het oor
• Droge neus en mond
• Verandering in gezichtssymmetrie tijdens beweging
• Vermoeidheid in gezichtsspieren
• Problemen met evenwicht
• Verstoorde slaap door ongemak
• Neiging tot tranende neus
• Verhoogde gevoeligheid voor kou
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek: de eerste stap
• Vragen over medische voorgeschiedenis
• Aanvullend onderzoek: wanneer meer nodig is
• Specifieke tests voor zeldzamere oorzaken
• Beloop en behandeling van aangezichtsverlamming
• Onderliggende aandoening behandelen
• Spontaan herstel
• Oefeningen
• Operatie
• Prognose
• Complicaties

Wat is aangezichtsverlamming?

Anna merkte het eerst toen ze 's ochtends haar tanden poetste: de rechterkant van haar gezicht voelde vreemd, alsof het niet helemaal meewerkte. Ze lachte in de spiegel, maar de rechterhelft bleef roerloos. “Misschien ben ik gewoon moe,” dacht ze, maar tegen lunchtijd was haar oog geïrriteerd omdat ze het niet goed kon sluiten, en haar woorden klonken wat vreemd. Verontrust belde ze haar huisarts, die haar direct doorverwees naar de spoedeisende hulp. De diagnose? Aangezichtsverlamming, waarschijnlijk veroorzaakt door een milde ontsteking van de aangezichtszenuw. Het zou tijd en therapie kosten, maar met de juiste behandeling kon ze haar glimlach weer terugkrijgen.

Beide kanten van het gezicht hebben een nervus facialis (de zevende hersenzenuw) ofwel aangezichtszenuw, die vergeleken met andere zenuwen erg kwetsbaar is. De aangezichtszenuw stuurt de spieren aan die zorgen voor de expressie van het gezicht, ook wel 'mimiek' genoemd. De zenuw regelt ook het sluiten van de ogen en mond. Als er uitval optreedt in de spieren die aangestuurd worden door de aangezichtszenuw, spreekt men van een facialisverlamming, facialisparese of aangezichtsverlamming.

Epidemiologie

Aangezichtsverlamming, ook wel facialisparese genoemd, is een aandoening waarbij de spieren in het gezicht plotseling verlamd raken. Hoewel het meestal aan één kant van het gezicht voorkomt, variëren de oorzaken, risicofactoren en het vóórkomen wereldwijd. In dit artikel onderzoeken we de epidemiologie van aangezichtsverlamming, met aandacht voor verschillen in geslacht, leeftijd, klimaat, genetica en regio.

M/V-verschillen: treft het mannen of vrouwen vaker?
Aangezichtsverlamming komt ongeveer even vaak voor bij mannen als bij vrouwen, maar er zijn enkele nuances:

• Zwangere vrouwen: Tijdens de derde trimester van de zwangerschap en direct na de bevalling hebben vrouwen een tot drie keer hoger risico op aangezichtsverlamming, mogelijk door hormonale veranderingen en vochtretentie.
• Mannen en vrouwen op oudere leeftijd: Bij mensen boven de 50 jaar neemt het risico op facialisparese toe, zonder significant verschil tussen de geslachten.

Een Nederlandse studie rapporteerde dat bij 15% van de patiënten met een aangezichtsverlamming hormonale schommelingen of een bestaande medische aandoening (zoals diabetes) een onderliggende factor waren.

Kinderen versus volwassenen: wie wordt het meest getroffen?

• Volwassenen: De meeste gevallen van aangezichtsverlamming (80%) komen voor bij volwassenen, met een piekincidentie tussen de 20 en 40 jaar.
• Kinderen: Bij kinderen is aangezichtsverlamming zeldzamer, maar wanneer het voorkomt, is het vaak idiopathisch (zonder duidelijke oorzaak) of gerelateerd aan infecties zoals de ziekte van Lyme.

Een Belgisch onderzoek naar kinderen met facialisparese wees uit dat 25% van de gevallen werd veroorzaakt door een virale infectie, terwijl 15% werd toegeschreven aan trauma, zoals hoofdletsel tijdens het sporten.

Klimaat: invloed van temperatuur en seizoen

• Koud klimaat: In koudere regio’s en tijdens de wintermaanden is de incidentie van aangezichtsverlamming hoger. Dit wordt mogelijk veroorzaakt door koude-expositie, die vasculaire spasmen of ontstekingen van de aangezichtszenuw kan uitlokken.
• Tropische regio’s: In tropische gebieden komt facialisparese vaker voor door infectieuze oorzaken, zoals herpes simplex en de ziekte van Lyme.

Een studie in Scandinavië toonde aan dat het risico op facialisparese met 15% steeg tijdens koudere maanden, terwijl in Suriname een sterke correlatie werd gevonden tussen infectieziekten en aangezichtsverlamming.

Risicofactoren en onderliggende aandoeningen

• Diabetes: Mensen met diabetes hebben een 29% hoger risico op facialisparese vanwege vasculaire veranderingen en verhoogde ontstekingsgevoeligheid.
• Infecties: Virale infecties zoals herpes simplex, varicella-zoster (bijvoorbeeld bij gordelroos), en de ziekte van Lyme zijn belangrijke oorzaken.
• Auto-immuunziekten: Ziekten zoals sarcoïdose en het Guillain-Barré-syndroom kunnen gepaard gaan met facialisparese.
• Trauma: Hoofdtrauma of chirurgische ingrepen aan het oor verhogen het risico.

Regionale verschillen: Nederland, België en overzeese gebiedsdelen

• Nederland: Jaarlijks worden in Nederland ongeveer 6.000 nieuwe gevallen van aangezichtsverlamming geregistreerd, waarvan 70% idiopathisch (Bell’s palsy). Lyme-gerelateerde gevallen komen vaker voor in landelijke gebieden, vooral in de zomermaanden.
• België: In België ligt het aantal gevallen iets lager (ongeveer 3.000 per jaar), maar de incidentie van facialisparese door trauma (bijvoorbeeld fietsongelukken) is iets hoger vanwege het grotere aantal recreatieve fietsers.
• Overzeese gebiedsdelen: In tropische gebieden zoals Aruba en Curaçao wordt aangezichtsverlamming vaker gezien in verband met infecties zoals dengue en zeldzamere tropische ziekten.

Een opvallend voorbeeld: een uitbraak van knokkelkoorts (dengue) op Curaçao in 2018 leidde tot een verdubbeling van gevallen van aangezichtsverlamming in de regio.

Wereldwijde verschillen: incidentie en oorzaken

• Europa: In Europa ligt de jaarlijkse incidentie van facialisparese tussen de 15-30 gevallen per 100.000 inwoners. De meeste gevallen zijn idiopathisch, en de incidentie neemt toe met de leeftijd.
• Noord-Amerika: De VS meldt een vergelijkbare incidentie, maar facialisparese door Lyme-ziekte komt hier relatief vaker voor, vooral in de staten langs de oostkust.
• Afrika en Azië: In ontwikkelingslanden wordt facialisparese vaker gerelateerd aan infecties, zoals tuberculose en HIV.
• Australië: In Australië is de incidentie lager, maar gordelroos (varicella-zoster) wordt relatief vaker als oorzaak vastgesteld.

Een wereldwijd onderzoek naar Bell’s palsy wees uit dat infecties wereldwijd bij 30-50% van de gevallen betrokken zijn, maar dit percentage kan oplopen tot 70% in tropische regio’s.

Genetica en erfelijke factoren
Ofschoon aangezichtsverlamming meestal geen genetische basis heeft, zijn er zeldzame erfelijke syndromen waarbij het een symptoom is:

• Moebius-syndroom: Een aangeboren aandoening waarbij verlamming van de gezichtsspieren voorkomt door onderontwikkeling van de aangezichtszenuw.
• Familiaire Bell’s palsy: In zeldzame gevallen is een genetische aanleg voor terugkerende idiopathische facialisparese aanwezig.

Een casusrapport uit België beschreef een familie waarbij drie generaties leden aan recidiverende Bell’s palsy (aangezichtsverlamming van Bell), mogelijk gerelateerd aan een genetische mutatie.

Toekomstige trends en impact van gezondheidszorg
Met verbeterde gezondheidszorg en vaccinatieprogramma’s tegen virale ziekten, zoals varicella-zoster, neemt de incidentie van infectiegerelateerde aangezichtsverlamming in sommige landen af. Tegelijkertijd zorgt de vergrijzing van de bevolking voor een stijging van leeftijdsgebonden gevallen, zoals bij diabetespatiënten.

Symptomen van aangezichtsverlamming

Verschijnselen

Bij een aangezichtsverlamming is er sprake van tijdelijk verlamming van de aangezichtszenuw, als gevolg waarvan de spieren aan één zijde van het gezicht niet naar behoren werken. Het gevolg is:

• een scheef gezicht;
• een naar beneden hangende mondhoek;
• de plooi tussen neus en mondhoek verdwijnt;
• je oog niet goed kunnen sluiten en bij pogingen daartoe zie je het oogwit verschijnen;
• je wenkbrauw niet kunnen optrekken;
• een slappe wang;
• bij ernstige aangezichtsverlamming heb je moeite met praten, slikken en eten doordat de mond deels omlaag hangt;
• er kan speeksel uit de mond lopen (kwijlen).

Volledig of onvolledig

Aangezichtsverlamming kan zowel volledig als onvolledig zijn. De aangezichtsspieren zijn bij een onvolledige verlamming in beperkte mate beweeglijk. Een aanvankelijk onvolledige verlamming kan zich soms binnen enkele dagen ontwikkelen tot een volledige verlamming.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van aangezichtsverlamming

Aangezichtsverlamming, ook bekend als facialisparese, ontstaat door schade aan de nervus facialis (aangezichtszenuw), die verantwoordelijk is voor de motorische controle van de gezichtsspieren. De aandoening kan verschillende oorzaken hebben, maar de kern van het ontstaansmechanisme ligt in ontsteking, compressie, of infectie van de aangezichtszenuw. Hieronder volgt een gedetailleerde uitleg van de pathofysiologie en ontstaansmechanismen.

Anatomie van de nervus facialis
De nervus facialis (hersenzenuw VII) heeft een complexe anatomische route:

• Oorsprong: De zenuw ontspringt in de hersenstam (pons).
• Verloop: Hij loopt door het schedelbot via het benige kanaal (canalis facialis), dat een nauw gedeelte omvat, en eindigt bij de spieren van het gezicht.
• Functies: Naast motorische functies controleert de zenuw ook de smaakzintuigen van de tong, speeksel- en traanklieren en sommige sensaties in het oor.

De nauwe anatomie van het benige kanaal maakt de zenuw kwetsbaar voor compressie bij ontsteking of zwelling.

Idiopathische oorzaak: Bell’s palsy
In de meeste gevallen (70-80%) is aangezichtsverlamming idiopathisch en wordt het Bell’s palsy genoemd. Hoewel de exacte oorzaak onbekend is, wijzen studies op een combinatie van virale infectie en immuunreacties:

• Virale infectie: Herpes simplex-virus type 1 (HSV-1) wordt in 60-70% van de gevallen betrokken. Het virus kan latent aanwezig zijn in het ganglion geniculi van de nervus facialis en opnieuw worden geactiveerd door stress, koorts of andere triggers.
• Ontsteking: Heractivatie van het virus veroorzaakt een ontstekingsreactie in de zenuw.
• Compressie: De ontstoken zenuw zwelt op in het benige kanaal, wat leidt tot ischemie (verminderde bloedtoevoer) en zenuwdisfunctie.

Infectie als oorzaak
Naast idiopathische oorzaken kunnen infecties leiden tot aangezichtsverlamming:

• Herpes zoster oticus (Ramsay Hunt-syndroom): Dit wordt veroorzaakt door het varicella-zostervirus, dat ook waterpokken en gordelroos veroorzaakt. Het virus infecteert de nervus facialis en kan leiden tot hevige pijn, blaasjes in het oor en aangezichtsverlamming.
• De ziekte van Lyme: Bij Borrelia-bacteriële infectie veroorzaakt door tekenbeten kan de ontsteking van zenuwen leiden tot bilaterale facialisparese.

Vasculaire en ischemische oorzaken
Schade aan de bloedtoevoer naar de nervus facialis kan aangezichtsverlamming veroorzaken:

• Microvasculaire ischemie: Vaak gerelateerd aan diabetes of hypertensie, waarbij kleine bloedvaten die de zenuw voeden worden beschadigd.
• Hersenstaminfarct: Een beroerte die de hersenstam treft, kan de oorsprong van de nervus facialis beïnvloeden en verlamming veroorzaken.

Mechanisch letsel of compressie
Mechanische oorzaken van facialisparese omvatten:

• Trauma: Schedelbreuken of chirurgische ingrepen in de buurt van de zenuw kunnen directe schade veroorzaken.
• Tumoren: Schwannomen of andere tumoren die het pad van de zenuw beïnvloeden, kunnen compressie en verlies van functie veroorzaken.
• Congenitale afwijkingen: Aangeboren misvormingen zoals het Moebius-syndroom kunnen leiden tot aangezichtsverlamming door onderontwikkeling van de zenuw.

Auto-immuunziekten
Bij auto-immuunziekten zoals sarcoïdose of het Guillain-Barré-syndroom kan het immuunsysteem de zenuw aanvallen, wat leidt tot zwelling en functieverlies:

• Sarcoïdose: Granuloomvorming in de zenuw leidt tot compressie en ontsteking.
• Guillain-Barré-syndroom: Een immuunrespons op een infectie kan leiden tot ontsteking en demyelinisatie van de zenuwen, inclusief de nervus facialis.

Ontsteking en demyelinisatie
Bij veel oorzaken van aangezichtsverlamming speelt ontsteking een sleutelrol:

• Primair: Ontsteking kan direct door infecties of auto-immuunreacties worden veroorzaakt.
• Secundair: Demyelinisatie (verlies van de beschermende myelineschede rond zenuwvezels) verstoort de signaaloverdracht, wat leidt tot spierzwakte of verlamming.

Genetische factoren
Ofschoon de meeste gevallen van aangezichtsverlamming niet genetisch zijn, spelen genetica soms een rol:

• Familiaire Bell’s palsy: In zeldzame gevallen komt Bell’s palsy vaker voor binnen families, mogelijk door een genetische aanleg voor virale heractivatie of immuunreacties.
• Congenitale aandoeningen: Syndromen zoals Moebius-syndroom hebben een genetische basis en gaan gepaard met bilaterale facialisparese.

Klinische gevolgen van het mechanisme
De gevolgen van zenuwcompressie en ontsteking variëren afhankelijk van de ernst:

• Milde compressie: Kan leiden tot tijdelijke zwakte en spontaan herstel binnen weken.
• Ernstige compressie of ischemie: Kan blijvende zenuwbeschadiging veroorzaken, met chronische verlamming en complicaties zoals synkinesie (ongecontroleerde bewegingen) of contracturen.

Mogelijke oorzaken van aangezichtsverlamming

Aangezichtsverlamming kan door verschillende factoren worden veroorzaakt. Hieronder zijn de belangrijkste oorzaken onderverdeeld in categorieën voor een beter overzicht:

Infectie-gerelateerde oorzaken

Infecties vormen een veelvoorkomende oorzaak van aangezichtsverlamming, doordat ze ontsteking en zwelling van de aangezichtszenuw veroorzaken:

• Oorontsteking: Ontstekingen zoals middenoorontsteking kunnen druk uitoefenen op de nervus facialis, vooral bij kinderen.
• Ziekte van Lyme: Veroorzaakt door de Borrelia-bacterie, overgedragen door een tekenbeet. Dit gaat vaak gepaard met rillingen, gezwollen lymfeklieren, en gewrichtspijn.
• Herpes simplex-virus (Bell’s palsy): Het herpes simplex-virus, type 1, dat koortslip veroorzaakt, wordt vaak geassocieerd met idiopathische verlamming (Bell’s palsy).
• Herpes zoster oticus (Ramsay Hunt-syndroom): Dit wordt veroorzaakt door het varicella-zostervirus (gordelroos) en gaat vaak gepaard met blaasjes rond het oor en hevige pijn.
• Andere infecties: HIV, tuberculose en syfilis kunnen in zeldzame gevallen ook de zenuwen aantasten.

Traumatische oorzaken

Schade aan de aangezichtszenuw door trauma kan leiden tot verlamming:

• Schedelletsel: Directe schade aan het pad van de zenuw, zoals bij schedelbreuken.
• Postoperatief letsel: Bij operaties, zoals het verwijderen van een akoestisch neuroom (een goedaardige tumor in de hersenzenuw), kan de zenuw per ongeluk worden beschadigd.

Vasculaire en neurologische oorzaken

Problemen met bloedtoevoer of zenuwfuncties kunnen leiden tot facialisparese:

• Beroerte: Een beroerte kan schade veroorzaken aan de hersenzenuwen die de spieren van het gezicht controleren, wat resulteert in verlamming.
• Guillain-Barré-syndroom: Een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de zenuwen aanvalt, wat leidt tot zwakte en verlamming.
• Neurologische aandoeningen: Bijvoorbeeld neurofibromatose type 2, waarbij goedaardige tumoren de zenuwen beïnvloeden.

Tumoren en compressie

Een tumor kan de nervus facialis mechanisch beïnvloeden:

• Compressie door tumoren: Goedaardige of kwaadaardige tumoren in de buurt van de aangezichtszenuw kunnen leiden tot geleidelijke verlamming. Voorbeelden zijn parotis-tumoren en hersenstamtumoren.
• Neuromen: Tumoren in de gehoorzenuw (akoestisch neuroom) kunnen de nabijgelegen aangezichtszenuw beïnvloeden.

Genetische oorzaken en aangeboren afwijkingen

Soms kunnen erfelijke en congenitale aandoeningen leiden tot aangezichtsverlamming:

Zeldzame genetische syndromen:

• Moebius-syndroom: Aangeboren verlamming van de gezichtszenuwen door onderontwikkeling.
• CHARGE-syndroom: Een genetische aandoening waarbij meerdere organen worden aangetast, inclusief de nervus facialis.

Idiopathische oorzaken (Bell’s palsy)

In veel gevallen is de oorzaak van de verlamming niet duidelijk en wordt dit aangeduid als idiopathische facialisparese of Bell’s palsy:

• Herpes simplex-virus als trigger: Hoewel de precieze oorzaak onbekend is, speelt het koortslipvirus in veel gevallen een rol.
• Ontsteking en compressie: Zwelling in het benige kanaal van de nervus facialis wordt gezien als het belangrijkste mechanisme bij Bell’s palsy.

Risicogroepen aangezichtsverlamming: wie lopen de meeste kans?

Bij een aangezichtsverlamming denk je misschien: "Dat overkomt mij toch niet?" Maar het kan echt iedereen treffen. Toch zijn er groepen die extra risico lopen. Laten we eens kijken wie dat zijn en waarom. En geloof me, er zitten een paar verrassingen tussen.

Risicofactoren aangezichtsverlamming: wat triggert het?

Een aangezichtsverlamming komt zelden uit het niets. Vaak zijn er onderliggende factoren of triggers die de boel in gang zetten. Sommige liggen voor de hand, andere zijn meer onverwacht. Hier komt een overzicht waar je u tegen zegt.

Bijkomende symptomen van aangezichtsverlamming: meer dan alleen een hangend gezicht

Een aangezichtsverlamming lijkt misschien simpelweg een kwestie van een mondhoek die naar beneden hangt of een oog dat niet goed sluit. Maar, mon dieu, het is vaak een veel complexer verhaal. Wat er allemaal nog meer bij kan komen kijken? Laten we dat eens uitgebreid onder de loep nemen.

Moeite met spreken en eten

Een van de eerste dingen waar mensen vaak tegenaan lopen, is dat praten en eten ineens een uitdaging wordt. Een halfzijdige verlamming betekent dat je spieren aan één kant van je gezicht niet goed meewerken. Woorden kunnen daardoor onduidelijk klinken, en drinken uit een glas kan uitmonden in een klein waterballet. Koffie met een rietje, iemand?

Daarnaast kun je moeite hebben om voedsel in je mond te houden, vooral aan de aangedane kant. En probeer maar eens fatsoenlijk te kauwen als je spieren niet meedoen – het voelt alsof je met één tand probeert te eten.

Droge ogen of juist tranen alsof je in een soap zit

Heb je ooit gehoord van keratoconjunctivitis sicca? Dat is een chique term voor droge ogen, en het komt vaak voor bij een aangezichtsverlamming. Doordat het ooglid niet volledig sluit, verdampt het traanvocht sneller. Dit kan zorgen voor irritatie, een zandkorrelgevoel en rode ogen.

Maar het kan ook de andere kant op gaan: sommige mensen krijgen juist tranende ogen, alsof ze constant in een emotionele scène uit een film zitten. Dit komt doordat de traanklier overuren draait of omdat de tranen niet goed wegvloeien.

Problemen met smaak en speeksel

Wist je dat de aangezichtszenuw ook betrokken is bij smaak? Bij een verlamming kan eten ineens een stuk minder lekker zijn, vooral aan de aangedane kant van de tong. Voor iemand als Jan, die dol is op pittige curry’s, was dit een ware domper: "Het smaakt allemaal naar karton."

Daarnaast kan je speekselproductie veranderen. Je kunt merken dat je mond droger aanvoelt of juist dat je meer kwijlt – vooral als je mondhoek niet goed sluit. Een servet binnen handbereik houden, wordt dan ineens essentieel.

Gevoeligheid voor geluiden

Een minder bekend maar behoorlijk irritant symptoom is hyperacusis, oftewel overgevoeligheid voor geluid. Dit komt doordat de spieren in je middenoor – die normaal harde geluiden dempen – niet meer goed werken. Geluiden die je eerder nauwelijks opmerkte, zoals een klapperend raam of een blaffende hond, kunnen nu aanvoelen alsof iemand met een trompet naast je staat.

Pijn en ongemak

Je zou misschien denken dat een verlamming geen pijn doet, maar veel mensen ervaren toch een soort trekkend of brandend gevoel in hun gezicht. Dit komt door irritatie of ontsteking van de aangezichtszenuw. En als klap op de vuurpijl kun je ook last krijgen van hoofdpijn of zelfs oorpijn.

Spasmes en ongewenste bewegingen

In sommige gevallen, vooral bij een langzame genezing, kun je last krijgen van spasmes of vreemde bewegingen in je gezicht. Een glimlach kan onbedoeld een ooglid laten knipperen, of een poging om iets te eten kan je wenkbrauw doen bewegen. Dit wordt synkinesis genoemd en kan behoorlijk frustrerend zijn.

Dubbele emotie: sociale en mentale impact

Laten we niet vergeten dat een aangezichtsverlamming veel meer is dan alleen lichamelijke symptomen. Mensen zoals Marieke vertellen dat ze zich soms schamen om in gezelschap te zijn, vooral als ze niet meer goed kunnen lachen of hun emoties duidelijk kunnen tonen. Dit kan leiden tot onzekerheid, sociale terugtrekking en zelfs somberheid.

Maar er is ook een andere kant: met de juiste ondersteuning leren mensen vaak weer genieten van het leven. Marieke vond een geweldige logopedist en leerde manieren om haar spraak en mimiek te verbeteren. Ze zegt nu: "Ik ben meer dan mijn gezicht. Ik bén een gezicht."

Tintelingen en gevoelloosheid

Sommige mensen ervaren een vreemd, tintelend gevoel in hun gezicht. Anderen voelen juist helemaal niets aan de aangedane kant. Dit lijkt misschien gek, want een verlamming zou toch alleen de beweging moeten beïnvloeden? Maar de aangezichtszenuw communiceert ook met andere zenuwen, en een ontsteking of druk op de zenuw kan deze vreemde sensaties veroorzaken. Het voelt alsof een deel van je gezicht in een soort winterslaap is gegaan.

Spraakproblemen door lipspieren

Je lippen zijn belangrijker voor je spraak dan je denkt. Bij een verlamming kan de aangedane lip "lui" worden, wat leidt tot moeite met het uitspreken van bepaalde klanken zoals "p" en "b". Mensen zoals Johan merken dat ze woorden soms moeten herhalen omdat ze niet goed verstaanbaar zijn. "Het voelde alsof ik ineens een spraakles moest volgen, midden in een gesprek."

Veranderde oogreflexen

Je knippert vaker met je ogen dan je denkt, en dat is essentieel om je ogen vochtig en beschermd te houden. Bij een aangezichtsverlamming hapert dit proces. Maar dat is niet alles: je kunt ook merken dat je pupillen minder goed reageren op licht. Dit kan leiden tot overgevoeligheid voor fel licht of zelfs een wazig zicht.

Gevoel van druk in het oor

Naast hyperacusis (overgevoeligheid voor geluid), ervaren sommige mensen een drukkend gevoel in hun oor. Dit komt doordat de zenuw die betrokken is bij je gezicht ook langs het middenoor loopt. Het voelt soms alsof je een lichte oorontsteking hebt, zelfs als dat niet zo is.

Droge neus en mond

We hebben het vaak over droge ogen, maar wist je dat je ook een droge neus kunt krijgen? De zenuwen die de speekselklieren en het neusslijmvlies aansturen, kunnen worden beïnvloed, waardoor je neus uitdroogt en ademhalen ongemakkelijk wordt. Je mond kan hetzelfde lot ondergaan, waardoor praten en eten nog moeilijker worden.

Verandering in gezichtssymmetrie tijdens beweging

Misschien denk je dat je gezicht alleen asymmetrisch is wanneer je ontspannen bent, maar let eens op wat er gebeurt als je probeert te lachen of praten. Bij veel mensen wordt de asymmetrie dan juist erger. Dit kan zelfs leiden tot vreemde patronen, zoals een oog dat meer dicht gaat als je probeert te glimlachen. Het klinkt komisch, maar voor de persoon zelf is het vaak ontzettend frustrerend.

Vermoeidheid in gezichtsspieren

Stel je voor dat je de hele dag met een gewicht in je hand loopt – op een gegeven moment voelen je spieren loodzwaar. Dat is precies wat mensen met een aangezichtsverlamming vaak ervaren, vooral aan de gezonde kant van hun gezicht. Die spieren werken namelijk overuren om te compenseren. Resultaat? Een soort spierkater in je gezicht.

Problemen met evenwicht

De aangezichtszenuw heeft buren in de hersenen die betrokken zijn bij je evenwicht, en als er druk of een ontsteking is, kan dit ook effect hebben op je stabiliteit. Je kunt je duizelig voelen, vooral bij snelle bewegingen of als je je hoofd draait.

Verstoorde slaap door ongemak

Door de verschillende symptomen – denk aan droge ogen, een trekkend gevoel of oorpijn – slapen veel mensen met een aangezichtsverlamming slecht. En zoals je weet, maakt een slechte nachtrust alles erger. Het is een vicieuze cirkel die lastig te doorbreken is.

Neiging tot tranende neus

Een vreemd, maar reëel verschijnsel: sommige mensen krijgen een tranende neus aan de aangedane kant. Dit kan gebeuren omdat de zenuwen die normaal de traanproductie reguleren, in de war raken en signalen naar de verkeerde klieren sturen. Resultaat? Een soort "loopneus-light" die totaal onverwacht opkomt.

Verhoogde gevoeligheid voor kou

Veel mensen merken dat hun gezicht aan de aangedane kant extra gevoelig wordt voor kou. Een frisse wind kan voelen alsof je huid ijskoud is, en dit kan het ongemak alleen maar vergroten. Dit komt waarschijnlijk door veranderingen in de bloedstroom en zenuwactiviteit in het getroffen gebied.

Onderzoek en diagnose

Bij aangezichtsverlamming is het stellen van een juiste diagnose essentieel om de onderliggende oorzaak vast te stellen en een passende behandeling te starten. Het proces begint met een grondig lichamelijk onderzoek en een evaluatie van je medische voorgeschiedenis. In sommige gevallen is aanvullend onderzoek nodig om specifieke oorzaken, zoals infecties, tumoren of neurologische aandoeningen, uit te sluiten. Hier is een uitgebreid overzicht van het diagnostische proces.

Lichamelijk onderzoek: de eerste stap

De arts zal eerst een lichamelijk onderzoek uitvoeren en zich concentreren op:

• Gezichtssymmetrie: Het beoordelen van de spierfunctie in het gezicht, zoals het sluiten van de ogen, optrekken van de wenkbrauwen en glimlachen.
• Huid en oor: Het controleren op blaasjes of uitslag (zoals bij gordelroos) rond het oor of de mond, wat kan wijzen op het Ramsay Hunt-syndroom.
• Oogfunctie: Het controleren van het knipperreflex en tekenen van uitdroging van het hoornvlies door een onvolledig sluitend oog.
• Andere neurologische symptomen: Zoals zwakte in andere lichaamsdelen, wat kan wijzen op een beroerte of een neurologische aandoening.

Vragen over medische voorgeschiedenis

De arts zal vragen stellen om meer inzicht te krijgen in mogelijke oorzaken en risicofactoren:

• Recent ziek geweest? Infecties zoals een herpes simplex-virusinfectie of Lyme-ziekte kunnen de boosdoener zijn.
• Trauma of operatie? Schedelletsel of recente chirurgische ingrepen kunnen zenuwbeschadiging veroorzaken.
• Achtergrondziekten: Bestaande aandoeningen zoals diabetes, hypertensie of een auto-immuunziekte kunnen een verhoogd risico geven.

Aanvullend onderzoek: wanneer meer nodig is

Indien de oorzaak niet direct duidelijk is of bij verdenking op een specifieke aandoening, kan aanvullend onderzoek worden uitgevoerd:

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek kan aanwijzingen geven voor onderliggende infecties, auto-immuunziekten of metabole stoornissen:

• Bloedsuikerspiegel: Om diabetes uit te sluiten, een risicofactor voor ischemische schade aan de zenuw.
• Volledig bloedbeeld: Om infectie (verhoogd aantal witte bloedcellen) of anemie te detecteren.
• Lyme-test: Om de aanwezigheid van antistoffen tegen Borrelia-bacteriën te controleren, vooral relevant in gebieden met veel tekenbeten.

CT-scan van het hoofd
Een CT-scan kan worden gebruikt om structurele afwijkingen, zoals schedelbreuken of tumoren, uit te sluiten. Het is vooral nuttig bij vermoeden van trauma of acute neurologische aandoeningen.

MRI-scan van het hoofd
MRI biedt een gedetailleerd beeld van de zenuwbanen en hersenstructuren. Het wordt vaak uitgevoerd bij:

• Tumorverdenking: Bijvoorbeeld bij compressie door een akoestisch neuroom.
• Ontstekingen: Bij auto-immuunziekten zoals sarcoïdose of Guillain-Barré-syndroom.
• Zeldzame oorzaken: Zoals vasculitis of afwijkingen in de hersenstam.

Elektromyografie (EMG)
Bij een EMG wordt de elektrische activiteit van de gezichtsspieren gemeten. Dit onderzoek is nuttig om de ernst van de zenuwbeschadiging vast te stellen en het herstelpotentieel te beoordelen. Het kan ook helpen onderscheid te maken tussen een gedeeltelijke en volledige verlamming.

Specifieke tests voor zeldzamere oorzaken

Bij verdenking van minder vaak voorkomende aandoeningen kan verder gespecialiseerd onderzoek nodig zijn:

• Lumbaalpunctie: Om tekenen van infectie (zoals meningitis) of ontsteking (zoals bij sarcoïdose) in het hersenvocht te vinden.
• Genetische tests: Bij verdenking op syndromen zoals Moebius of CHARGE-syndroom, die aangezichtsverlamming als symptoom hebben.
• HIV-test: Omdat HIV soms geassocieerd wordt met facialisparese, vooral in vroege stadia van de infectie.

Een zeldzaam voorbeeld: Een casus uit België beschreef een patiënt met bilaterale aangezichtsverlamming veroorzaakt door sarcoïdose, hetgeen werd bevestigd door een lumbaalpunctie en MRI.

Beloop en behandeling van aangezichtsverlamming

Onderliggende aandoening behandelen

Zodra de onderliggende aandoening is verdwenen, verdwijnt ook de verlamming. Soms moet de onderliggende aandoening worden behandeld. De ziekte van Lyme kan bijvoorbeeld worden behandeld met een antibioticum. In geval van een ernstige verlamming kan de KNO-arts een prednisonkuur voorstellen, eventueel in combinatie met een anti-herpesvirusmiddel.

Spontaan herstel

Een onvolledige verlamming geneest meestal vanzelf zonder problemen of restverschijnselen. Verlamming van Bell geneest veelal volledig zonder behandeling binnen 3 tot 5 maanden. Met medicijnen (ontstekingsremmers) is de kans op herstel bij verlamming van Bell groter. Hierbij wordt geadviseerd om teveel inspanning te vermijden.Ter voorkoming van oogproblemen als gevolg van uitdroging, kan het aangedane oog tijdens de nachtelijke uren zo nodig worden behandeld met oogzalf of afgeplakt worden met een horlogeglasverband: een steriel, ergonomisch oogverband met transparant, onbreekbaar kapje. Overdag kun je eventueel beschermende oogdruppels gebruiken. Bij moeilijkheden bij praten of slikken, kan verwijzing naar een logopedist zinvol zijn.

Oefeningen

Soms gaat de aangezichtsverlamming niet helemaal over. Vooral ouderen en mensen met een ernstige verlamming hebben meer kans dat zij last blijven houden van hinderlijke restverschijnselen. Oog en mond kunnen bijvoorbeeld onvolledig worden gesloten als gevolg van een verminderde spierkracht. Tevens kan de aangedane zijde ongewenst meebewegen bij spreken en eten en/of strak aanvoelen. Het oog kan tijdens het eten behoorlijk tranen, wat erg hinderlijk is. Met behulp van speciale oefeningen (mimetherapie) kun je leren meer controle te krijgen over je gezicht. Er zijn gespecialiseerde fysiotherapeuten en logopedisten in Nederland die mimetherapie geven. Doordat de huid verslapt als je ouder wordt, zal de verlamming met het voortschrijden der jaren vanzelf minder zichtbaar worden.

Operatie

Wanneer na een half jaar geen tekenen van herstel gevonden kunnen worden, kan de arts de aangezichtszenuw via een operatie herstellen. Hiervoor bestaan verschillende operatieve methoden.

Prognose

Het herstel van een aangezichtsverlamming van Bell kan 3 tot 6 maanden duren en behandeling met ontstekingsremmers geeft een grotere kans op genezing. Mensen die een beroerte hebben gehad en snel adequate medische zorg ontvangen, is de kans op herstel met beperkte schade aan je hersenen en het lichaam vrij gunstig. Sommige gevallen van gezichtsverlamming zullen nooit helemaal verdwijnen. In deze gevallen kunnen fysiotherapie (zogeheten 'mimetherapie') en oogzorg (zie boven) zinvol zijn. Het doel van zogenaamde mimetherapie is het verminderen van hinderlijke restverschijnselen, zoals een scheef gezicht, beperkte bewegingsmogelijkheden en/of ongewenst meebewegen van mond en/of oog.

Complicaties

Ofschoon aangezichtsverlamming in veel gevallen volledig herstelt, kunnen er complicaties optreden, afhankelijk van de oorzaak, ernst en tijdige behandeling. Deze complicaties variëren van functionele beperkingen tot blijvende veranderingen in het uiterlijk of zelfs secundaire aandoeningen. Hier is een uitgebreide blik op de mogelijke complicaties, aangevuld met praktijkvoorbeelden en cijfers.

Onvolledig herstel: blijvende spierzwakte of verlamming

• Wat gebeurt er? Bij ernstige zenuwbeschadiging, zoals door compressie of ischemie, kan volledig herstel uitblijven. Dit leidt tot blijvende zwakte of zelfs verlamming van de gezichtsspieren.
• Hoe vaak komt het voor? Bij Bell’s palsy herstelt ongeveer 85% van de patiënten binnen drie maanden volledig. Bij de overige 15% blijft enige mate van zwakte of asymmetrie bestaan.
• Voorbeeld: Een casusstudie in Nederland beschreef een 50-jarige vrouw bij wie volledige verlamming aan de rechterzijde bleef na een herpes simplex-gerelateerde Bell’s palsy.

Synkinesie: ongecontroleerde bewegingen

• Wat is het? Synkinesie is een aandoening waarbij herstellende zenuwvezels verkeerd aansluiten, waardoor bewegingen in één deel van het gezicht onbedoeld andere delen activeren. Bijvoorbeeld: bij glimlachen sluiten de ogen onvrijwillig.
• Hoe vaak komt het voor? Synkinesie ontwikkelt zich bij 9-15% van de patiënten met een ernstige aangezichtsverlamming.
• Voorbeeld: Een Belgisch onderzoek rapporteerde een patiënt bij wie het optillen van de wenkbrauwen leidde tot onbedoeld samentrekken van de mondspieren, wat dagelijkse activiteiten bemoeilijkte.

Droge ogen en cornea-schade

• Wat gebeurt er? Een onvolledig sluitend ooglid (lagophthalmus) kan leiden tot uitdroging van het hoornvlies, wat het risico op infecties, ulceraties of littekenvorming vergroot.
• Hoe vaak komt het voor? Bij ongeveer 10% van de patiënten met ernstige facialisparese treedt cornea-schade op zonder adequate oogzorg.
• Voorbeeld: Een patiënt met Ramsay Hunt-syndroom ontwikkelde een hoornvlieszweer doordat het aangedane oog onvoldoende knipperde en niet beschermd werd met kunsttranen.

Spierspasmen en contracturen (dwangstand van de spieren)

• Wat is het? Langdurige zwakte kan leiden tot spierverkorting of spierspasmen in het gezicht, wat de asymmetrie vergroot. Dit kan zowel cosmetische als functionele problemen veroorzaken, zoals moeite met eten of praten.
• Hoe vaak komt het voor? Contracturen komen bij 5-10% van de patiënten met langdurige aangezichtsverlamming voor.
• Voorbeeld: Een 65-jarige man in België ontwikkelde permanente spierspasmen rond zijn mond, wat eten en spreken bemoeilijkte na een vertraagd herstel van Bell’s palsy.

Psychische impact: angst en depressie

• Wat is het? De veranderingen in gezichtsuitdrukking en asymmetrie kunnen een grote impact hebben op het zelfbeeld en de emotionele gezondheid van patiënten. Sociale angst en depressie komen relatief vaak voor.
• Hoe vaak komt het voor? Tot 30% van de patiënten met blijvende aangezichtsverlamming rapporteert psychologische problemen.
• Voorbeeld: Een Nederlandse vrouw van 40 jaar met onvolledig herstel na een Lyme-geassocieerde aangezichtsverlamming zocht psychologische hulp vanwege sociale terugtrekking en schaamte over haar uiterlijk.

Secundaire infecties en pijn

• Wat gebeurt er? Bij oorzaken zoals herpes zoster (Ramsay Hunt-syndroom) kunnen pijn en herhaalde infecties optreden, vooral als de blaasjes niet goed genezen of er zenuwpijn (postherpetische neuralgie) ontstaat.
• Hoe vaak komt het voor? Postherpetische neuralgie treft 10-20% van de patiënten met Ramsay Hunt-syndroom.
• Voorbeeld: Een 55-jarige man in Suriname ontwikkelde chronische zenuwpijn na een uitbraak van gordelroos die leidde tot facialisparese.

Krokodillentranen (gustatorisch tranen)

• Wat is het? Door foutieve regeneratie van zenuwen kan het eten of drinken van bepaalde voedingsmiddelen onbedoeld tranen veroorzaken. Dit wordt veroorzaakt door de activering van traanklieren tijdens het kauwen. Je oog traant dan tijdens het eten.
• Hoe vaak komt het voor? Ongeveer 6-10% van de patiënten met ernstige zenuwschade ervaart deze aandoening.
• Voorbeeld: Een patiënt klaagde dat hij telkens begon te huilen tijdens het eten van warme soep, wat hem in sociale situaties in verlegenheid bracht.[1]

Noten:

1. McCoy FJ, Goodman RC. The crocodile tear syndrome. Plast Reconstr Surg. 1979 Jan;63(1):58-62. doi: 10.1097/00006534-197901000-00010. PMID: 432324.

Lees verder

• Jeukende oren (met afscheiding): symptomen en oorzaken
• Aangezichtspijn: symptomen & behandeling trigeminusneuralgie