Buikvlieskanker (peritoneale kanker): Kanker in buikvlies

Het peritoneum (buikvlies) is een membraan dat alle organen in de buik bedekt. Peritoneale kanker is een zeldzame vorm van kanker die start in het buikvlies of die zich daar ontwikkelt door uitzaaiingen van een andere soort kanker. Het is een zeldzame vorm van kanker die weinig of vage symptomen veroorzaakt in het beginstadium. Wanneer dan klachten optreden, is vaak al sprake van een gevorderd kankerstadium. Deze tekenen omvatten onder andere buikpijn, een verlies van eetlust en kortademigheid. Enkele behandelingsopties zijn mogelijk bij kanker in het buikvlies. De vooruitzichten van dit type kanker zijn zeer variabel, maar in de meeste gevallen niet zo goed omdat de diagnose en bijgevolg ook de behandeling pas laat plaatsvinden.

• Wat is het peritoneum?
• Functies
• Organen bedekken
• Oorzaken van kanker in buikvlies
• Primaire of secundaire buikvlieskanker
• Zeldzame vormen
• Pseudomyxoom (pseudomyxoma)
• Peritoneaal mesothelioom
• Symptomen: Tekenen van eierstokkanker
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van peritoneale kanker
• Prognose van aandoening
• Complicatie van ziekte

Wat is het peritoneum?

Functies

Het buikvlies – dat gemaakt is uit epitheelcellen – bekleedt zowel de buikwand als de in de buikholte gelegen organen. Het peritoneum heeft twee lagen. De pariëtale laag bedekt de buikwand, terwijl de viscerale laag de organen bedekt. Het peritoneum zorgt ervoor dat de organen in de buik op hun plaats blijven liggen. Daarnaast produceert het buikvlies een vloeistof die zich tussen de twee lagen bevindt, waardoor ze van elkaar gescheiden zijn maar over elkaar heen kunnen glijden. De organen bewegen op deze manier soepel in de buik, wat bijvoorbeeld nuttig is bij de spijsvertering. Tot slot vormt het peritoneum een barrière tegen infecties.

Organen bedekken

De baarmoeder, de prostaat, de blaas, de eierstokken, de eileiders, de vagina en het rectum zijn bedekt door het buikvlies. Enkel het pancreas (alvleesklier), het duodenum (twaalfvingerige darm: eerste deel van de dunne darm), het colon ascendens (rechtercolon: stijgende deel van de dikke darm), colon descendens (linkercolon: dalende deel van de dikke darm) en de nieren zijn niet bekleed door het peritoneum.

Oorzaken van kanker in buikvlies

De oorzaken van peritoneale kanker zijn anno november 2019 onbekend. Sommigen wetenschappers geloven dat de kanker in het buikvlies afkomstig is van eierstokweefselimplantaten die in de buik zijn achtergebleven tijdens de ontwikkeling van de foetus. Andere artsen geloven dat het buikvlies veranderingen ondergaat, waardoor de werking vergelijkbaar is met de werking van de eierstokken.

Primaire of secundaire buikvlieskanker

Primaire buikvlieskanker
Peritoneale kanker is zelden een primaire vorm van kanker, hoewel het wel mogelijk is. Dit type kanker in het buikvlies komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Vrouwen met een verhoogd risico op eierstokkanker lopen ook een verhoogd risico op peritoneale kanker. Dit risico is nog hoger wanneer de vrouw de BRCA1- en BRCA2-genmutaties (wijziging van deze genen) heeft. Een oudere leeftijd is een andere risicofactor voor peritoneale kanker.

Secundaire buikvlieskanker
Meestal is buikvlieskanker het gevolg van uitzaaiingen van andere kankervormen (secundaire buikvlieskanker) zoals:

• alvleesklierkanker
• borstkanker
• darmkanker (15% daarvan veroorzaakt peritoneale kanker)
• eierstokkanker (75% van de patiënten ontwikkelt peritoneale kanker)
• maagkanker

Secundaire peritoneale kanker bestempelen artsen soms als ‘peritoneale carcinomatose’.

Zeldzame vormen

Twee bijzonder zeldzame vormen van buikvlieskanker met name een 'pseudomyxoom' en een 'peritoneaal mesothelioom'.

Pseudomyxoom (pseudomyxoma)

Een pseudomyxoma is een schijnbaar slijmweefselgezwel. Bij een pseudomyxoom zet slijmvormend cilinderepitheel zich vast op het buikvlies. Dit is afkomstig van een gebarsten slijmcyste (speekselkliercyste: cyste in mond of op lippen)) in de appendix (aanhangsel van de blindedarm) of het ovarium (eierstok). Mogelijk heeft een pseudomyxoom grote afmetingen. Doordat dit gezwel vergroot, oefent dit druk uit op de appendix en de eierstokken, en komen afscheidingen los. De afscheidingen hopen zich op totdat de organen breken en de tumorcellen in de buikholte worden geïmplanteerd. De cellen zullen op een ongecontroleerde manier slijm blijven produceren, wat verantwoordelijk is voor een opgeblazen gevoel en uiteindelijk een darmobstructie.

Peritoneaal mesothelioom

Het peritoneaal mesothelioom is een type buikvlieskanker die voornamelijk te wijten is aan de blootstelling aan asbest, een sterke kankerverwekkende stof. Afhankelijk van de vorm die mesothelioom aanneemt, heeft de patiënt:

• ofwel ascites (vochtophoping in de buik) en goedaardige en fijne buikvliestumoren
• ofwel weinig ascites maar wel kwaadaardige en dikke tumoren.

Symptomen: Tekenen van eierstokkanker

Peritoneale kanker komt mogelijk overal in de buikholte voor. De kanker tast het oppervlak van organen in het peritoneum aan. Peritoneale kanker werkt en lijkt op eierstokkanker. Dit komt vooral omdat het oppervlak van de eierstokken gemaakt is van epitheelcellen, net als het peritoneum. Daarom veroorzaken buikvlieskanker en een type eierstokkanker vergelijkbare symptomen. Artsen behandelen beide kankersoorten ook op ongeveer dezelfde manier. Bij een patiënte bij wie de eierstokken verwijderd zijn, komt echter mogelijk ook peritoneale kanker tot stand.

De symptomen zijn in het beginstadium vaag en moeilijk te lokaliseren. Wanneer duidelijke symptomen optreden, is de kanker vaak al in een gevorderd stadium, en dan doen de tekenen denken aan eierstokkanker. Volgende symptomen zijn mogelijk aanwezig:

• abnormale vaginale bloedingen
• anale bloedingen
• ascites: Ascites verwijst naar de buitensporige aanwezigheid van vocht in de buikholte, die niet langer correct wordt geresorbeerd. Dit resulteert vaak in een gewichtstoename en een bijzonder opgeblazen buik.
• buikongemakken of buikpijn door winderigheid, indigestie (maagklachten na het eten of drinken), druk, zwelling, een opgeblazen gevoel of krampen
• constipatie
• diarree
• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• een gevoel van volheid, zelfs na een lichte maaltijd
• een onverklaarbare gewichtstoename of een onverklaarbaar gewichtsverlies
• een verlies van eetlust
• frequent urineren (pollakisurie)
• kortademigheid
• misselijkheid

Patiënten met buikvlieskanker hebben vaak andere, meer significante metastasen (uitzaaiingen) in de lever (levermetastasen) en/of longen (longmetastasen) en ook daarvan zijn dan tekenen zichtbaar zoals hoesten of geelzucht.

Diagnose en onderzoeken

Naast het stellen van vragen over de aanwezige symptomen, beoordeelt de arts de medische geschiedenis en voert hij een lichamelijk onderzoek uit.

Bijkomende testen voor het opsporen van kanker in het peritoneum zijn:

• een bariumklysma (röntgenfoto van de dikke darm en het rectum)
• een biopsie (verwijderen van een weefselmonster en microscopisch laten onderzoeken)
• een bloedonderzoek
• een CT-scan
• een echografie
• een paracentese (vloeistof van het buikvlies verwijderen en microscopisch laten onderzoeken)
• een vaginaal onderzoek

Eierstokkanker en peritoneale kanker hebben hetzelfde uiterlijk onder een microscoop. Het patroon en de locatie van eventuele tumoren helpen de arts om aan te geven welk type kanker aanwezig is.

Behandeling van peritoneale kanker

Enkele (combinaties van) kankerbehandelingen zijn mogelijk bij peritoneale kanker. De gekozen behandeling(en) hangt of hangen af van:

• de grootte en locatie van de kanker
• de leeftijd en de algehele gezondheid
• het stadium en de graad van de kanker

Mogelijke behandelingen zijn:

• chemotherapie
• chirurgie: Mogelijk verwijdert de arts eventuele tumoren maar ook de eierstokken, de eileiders en de baarmoeder, of andere weefsels en organen.
• HIPEC (hyperthermische intraperitoneale chemotherapie: Toediening van verwarmde chemotherapie in het peritoneum na een operatie; gebeurt bij metastasen vanuit de appendix, het colon of de maag.
• palliatieve zorg
• radiotherapie (wordt vooral gebruikt voor het verminderen van symptomen door het verkleinen van de tumor)

Prognose van aandoening

De prognose van peritoneale kanker is het beste als alle kanker verwijderd is. Peritoneale kanker heeft de neiging om zich snel te verspreiden omdat het peritoneum rijk is aan lymfe en bloed, waardoor de kanker zich kan verplaatsen. Een herhaling na de behandeling komt vaak voor bij buikvlieskanker. Meestal diagnosticeert de arts deze kanker namelijk pas in een laat stadium. Heeft de arts alle zichtbare delen van de tumor kunnen verwijderen, dan bedraagt de levensverwachting gemiddeld tien jaar of langer. De gemiddelde overleving bedraagt gemiddeld één tot twee jaar wanneer de kanker reeds ver gevorderd is en geen operatie mogelijk is. De prognose is echter wel sterk individueel bepaald.

Complicatie van ziekte

Buikvlieskanker veroorzaakt mogelijk een darmobstructie. Een darmobstructie (verstopping van de darmen) is mogelijk ook het gevolg van kanker van het peritoneum. De tumor voorkomt dan namelijk dat de darmlussen goed ten opzichte van elkaar heen bewegen. De tumor voorkomt een goede mobiliteit van de dunne darm. Hierdoor ontstaat druk op de darmwand, waardoor de passage van de darminhoud geblokkeerd wordt. Symptomen van een darmobstructie omvatten braken, constipatie, buikpijn, een pijnlijk en opgeblazen gevoel en soms zelfs een hernia.

Lees verder

• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips