RS-virus: symptomen, oorzaak, besmettelijk & behandeling RSV

Het RS-virus of RSV is een virus dat luchtweginfecties veroorzaakt. De meeste kinderen raken besmet met het virus vóór hun tweede levensjaar. Het RS-virus kan ook volwassenen infecteren. Bij volwassenen en oudere, gezonde kinderen, zijn de symptomen van het RS-virus vaak mild en lijkt het vaak op een gewone verkoudheid. Zelfzorgmaatregelen zijn meestal alles wat nodig is om het ongemak te verlichten. Infectie met het RS-virus verloopt in sommige gevallen ernstig, vooral bij premature baby's en kinderen met onderliggende aandoeningen. Besmetting met het RS-Virus kan ook serieuze klachten geven bij ouderen, volwassenen met hart- en longziekten, of bij personen met een zeer zwak immuunsysteem. Soms is opname op een intensivecare-afdeling geboden.

• RS-virus (RSV): De verborgen vijand van luchtwegen, vooral bij de kleintjes
• Het RS-virus: klein, maar groots in impact
• Symptomen van het RS-virus
• Incubatieperiode
• Verschijnselen
• Ernstiger verloop
• Ziekenhuisopname
• Oorzaak en besmetting RSV
• RS-virus
• Wanneer ben je besmettelijk?
• Risicofactoren
• Leeftijd en seizoen
• Risicogroepen
• RS-virus complicaties
• Onderzoek en diagnose
• RS-virus behandeling
• Ondersteunende zorg
• Ziekenhuiszorg
• Medicijnen
• Zelfzorgmaatregelen en huismiddeltjes
• Lucht bevochtigen
• Goed ventileren
• Rechtopstaande positie
• Voldoende drinken
• Neusspray
• Pijnstillers
• Sigarettenrook vermijden
• Preventie RS-virus
• Vaccin
• Preventieve maatregelen

RS-virus (RSV): De verborgen vijand van luchtwegen, vooral bij de kleintjes

Het RS-virus, ook wel Respiratoir Syncytieel Virus (RSV) genoemd, is een geniepige boosdoener die vooral in de koude maanden toeslaat. Dit virus kan iedereen treffen. Toch richt het zijn pijlen vooral op de allerkleinsten en kwetsbare ouderen. Het RSV komt binnen via de luchtwegen en kan variëren van een simpele verkoudheid tot ernstige ademhalingsproblemen zoals bronchitis en longontsteking. Wat aanvankelijk lijkt op een onschuldige snotneus kan zich al snel ontpoppen tot een ware strijd om adem.

Dit virus is een meester in het verstoppertje spelen. Je ziet het niet, je ruikt het niet, maar het verspreidt zich razendsnel. Een nies, een kuch of simpelweg een aanraking van speelgoed in de crèche en het virus heeft een nieuw slachtoffer gevonden. RSV is vooral verraderlijk omdat het in eerste instantie vaak mild begint – een loopneus, wat hoesten – om vervolgens zijn ware aard te onthullen als het zich dieper in de luchtwegen nestelt.

• Voorbeeld: Een jonge vader merkt dat zijn zes maanden oude dochtertje wat snotterig is en een lichte hoest heeft. "Ach, het is vast gewoon een verkoudheid," denkt hij. Maar een paar dagen later verandert het snuffelen in benauwdheid en hoorbare piepjes bij elke ademhaling. Het kindje drinkt nauwelijks en haar borstkas trekt bij elke ademhaling diep in. In paniek belt hij de huisarts en binnen enkele uren ligt de kleine aan de zuurstof in het ziekenhuis. De boosdoener? Het RS-virus, dat op kousenvoeten is binnengekomen en nu haar ademhaling ernstig verstoort.

Het RS-virus is een meester in het misleiden. Bij volwassenen en oudere kinderen lijkt het vaak op niets meer dan een vervelende verkoudheid, maar voor baby's en mensen met een zwak immuunsysteem kan het ronduit gevaarlijk zijn. Juist daarom is het belangrijk om te weten hoe dit virus te herkennen, want soms schuilt er achter een eenvoudig kuchje een sluimerend gevaar.

Het RS-virus: klein, maar groots in impact

Als je ooit een baby hebt zien snotteren met dat typische piepende geluidje of een volwassene hebt horen klagen over een hardnekkige verkoudheid, dan ken je het RS-virus al, ook al besef je het misschien niet. Het Respiratoir Syncytieel virus, of kortweg RSV, is een van de meest voorkomende veroorzakers van luchtweginfecties. En dit onopvallende virus kent geen grenzen – het duikt op in Nederland, België, overzeese gebieden, en eigenlijk overal ter wereld. Maar hoe vaak komt het voor? Wie krijgt het? En wat speelt er allemaal mee?

Mannen, vrouwen, kinderen en volwassenen: wie loopt risico?
RSV discrimineert niet – mannen, vrouwen, kinderen, volwassenen, iedereen kan het oplopen. Maar eerlijk is eerlijk, baby’s en jonge kinderen zijn wel vaker de pineut. Wereldwijd krijgt bijna elk kind RSV vóór zijn tweede verjaardag. In Nederland belanden jaarlijks zo’n 1500 tot 2000 baby’s met RSV in het ziekenhuis, vaak omdat hun kleine longetjes de infectie moeilijk aankunnen. Vooral prematuren en kinderen met een hart- of longaandoening zijn extra kwetsbaar.

Volwassenen krijgen meestal een milde verkoudheid, maar ouderen of mensen met een zwak immuunsysteem kunnen er flink ziek van worden. Cijfers uit België laten zien dat ook daar RSV een belangrijke reden is voor ziekenhuisopnames, met jaarlijks duizenden gevallen. Mannen lijken trouwens iets vaker ernstig ziek te worden van RSV dan vrouwen – een klein maar opvallend detail dat onderzoekers bezighoudt.

Klimaat en seizoenen: als de kou toeslaat
Het RS-virus houdt van koude maanden. In Nederland piekt het aantal infecties tussen november en maart, als de temperatuur daalt en we meer tijd binnenshuis doorbrengen. Dit patroon zie je ook in België en andere gematigde klimaatzones. Maar in tropische regio’s, zoals de Nederlandse overzeese gebiedsdelen Aruba en Curaçao, gedraagt RSV zich anders. Daar is het hele jaar door kans op uitbraken, vaak gelinkt aan het regenseizoen.

Een opmerkelijk verschil: in warme landen lijkt de impact van RSV op jonge kinderen nóg groter. Slechte toegang tot gezondheidszorg speelt hierin een rol, waardoor infecties vaker uitmonden in ernstige longontsteking.

Voeding, leefstijl en andere risicofactoren
Wist je dat voeding en leefstijl ook invloed hebben op hoe je lichaam RSV aankan? Baby’s die borstvoeding krijgen, hebben bijvoorbeeld minder kans om ernstig ziek te worden. Die antistoffen in moedermelk geven een soort mini-bescherming mee. Daarnaast zie je dat kinderen uit gezinnen met een lager inkomen of in drukke huishoudens (veel mensen, weinig ruimte) vaker ziek worden. Een overvolle crèche? Ideale broedplaats voor het virus.

Rokende ouders vormen een extra risico. Sigarettenrook maakt de luchtwegen kwetsbaarder, waardoor baby’s en kinderen sneller problemen krijgen bij een RSV-infectie. En ja, slechte ventilatie helpt het virus ook een handje. Het is alsof je het uitnodigt om langer te blijven hangen.

Genetica: je DNA speelt ook mee
Dan is er nog een fascinerend stukje van de puzzel: je genen. Sommige mensen hebben simpelweg pech. Onderzoek laat zien dat een genetische aanleg een rol kan spelen bij hoe je lichaam op RSV reageert. Prematuren bijvoorbeeld missen vaak belangrijke antistoffen die normaal via de placenta worden doorgegeven in de laatste weken van de zwangerschap. Daarnaast zijn er bepaalde genetische variaties die het immuunsysteem minder goed laten reageren op het virus.

Nederland, België en de wereld: een virus zonder grenzen
In Nederland en België lijken de cijfers vergelijkbaar: RSV is verantwoordelijk voor ongeveer 20% van alle ziekenhuisopnames door luchtweginfecties bij kinderen onder de twee jaar. Maar wereldwijd zijn de verschillen schrijnend. In lage-inkomenslanden sterven jaarlijks ongeveer 100.000 kinderen aan RSV-gerelateerde complicaties, zoals longontsteking. Dat contrast met rijke landen is enorm, vooral omdat preventie en behandeling daar vaak ontbreken.

In de tropen, zoals op Curaçao, is de situatie anders. Kinderen worden er vaker op jongere leeftijd blootgesteld, wat deels komt door de constante temperatuur en de dichtbevolkte leefomstandigheden. En zoals we eerder zeiden: regenseizoenen brengen extra risico's mee, omdat het virus dan extra actief is.

Casus: een avond op de kinderafdeling
Marijke, verpleegkundige in een Nederlands streekziekenhuis, had vorige winter een drukke dienst. Drie baby’s kwamen in één avond binnen met dezelfde symptomen: een piepende ademhaling, blauwige lippen en veel moeite met drinken. Bij alle drie werd RSV vastgesteld. Het jongste kindje, een prematuurtje van drie maanden, moest zelfs aan de beademing. Marijke vertelde later: “Je ziet meteen hoe kwetsbaar die kleintjes zijn. Het is zo’n veelvoorkomend virus, maar wat een impact heeft het soms.”

Symptomen van het RS-virus

Incubatieperiode

De incubatieperiode van het respiratoir syncytieel virus (RSV) bedraagt 2 tot 8 dagen, meestal 5 dagen. De incubatieperiode is de tijd die verstrijkt tussen de besmetting met het virus en de eerste symptomen van de ziekte.

Verschijnselen

Bij volwassenen en oudere kinderen veroorzaakt het RS-virus meestal milde symptomen, die lijken op een verkoudheid. Het gaat hierbij om de volgende klachten:

• Verstopte neus of loopneus;
• Droge hoest;
• Lichte koorts;
• Keelpijn; en
• lichte hoofdpijn.

Ernstiger verloop

Soms verloopt de ziekte ernstiger. Het RS-virus kan leiden tot een longontsteking of bronchiolitis, een ontsteking van de kleine luchtwegen in de longen. Symptomen kunnen bestaan uit:

• Koorts;
• Ernstige hoest;
• Piepende ademhaling (stridor) - een hoog geluid dat meestal bij het uitademen wordt gehoord;
• Snelle ademhaling of ademhalingsproblemen, die kunnen maken dat het kind liever gaat zitten in plaats van liggen;
• Blauwachtige kleur van de huid door gebrek aan zuurstof (cyanose).

Baby's worden het zwaarst getroffen door het RS-virus. Als zij worden getroffen door een bronchitis of longontsteking, kunnen zij last krijgen van ademhalingsproblemen, waarbij ze een snelle, oppervlakkige ademhaling hebben. Soms lopen ze zelfs blauw aan bij hoge ademnood. Ook kunnen er bij de zieke baby voedingsproblemen optreden. Dit komt dan doordat het kindje tijdens het voeden snel uitgeput raakt en in ademnood komt. Ze kunnen ook buitengewoon lethargisch en prikkelbaar zijn.

Ziekenhuisopname

De meeste kinderen en volwassenen herstellen binnen één tot twee weken van de ziekte, maar soms is een ziekenhuisopname vereist vanwege hevige benauwdheid of voedingsproblemen. Vooral bij jonge baby's, baby's die te vroeg zijn geboren, of baby's en volwassenen die chronische hart- of longproblemen hebben, kan het virus een meer ernstig verloop veroorzaken.

Oorzaak en besmetting RSV

RS-virus

Het RS-virus komt je lichaam binnen via je ogen, neus of mond. Het verspreidt zich gemakkelijk wanneer besmette speekseldruppeltjes worden ingeademd of doorgegeven aan anderen door middel van direct contact, zoals handen schudden of via hoesten, niezen en praten. Het virus kan op deze manier ook op de handen of op bijvoorbeeld speelgoed en deurklinken terechtkomen.

Wanneer ben je besmettelijk?

Een besmette persoon is het meest besmettelijk in de eerste paar dagen nadat je het virus hebt opgelopen. Je kunt echter al andere mensen besmetten voordat de eerste klachten zich openbaren. Je bent niet meer besmettelijk als je helemaal hersteld bent. Kinderen die jonger zijn dan 2 jaar zijn vaak langer besmettelijk.

Risicofactoren

Leeftijd en seizoen

De meeste kinderen van 2 jaar, hebben vaak al een besmetting met het RS-virus achter de rug. Kinderen naar een kinderdagverblijf gaan of die broers en zussen hebben die naar school gaan, hebben een hoger risico op blootstelling aan het virus. Je hebt ook meer kans om het virus op te lopen tijdens de piek van het RSV-seizoen, die meestal begint in de herfst en eindigt in het voorjaar.

Risicogroepen

Mensen met een verhoogd risico op ernstige, soms levensbedreigende infecties, zijn onder meer:

• Baby's jonger dan 6 maanden oud
• Jongere kinderen, vooral jonger dan 1 jaar oud, die te vroeg geboren zijn of die een onderliggende aandoening hebben, zoals aangeboren hart- of longziekte;
• Kinderen met een verzwakt immuunsysteem, zoals kinderen die chemotherapie ondergaan of een transplantatie hebben gehad;
• Zuigelingen in overvolle kinderopvanginstellingen;
• Ouderen;
• Volwassenen met astma, congestief hartfalen of COPD;
• Mensen met een immunodeficiëntie: ziekten die het immuunsysteem verzwakken zoals leukemie of hiv/aids.

RS-virus complicaties

Complicaties van het RS-virus zijn:

• Ziekenhuisopname;
• Longontsteking, bronchitis of bronchiolitis;
• Oorontsteking; en
• Terugkerende infecties.

Onderzoek en diagnose

De (huis)arts kan besmetting met het RS-virus vermoeden op basis van een lichamelijk onderzoek en de tijd van het jaar waarin je de klachten hebt. De arts kan onder meer naar de longen luisteren met een stethoscoop om te controleren of er sprake is van een piepende ademhaling of andere abnormale (adem)geluiden. Andere mogelijke onderzoeken zijn:

• Pulsoximetrie: een meting van het zuurstofgehalte in het bloed;
• Bloedonderzoek om te checken op witte bloedcellen of om te zoeken naar de aanwezigheid van virussen, bacteriën of andere organismen;
• Röntgenfoto's van de borst om te controleren op longontsteking;
• Laboratoriumonderzoek van respiratoire afscheiding uit je neus om te controleren op het RS-virus.

RS-virus behandeling

Behandeling is meestal niet nodig, omdat de klachten veelal vanzelf verdwijnen na een paar dagen tot een week. Het nemen van aan aantal algemene zelfzorgmaatregelen kan verlichting van de klachten bieden. In ernstige gevallen is een ziekenhuisopname nodig.

Ondersteunende zorg

Paracetamol kan ingenomen worden en werkt koortsverlagend en pijnstillend. Neusdruppels met zout water, kan de neus wat doorgankelijker maken. De arts kan ook een antibioticum voorschrijven als er bijvoorbeeld sprake is van een complicatie als een bacteriële longontsteking. Zorg dat je kind voldoende drinkt om uitdroging te voorkomen.

Ziekenhuiszorg

Een ziekenhuisopname is alleen nodig in ernstige gevallen. In dat geval kan toediening van intraveneuze vloeistoffen en zuurstof nodig zijn. Zuigelingen en kinderen kunnen ook worden aangesloten op een beademingsapparaat om de ademhaling te vergemakkelijken.

Medicijnen

In sommige ernstige gevallen kan een bronchusverwijders per inhalatie worden gebruikt om een ​​piepende ademhaling te verlichten. Deze medicatie opent luchtwegen in de longen.

Soms wordt ribavirine, een antiviraal middel, voorgeschreven. Dit kan in capsules en tabletten of via infuusvloeistof, welke in het ziekenhuis via een infuus toegediend.

Zelfzorgmaatregelen en huismiddeltjes

Er zijn een aantal maatregelen die je kunt nemen om de klachten te verlichten.

Lucht bevochtigen

Bevochtig de lucht. Houd de kamer van je zieke kind warm, maar niet té warm. Als de lucht droog is, kan een luchtbevochtiger, verdamper of bakjes aan de verwarming helpen om de lucht te bevochtigen en klachten als verstopping en hoesten te verminderen. Houd de bevochtiger goed schoon, om de groei van bacteriën en schimmels te voorkomen. Een gezonde relatieve luchtvochtigheid bedraagt 50 à 55 procent. Met een speciaal apparaatje kun je dit meten.

Goed ventileren

Goed ventileren doe je door dag en nacht voldoende ventilatieroosters en klepraampjes open te zetten. Doe deze roosters niet dicht, ook niet in de winter.

Rechtopstaande positie

Houd je kind in een rechtopstaande positie. Rechtop zitten maakt ademhalen gemakkelijker. Je kind plaatsen in een autostoeltje kan helpen. Plaats je kind tijdens het slapen op zijn of haar rug op een stevig matras zoals altijd, maar maak het hoofdeinde van je matras iets hoger door iets onder het matras te leggen.

Voldoende drinken

Stimuleer je kind om te drinken, teneinde uitdroging te voorkomen. Ga door met het geven van borstvoeding of flesvoeding zoals je gewend bent.

Neusspray

Neusspray is een veilige, effectieve manier om congestie te verminderen, zelfs voor jonge kinderen. Er is bijvoorbeeld Otrivin Baby Zoutoplossing Neusspray, waarbij de zoutconcentratie is aangepast om het neusje van je baby zachtjes mee te reinigen.

Pijnstillers

Pijnstillers zoals paracetamol werken pijnstillend en koortsverlagend.

Sigarettenrook vermijden

Elimineer blootstelling aan sigarettenrook. Blijf weg van sigarettenrook, omdat het de symptomen kan verergeren. Rook van sigaretten irriteert de slijmvliezen.

Preventie RS-virus

Vaccin

Er zijn meerdere vaccins ontwikkeld die bescherming bieden tegen het RS-virus. Het eerste vaccin, voor pasgeboren baby's, werd in 2022 goedgekeurd door de EMA. Begin mei 2023 kreeg ook een vaccin voor 60-plussers groen licht. Het derde vaccin, Abrysvo van Pfizer, is in juli 2023 goedgekeurd door de Europese Commissie. Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) heeft het vaccin beoordeeld via een versnelde procedure vanwege de ernst van het RS-virus voor de volksgezondheid.

Abrysvo wordt toegediend aan zwangere vrouwen vóór de bevalling. Het stimuleert de productie van antistoffen die via de placenta bij de baby terechtkomen, waardoor het kind in de eerste zes maanden van het leven beschermd is. Onderzoeken tonen aan dat ook 60-plussers, die kwetsbaar zijn voor het virus, baat hebben bij de vaccinatie.

Het nu goedgekeurde vaccin veroorzaakt lichte bijwerkingen volgens het EMA. Bij zwangere vrouwen zijn pijn op de prikplek, hoofdpijn en spierpijn gemeld. Bij ouderen wordt vooral pijn op de prikplek het vaakst genoemd als bijwerking.

Preventieve maatregelen

Er bestaan vaccins voor het RS-virus en er zijn tevens een aantal hygiënische maatregelen die je kunt treffen om te voorkomen dat het virus zich verspreidt. Dit neemt niet weg dat het moeilijk is om te voorkomen dat iemand besmet raakt. Het gaat om de volgende maatregelen:

• Was regelmatig je handen, vooral na een flinke hoest- en niesbui. Leer ook je kinderen het belang van handen wassen.
• Vermijd blootstelling aan zieke mensen. Beperk het contact met mensen die koorts of verkoudheid hebben. Dit is vooral belangrijk bij premature baby's en alle zuigelingen in de eerste twee maanden van het leven.
• Maak speelgoed en andere dingen waar speeksel en snot van verkouden kinderen op kan zitten iedere dag schoon.
• Gebruik bij hoesten en niezen een tissue of papieren zakdoekje, welke je na gebruik direct weggooit.
• Je kunt ook in de plooi van de elleboog hoesten en niezen.
• Niet roken. Baby's die worden blootgesteld aan tabaksrook hebben een hoger risico op klachten en complicaties.
• Was het speelgoed regelmatig. Doe dit vooral als je kind of een speelkameraadje ziek is.

Lees verder

• Lymfeklierzwelling kind: symptomen, oorzaak en behandeling
• Tips bij verkoudheid baby: symptomen en verzorging
• Verkoudheid symptomen genezen & tips: zink en neusdruppels
• Verkoudheid: verstopte neus, niezen, koorts, keelpijn, hoest
• Verstopte neus: oorzaak en wat te doen bij neusverstopping?