Granulomateuze cheilitis: Chronische zwelling van lippen

Granulomateuze cheilitis is een cosmetisch verontrustende aandoening van onbekende oorsprong, waarbij de patiënt een aanhoudende zwelling van één of beide lippen ervaart. In sommige gevallen kunnen ook andere gebieden zoals de wang of kaak zwellen. De aandoening kan gepaard gaan met diverse bijkomende klachten. De behandeling van chronische lipzwelling omvat meestal een combinatie van therapieën. De aandoening werd voor het eerst beschreven door de arts Melkersson in 1928.

• Synoniemen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van granulomateuze cheilitis
• Risicofactoren van gezwollen lip(pen)
• Risicogroepen
• Symptomen: Zwelling van lippen
• Beginstadium
• Gevorderd stadium
• Andere zwellingen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van lipzwelling
• Prognose van chronische lipzwelling
• Complicaties van de aandoening
• Preventie

Synoniemen

Granulomateuze cheilitis staat ook bekend onder de volgende termen:

• Cheilitis granulomatosa
• Melkersson-Rosenthal syndroom
• Miescher’s cheilitis

Epidemiologie

Granulomateuze cheilitis is een zeldzame ontstekingsaandoening die de lippen aantast, met name de onderlip, en wordt gekarakteriseerd door chronische zwelling, pijn en granulomateuze ontsteking. De aandoening komt voor bij zowel mannen als vrouwen, hoewel er enig bewijs is dat vrouwen iets vaker getroffen worden. De prevalentie van granulomateuze cheilitis is niet goed gedocumenteerd, maar het wordt als een zeldzame aandoening beschouwd. Het wordt vaak gediagnosticeerd bij volwassenen, vooral tussen de 30 en 50 jaar oud, hoewel het op elke leeftijd kan voorkomen, zelfs bij kinderen. De aandoening is wereldwijd gemeld, zonder specifieke geografische of etnische voorkeuren.

Incidentie en prevalentie
Granulomateuze cheilitis is een zeldzame aandoening en er zijn slechts een beperkt aantal gevallen in de medische literatuur gerapporteerd. De incidentie is moeilijk vast te stellen vanwege het ontbreken van gestandaardiseerde gegevens en de geringe mate van bewustzijn van de aandoening. De aandoening wordt vaak pas gediagnosticeerd na een langdurig proces van uitsluiting van andere aandoeningen, aangezien de symptomen in de vroege stadia vaak subtiel en niet specifiek zijn.

Leeftijdsverdeling en geslachtsverschillen
Hoewel het syndroom van granulomateuze cheilitis zich op elke leeftijd kan manifesteren, komt het vaker voor bij volwassenen tussen de 30 en 50 jaar. De aandoening kan zich zowel bij mannen als vrouwen voordoen, hoewel sommige studies suggereren dat vrouwen een iets hogere prevalentie vertonen. De meeste gevallen worden pas gediagnosticeerd na een aantal jaren van symptomen, omdat de aandoening vaak langzaam vordert en niet direct herkend wordt als een op zichzelf staande ziekte.

Mechanisme

Het mechanisme van granulomateuze cheilitis is nog niet volledig begrepen, maar de aandoening wordt vaak geassocieerd met een ontstekingsreactie die betrokken is bij het afweersysteem van het lichaam. De aandoening vertoont tekenen van granulomateuze ontsteking, wat een specifieke vorm van ontsteking is waarbij immuuncellen zich concentreren en zich ontwikkelen tot granulomen (geïnfiltreerde cellen). De ontsteking in het geval van granulomateuze cheilitis wordt vaak geassocieerd met een reactie op onbekende antigenen, wat wijst op een auto-immuunmechanisme.

Chronische ontsteking en granulomen
Granulomateuze cheilitis wordt gekarakteriseerd door een chronische ontstekingsreactie die resulteert in de vorming van granulomen op de lippen. Granulomen zijn clusters van ontstekingscellen, meestal macrofagen, die zich in een poging om schadelijke stoffen te isoleren, in de weefsels ophopen. In het geval van granulomateuze cheilitis wordt deze reactie vermoedelijk getriggerd door een immuunsysteem dat onterecht reageert op een onbekende trigger, wat leidt tot de langdurige ontsteking en zwelling die kenmerkend is voor de aandoening.

Auto-immuniteit en mogelijke triggers
Er wordt gesuggereerd dat granulomateuze cheilitis kan ontstaan als gevolg van een auto-immuunreactie, waarbij het immuunsysteem lichaamseigen weefsel aanvalt. Het exacte mechanisme van de ontstekingsreactie is echter nog niet volledig vastgesteld. Er zijn aanwijzingen dat genetische factoren en milieu-invloeden een rol spelen bij de ontwikkeling van de aandoening, hoewel de specifieke triggers variëren tussen patiënten.

Oorzaken van granulomateuze cheilitis

De exacte oorzaak van granulomateuze cheilitis is anno augustus 2024 nog steeds onbekend. De aandoening wordt gekenmerkt door een granulomateuze ontsteking van de lippen.

Risicofactoren van gezwollen lip(pen)

Verschillende factoren kunnen bijdragen aan het ontstaan van granulomateuze cheilitis, hoewel ze niet altijd direct de zwelling van de lippen veroorzaken:

• Contactallergie, met name door kobalt, kwik en goud
• Een allergie voor bepaalde medicijnen
• Genetische aanleg
• Infecties zoals door Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium paratuberculosis, Saccharomyces cerevisiae en Borrelia burgdorferi
• Voedselallergieën, met name voor kaneel en benzoaat

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van granulomateuze cheilitis. De aandoening komt vaak voor bij mensen met een voorgeschiedenis van andere auto-immuunziekten, maar ook bij mensen die een genetische aanleg hebben voor ontstekingsaandoeningen.

Patiënten met auto-immuunziekten
Patiënten die lijden aan andere auto-immuunziekten, zoals het syndroom van Melkersson-Rosenthal, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van granulomateuze cheilitis. Deze aandoeningen worden gekarakteriseerd door een overactief immuunsysteem dat lichaamseigen weefsels aanvalt, en deze pathofysiologie lijkt een cruciale rol te spelen bij de ontwikkeling van granulomateuze ontsteking in de lippen.

Genetische predispositie
Er is bewijs dat genetische factoren bijdragen aan de vatbaarheid voor granulomateuze cheilitis. Bij sommige patiënten wordt een familiegeschiedenis van ontstekingsaandoeningen opgemerkt, wat suggereert dat er een erfelijke component is die de kans op het ontwikkelen van deze aandoening vergroot.

Symptomen: Zwelling van lippen

Beginstadium

In de vroege fase van de aandoening kan de patiënt een plotselinge, zachte tot stevige zwelling van de bovenlip of onderlip ervaren, soms gepaard met zwelling van één of beide wangen. De lipzwelling is aanvankelijk intermitterend (verschijnt met tussenpozen). Deze aanvallen duren enkele uren tot dagen en kunnen gepaard gaan met koorts, gezwollen regionale lymfeklieren, milde hoofdpijn, of problemen met het gezichtsvermogen.

Gevorderd stadium

Naarmate de aandoening voortschrijdt, komen de zwellingen frequenter voor en kunnen beide lippen tegelijkertijd aangetast worden. De episodes van lipzwelling duren langer en kunnen gepaard gaan met pijnlijke barstjes en kloofjes. De lippen kunnen roodbruin van kleur worden en beginnen te schilferen.

Andere zwellingen

Bij sommige patiënten kan de zwelling uitbreiden naar het voorhoofd, de oogleden, of de hoofdhuid. In zeldzame gevallen komt granulomateuze cheilitis voor in combinatie met een verlamming van de gelaatszenuwen (aangezichtsverlamming) en/of een gekloofde tong (fissuurtong, lingua plicata), wat kenmerkend is voor het Melkersson-Rosenthal-syndroom. Patiënten met deze aandoening kunnen ook last hebben van smaakstoornissen (verminderde smaak) en verminderde speekselproductie.

Alarmsymptomen

Granulomateuze cheilitis wordt gekarakteriseerd door chronische zwelling en ontsteking van de lippen, wat vaak het eerste symptoom is dat patiënten opmerken. Naast de typische zwelling kunnen er andere symptomen optreden die belangrijk zijn voor het herkennen van de aandoening.

Zwelling en pijn van de lippen
Het meest voor de hand liggende symptoom van granulomateuze cheilitis is de pijnlijke zwelling van de lippen, met name de onderlip. Deze zwelling is vaak asymmetrisch en kan gepaard gaan met roodheid en een gevoel van spanning in het aangetaste gebied. De lippen kunnen ook droog en schilferig worden, wat kan leiden tot ongemak bij spreken en eten.

Granulomen en ulcera
In sommige gevallen kunnen er granulomen ontstaan die zichtbaar zijn als harde, pijnlijke knobbeltjes op de lippen. Deze granulomen kunnen verder gaan met het vormen van zweren (ulcera) als de aandoening zich ontwikkelt, wat het ongemak voor de patiënt verhoogt.

Diagnose en onderzoeken

Een biopsie van het aangetaste lipweefsel is meestal noodzakelijk voor een definitieve diagnose. In de vroege stadia kan een biopsie echter niet altijd doorslaggevende resultaten opleveren. Het is belangrijk om andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen uit te sluiten, zoals:

• Blepharochalasis-syndroom
• Cheilitis glandularis (ontsteking en zwelling van de onderlip)
• Een infectie
• Een lymfoom
• Een reactie op een vreemd lichaam
• Een tandabces (ophoping van pus in de tand door bacteriële infectie)
• Erfelijk angio-oedeem (onderhuidse zwelling van het gezicht)
• Granulomatose met polyangiitis (Wegener granulomatose)
• Histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• Lepra (infectie met zenuwschade en symptomen aan ogen en huid)
• Rhinosporidiose
• Sarcoïdose (aandoening met symptomen aan ogen, longen, zenuwstelsel en huid)
• Schildklier-geassocieerde orbitopathie
• Tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• Ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)

Behandeling van lipzwelling

De behandeling van granulomateuze cheilitis richt zich op het verbeteren van zowel het uiterlijk als het comfort van de patiënt, hoewel niet alle patiënten een behandeling nodig hebben. Aangezien het ziektemechanisme anno augustus 2024 nog steeds slecht begrepen wordt, bestaat er geen definitieve behandeling. Patiënten worden aangeraden om mogelijke allergenen, zoals bepaalde voedingsmiddelen of stoffen in medicijnen, te vermijden. Het is ook belangrijk om eventuele onderliggende aandoeningen effectief te behandelen.

Mogelijke behandelingen om de symptomen te verlichten omvatten:

• Systemische behandelingen zoals methotrexaat, tacrolimus, clofazimine, dapson, ketotifen en anti-TNF-agentia
• Chirurgische verwijdering van overtollig weefsel
• Niet-steroïde anti-inflammatoire middelen (NSAID's) zoals pijnstillers
• Ontstekingsremmende antibiotica zoals minocycline, erytromycine en metronidazol
• Radiotherapie
• Topische (op de huid aangebrachte), intralesionale (in het letsel aangebrachte) en systemische corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers)

Prognose van chronische lipzwelling

Granulomateuze cheilitis heeft een variabele prognose, afhankelijk van de ernst van de aandoening en de algehele gezondheid van de patiënt. In veel gevallen is de aandoening chronisch en kan ze gedurende jaren of zelfs decennia aanhouden.

Langdurige symptomen en terugkerende episoden
Hoewel granulomateuze cheilitis in sommige gevallen spontaan kan verbeteren, zijn er veel gevallen waarin de aandoening chronisch wordt en terugkerende episoden van zwelling en pijn vertoont. De chronische aard van de aandoening kan de kwaliteit van leven beïnvloeden, vooral wanneer er aanzienlijke pijn of cosmetische veranderingen optreden.

Behandelingsrespons en verlichting
De prognose kan in veel gevallen verbeteren met gerichte therapieën, zoals het gebruik van corticosteroïden of andere ontstekingsremmers. Patiënten die adequaat worden behandeld, kunnen een vermindering van symptomen ervaren, hoewel een volledige genezing zeldzaam is.

Complicaties van de aandoening

Granulomateuze cheilitis kan leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Secundaire infecties: De chronische zwelling en open barstjes kunnen leiden tot bacteriële of schimmelinfecties van de lippen.
• Aangezichtsverlamming: In zeldzame gevallen kan granulomateuze cheilitis samenhangen met een aangezichtsverlamming als onderdeel van het Melkersson-Rosenthal-syndroom.
• Smaakstoornissen: Bij patiënten met tongafwijkingen kunnen smaakstoornissen optreden.
• Verminderde speekselproductie: Een verminderde speekselproductie kan optreden bij ernstige gevallen met tongafwijkingen.
• Chronische pijn: Langdurige zwelling en ontsteking kunnen leiden tot chronische pijn in de lippen en aangrenzende gebieden.
• Vorming van littekens: Herhaalde episodes van zwelling en barstjes kunnen littekens op de lippen veroorzaken.

Preventie

Preventie van granulomateuze cheilitis is gericht op het verminderen van de kans op uitbraken en het beheersen van de aandoening. Mogelijke preventieve maatregelen zijn:

• Vermijden van allergenen: Probeer bekende allergenen, zoals bepaalde voedingsmiddelen en metalen zoals kobalt, kwik en goud, te vermijden.
• Behandelen van onderliggende aandoeningen: Zorg ervoor dat eventuele onderliggende aandoeningen, zoals allergieën of infecties, effectief worden behandeld.
• Goede mondhygiëne: Handhaaf een goede mondhygiëne om secundaire infecties te voorkomen en de gezondheid van de lippen te bevorderen.
• Vermijden van irriterende stoffen: Vermijd contact met stoffen die de lippen kunnen irriteren, zoals bepaalde cosmetica of agressieve reinigingsmiddelen.
• Regelmatige controles: Laat regelmatig de toestand van je lippen en mondslijmvliezen controleren door een specialist om tijdig op veranderingen te reageren.

Lees verder

• Gezwollen bovenlip (bovenlipzwelling): Oorzaken & symptomen
• Droge lippen: Oorzaken van schrale, gebarsten lippen
• Jeukende lippen: Oorzaken van jeuk aan lipgebied
• Lipgezondheid: Tips voor gezonde en stralende lippen
• Melkersson-Rosenthal syndroom: Symptomen aan gezicht