Buikvlieskanker (peritoneale kanker): Kanker in buikvlies

Het peritoneum (buikvlies) is een membraan dat de meeste organen in de buikholte bekleedt. Peritoneale kanker is een zeldzame vorm van kanker die kan ontstaan in het buikvlies zelf of zich daar kan ontwikkelen door uitzaaiingen van een andere vorm van kanker. In het beginstadium veroorzaakt peritoneale kanker vaak weinig of vage symptomen, waardoor de ziekte meestal pas in een gevorderd stadium wordt ontdekt. Wanneer klachten optreden, gaat het vaak om symptomen zoals buikpijn, verlies van eetlust en kortademigheid. Verschillende behandelingsopties zijn beschikbaar voor peritoneale kanker, maar de vooruitzichten zijn meestal ongunstig omdat de diagnose en behandeling vaak laat plaatsvinden.

• Wat is het peritoneum?
• Functies
• Organen bedekken
• Oorzaken van kanker in het buikvlies
• Primaire of secundaire buikvlieskanker
• Zeldzame vormen van buikvlieskanker
• Pseudomyxoom peritonei (PMP)
• Peritoneaal mesothelioom
• Symptomen: Tekenen van buikvlieskanker
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van peritoneale kanker
• Prognose van peritoneale kanker
• Complicaties van peritoneale kanker

Wat is het peritoneum?

Functies

Het buikvlies, ook wel het peritoneum genoemd, is een dun maar sterk membraan dat de buikholte bekleedt en de inwendige organen omsluit. Het is opgebouwd uit epitheelcellen en bestaat uit twee lagen: de pariëtale laag, die de buikwand bekleedt, en de viscerale laag, die de organen zelf omhult. Het peritoneum speelt een cruciale rol bij het vasthouden van de organen op hun plaats en voorkomt dat ze vrij bewegen in de buikholte. Daarnaast produceert het buikvlies een sereuze vloeistof die zich tussen de twee lagen bevindt, wat zorgt voor een soepele beweging van de organen tijdens functies zoals de spijsvertering. Bovendien vormt het peritoneum een belangrijke barrière tegen infecties en verspreiding van ziekteverwekkers in de buikholte.

Organen bedekken

Het buikvlies bekleedt de meeste organen in de buik, zoals de baarmoeder, prostaat, blaas, eierstokken, eileiders, vagina en het rectum. Echter, sommige organen zoals de alvleesklier (pancreas), de twaalfvingerige darm (duodenum), het stijgende en dalende deel van de dikke darm (colon ascendens en colon descendens), en de nieren liggen retroperitoneaal en zijn dus niet bedekt door het peritoneum.

Oorzaken van kanker in het buikvlies

De exacte oorzaken van peritoneale kanker zijn anno augustus 2024 nog steeds niet volledig begrepen. Er zijn echter enkele hypothesen. Eén theorie suggereert dat de kanker ontstaat uit overgebleven eierstokweefsel dat tijdens de ontwikkeling van de foetus in de buikholte is achtergebleven. Andere onderzoekers denken dat bepaalde veranderingen in het buikvlies ertoe leiden dat het zich gaat gedragen als eierstokweefsel, wat kan bijdragen aan het ontstaan van kanker.

Genetische factoren, zoals mutaties in de BRCA1- en BRCA2-genen, zijn ook in verband gebracht met een verhoogd risico op peritoneale kanker, vooral bij vrouwen met een voorgeschiedenis van eierstokkanker.

Primaire of secundaire buikvlieskanker

Primaire buikvlieskanker
Primaire peritoneale kanker, die rechtstreeks in het buikvlies begint, is zeldzaam. Deze vorm van kanker komt vaker voor bij vrouwen, vooral bij diegenen met een verhoogd risico op eierstokkanker. Vrouwen met BRCA1- of BRCA2-genmutaties hebben een aanzienlijk hoger risico op het ontwikkelen van deze vorm van kanker. Ook de leeftijd speelt een rol, aangezien oudere vrouwen een verhoogd risico lopen.

Secundaire buikvlieskanker
In de meeste gevallen is peritoneale kanker secundair, wat betekent dat het ontstaat door de uitzaaiing van kanker van andere organen naar het buikvlies. Dit wordt vaak gezien bij:

• Alvleesklierkanker
• Borstkanker
• Darmkanker (15% daarvan leidt tot peritoneale kanker)
• Eierstokkanker (tot 75% van de patiënten ontwikkelt peritoneale kanker)
• Maagkanker

Secundaire peritoneale kanker wordt soms aangeduid als ‘peritoneale carcinomatose’.

Zeldzame vormen van buikvlieskanker

Er bestaan ook enkele zeldzame vormen van buikvlieskanker:

Pseudomyxoom peritonei (PMP)

Pseudomyxoom peritonei (PMP) is een zeldzame aandoening waarbij zich slijmvormend weefsel vastzet op het buikvlies. Dit weefsel is vaak afkomstig van een gebarsten slijmcyste in de appendix of eierstok. PMP kan aanzienlijke omvang bereiken en druk uitoefenen op nabijgelegen organen, wat leidt tot complicaties zoals darmobstructie en buikpijn.

Peritoneaal mesothelioom

Peritoneaal mesothelioom is een agressieve vorm van kanker die ontstaat in het buikvlies, vaak door blootstelling aan asbest, een sterk kankerverwekkende stof. Er zijn twee varianten:

• Een vorm met ascites (vochtophoping in de buik) en fijne, goedaardige tumoren.
• Een vorm met weinig ascites maar met dikkere, kwaadaardige tumoren.

Symptomen: Tekenen van buikvlieskanker

Peritoneale kanker kan zich overal in de buikholte manifesteren en beïnvloedt het oppervlak van de organen die door het buikvlies worden bedekt. De symptomen van peritoneale kanker lijken vaak sterk op die van eierstokkanker, omdat beide aandoeningen het epitheelweefsel aantasten. In het beginstadium zijn de symptomen vaak vaag en moeilijk te lokaliseren, waardoor de ziekte vaak pas in een later stadium wordt ontdekt.

Mogelijke symptomen zijn:

• Abnormale vaginale bloedingen
• Anale bloedingen
• Ascites (vochtophoping in de buikholte), wat kan leiden tot een opgeblazen gevoel en gewichtstoename.
• Buikongemakken of buikpijn door winderigheid, indigestie, druk, zwelling, een opgeblazen gevoel of krampen.
• Constipatie
• Diarree
• Een algemeen ziek gevoel (malaise)
• Een gevoel van volheid na een lichte maaltijd
• Onverklaarbare gewichtstoename of onverklaarbaar gewichtsverlies
• Verlies van eetlust
• Frequent urineren (pollakisurie)
• Kortademigheid
• Misselijkheid

Patiënten met peritoneale kanker kunnen ook metastasen ontwikkelen, vooral in de lever (levermetastasen) en longen (longmetastasen), wat leidt tot bijkomende symptomen zoals hoesten en geelzucht.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van peritoneale kanker vereist een grondig medisch onderzoek en een combinatie van beeldvorming en laboratoriumtests. De arts zal eerst een gedetailleerde medische geschiedenis opnemen en een lichamelijk onderzoek uitvoeren.

Aanvullende onderzoeken kunnen zijn:

• Bariumklysma (röntgenfoto van de dikke darm en het rectum)
• Biopsie (weefselmonster dat microscopisch wordt onderzocht)
• Bloedonderzoek, inclusief tumormarkers zoals CA-125.
• CT-scan of MRI-scan voor gedetailleerde beeldvorming.
• Echografie van de buik.
• Paracentese (verwijderen van vloeistof uit de buikholte voor microscopisch onderzoek).
• Vaginale of rectale onderzoeken, afhankelijk van de vermoedelijke oorsprong van de kanker.

Peritoneale kanker en eierstokkanker hebben een vergelijkbaar uiterlijk onder de microscoop, wat de diagnose kan bemoeilijken. Het patroon van verspreiding en de locatie van de tumoren helpen echter om de juiste diagnose te stellen.

Behandeling van peritoneale kanker

De behandeling van peritoneale kanker hangt af van verschillende factoren, waaronder de omvang van de kanker, de gezondheidstoestand van de patiënt en het stadium van de ziekte. Mogelijke behandelingen zijn:

• Chemotherapie, vaak als eerste lijn behandeling om de tumoren te verkleinen.
• Chirurgie om zoveel mogelijk tumorweefsel te verwijderen. Bij vrouwen kan dit ook inhouden dat de eierstokken, eileiders en baarmoeder worden verwijderd.
• HIPEC (Hyperthermische Intraperitoneale Chemotherapie): Een behandeling waarbij verwarmde chemotherapie direct in de buikholte wordt toegediend na de operatie, vooral effectief bij uitzaaiingen van kanker uit de appendix, dikke darm of maag.
• Palliatieve zorg om symptomen te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren.
• Radiotherapie, vooral gebruikt om symptomen te verlichten door het verkleinen van tumoren.

Prognose van peritoneale kanker

De prognose bij peritoneale kanker varieert sterk, afhankelijk van het stadium van de kanker bij diagnose en de mogelijkheid om alle zichtbare tumoren te verwijderen. Wanneer de kanker in een vroeg stadium wordt ontdekt en volledig operatief kan worden verwijderd, kan de overlevingskans aanzienlijk verbeteren, met patiënten die mogelijk tien jaar of langer leven. Echter, de meeste gevallen worden pas in een gevorderd stadium ontdekt, waarin de gemiddelde overleving één tot twee jaar bedraagt, vooral als chirurgische ingrepen niet meer mogelijk zijn. Herhaling van de kanker komt vaak voor, wat de prognose verder beïnvloedt.

Complicaties van peritoneale kanker

Een ernstige complicatie van peritoneale kanker is darmobstructie, waarbij de tumor de normale beweging van de darmlussen verhindert. Dit kan leiden tot een blokkade van de darminhoud, wat symptomen zoals braken, constipatie, ernstige buikpijn en een opgeblazen gevoel veroorzaakt. In ernstige gevallen kan dit zelfs leiden tot een hernia.

Lees verder

• Kankerpijn: Oorzaken & types pijn en soorten pijnmedicatie
• Herhaling kanker (recidief): Soorten, risicofactoren en tips