Cheilitis glandularis: Ontsteking en zwelling van onderlip

Cheilitis glandularis is een zeldzame ontstekingsziekte die het slijmvlies van de onderlip aantast. Deze lipaandoening kan ontstaan door diverse factoren, waarvan langdurige blootstelling aan de zon één van de mogelijke risicofactoren is. De onderlip vertoont bij cheilitis glandularis vaak zwelling, en kan ook leiden tot zweervorming en korstvorming. Deze chronisch progressieve aandoening kan een voorloper zijn van lipkanker, waardoor het essentieel is om een behandeling te ondergaan en regelmatig de arts te bezoeken voor controle. De aandoening werd voor het eerst beschreven in de medische literatuur door von Volkmann, die het 'cheilitis glandularis apostematosa' of 'myxadenitis labialis' noemde in 1870.

• Epidemiologie
• Oorzaken van cheilitis glandularis
• Risicofactoren
• Symptomen: Zwelling en ontsteking van de onderlip
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van cheilitis glandularis
• Leefstijl en aanpassingen
• Ondersteuning en hulpmiddelen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Cheilitis glandularis is een zeldzame aandoening die voornamelijk voorkomt bij oudere mannen, hoewel vrouwen en jongere individuen ook getroffen kunnen worden. De prevalentie van cheilitis glandularis is relatief laag, wat het moeilijk maakt om exacte statistieken te verkrijgen. De aandoening kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de levenskwaliteit van de patiënt. Het komt voor bij mensen van alle etnische groepen, maar lijkt iets vaker voor te komen bij mensen van Europese afkomst. Door de zeldzaamheid en de neiging om te worden verward met andere lipaandoeningen, is de exacte prevalentie moeilijk te bepalen. De aandoening wordt vaak gezien bij mensen tussen de veertig en zeventig jaar oud.

Oorzaken van cheilitis glandularis

Cheilitis glandularis wordt gekenmerkt door ontsteking en vergroting van de speekselklieren in de lippen, met name de kleinere klieren. Hoewel de precieze oorzaak van cheilitis glandularis niet volledig begrepen is, zijn er verschillende factoren die bijdragen aan de ontwikkeling van deze aandoening:

• Chronische blootstelling aan irriterende stoffen: Herhaaldelijke blootstelling aan irriterende stoffen, zoals tabakrook of chemische producten, kan bijdragen aan de ontwikkeling van cheilitis glandularis.
• Infecties: Bacteriële, virale of schimmelinfecties kunnen een rol spelen bij het ontstaan van cheilitis glandularis, vooral als ze leiden tot ontsteking van de speekselklieren.
• Hormonale veranderingen: Hoewel minder frequent, kunnen verstoringen in hormonale niveaus bijdragen aan de ontwikkeling van cheilitis glandularis.
• Genetische aanleg: Erfelijke factoren kunnen een rol spelen, aangezien sommige gevallen van cheilitis glandularis mogelijk een genetische basis hebben.
• Auto-immuunziekten: Auto-immuunziekten kunnen geassocieerd worden met cheilitis glandularis door het veroorzaken van ontsteking in de lippen en speekselklieren.

Risicofactoren

De kans op het ontwikkelen van cheilitis glandularis kan verhoogd worden door verschillende risicofactoren:

• Roken: Roken is een belangrijke risicofactor voor cheilitis glandularis, aangezien het chronische irritatie van de lippen kan veroorzaken en bijdragen aan ontsteking van de speekselklieren.
• Alcoholgebruik: Overmatig alcoholgebruik kan de slijmvliezen in de mond en lippen irriteren, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van cheilitis glandularis.
• Bepaalde medicijnen: Langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, vooral die met irriterende bijwerkingen, kan bijdragen aan de ontwikkeling van cheilitis glandularis.
• Slechte mondhygiëne: Onvoldoende mondhygiëne kan leiden tot infecties en ontstekingen die bijdragen aan de ontwikkeling van cheilitis glandularis.
• Hormonale onbalans: Hormonale veranderingen, vooral bij ouderen, kunnen bijdragen aan het ontstaan van cheilitis glandularis.
• Auto-immuunziekten: Personen met auto-immuunziekten hebben een verhoogd risico op cheilitis glandularis vanwege ontstekingsreacties in het lichaam.
• Chronische blootstelling aan UV-stralen: Langdurige blootstelling aan de zon kan de lippen irriteren en bijdragen aan cheilitis glandularis.
• Albinisme: Personen met albinisme hebben een verhoogd risico door de verhoogde gevoeligheid van de huid en slijmvliezen.
• Droge mond: Een droge mond, soms geassocieerd met mondademhaling, atopie, eczeem, en astma, kan bijdragen aan cheilitis glandularis.
• Verzwakt immuunsysteem: Een verzwakt immuunsysteem verhoogt het risico op infecties die cheilitis glandularis kunnen veroorzaken.
• Overmatig liplikken of lipbijten: Deze gewoonten kunnen irritatie en ontsteking van de lippen veroorzaken.
• Langdurige blootstelling aan de zon: Langdurige blootstelling aan zon kan bijdragen aan de ontwikkeling van cheilitis glandularis.

Symptomen: Zwelling en ontsteking van de onderlip

Cheilitis glandularis beïnvloedt voornamelijk de onderlip, hoewel soms ook de bovenlip kan worden aangetast. De symptomen variëren afhankelijk van de aard en ernst van de aandoening. Aanvankelijk kan er een asymptomatische zwelling van de lip optreden met een heldere afscheiding van dik speeksel. Patiënten kunnen periodes van relatieve rust ervaren, afgewisseld met pijnlijke episoden die gepaard kunnen gaan met etterige pusafscheiding. De speekselklieropeningen kunnen verwijd raken en als rode of zwarte puntjes verschijnen. Andere symptomen zijn onder andere branderigheid, een rauw gevoel, dunner wordende lippen, witte plekjes op de lip, zweervorming en korstvorming. Langdurige blootstelling aan de omgeving kan leiden tot een droge lip en schade aan het slijmvlies, waardoor de lip kwetsbaar wordt voor inflammatoire, infectieuze en actinische (zon) aandoeningen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De diagnose wordt voornamelijk gesteld op basis van klinische bevindingen. Om systemische granulomateuze ziekten, zoals sarcoïdose, de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn), het Sjögren-syndroom, en andere aandoeningen uit te sluiten, is een uitgebreid bloedonderzoek noodzakelijk. Reflectieve confocale microscopie, een niet-invasieve techniek, maakt het mogelijk om de gehele lip, inclusief de diepere structuren, te onderzoeken. Bij ettering kan een microbiële cultuur en gevoeligheidstest nuttig zijn. Een lipbiopsie kan worden uitgevoerd om specifieke granulomateuze ziekten uit te sluiten en te helpen bij het stellen van een definitieve diagnose. Bij vermoeden van het Sjögren-syndroom is een biologische kleine speekselklierbiopsie geïndiceerd. Hierbij maakt de arts een chirurgische insnijding in het slijmvlies van de onderlip en verwijdert hij acht à tien kleine speekselklieren.

Differentiële diagnose

Andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen zijn onder meer:

• Actinische cheilitis (ontsteking van de lip door zonneschade)
• Angio-oedeem (zwelling van diepere huidlagen)
• Atopische (eczeem) cheilitis
• Candidiasis (hoekige cheilitis): irritatie aan de mondhoeken van de lippen
• Cheilitis granulomatosa
• Chronische sialadenitis (speekselklierinfectie)
• Cutane lupus erythematosus
• Bacteriële infectie - elephantiasis nostras (na herhaalde streptokokken-lymfangitis) van de lippen
• Chronisch actinisch letsel (door de zon veroorzaakt)
• Chronisch feitelijk letsel (bijvoorbeeld door overmatig liplikken, bijten, kauwen of zuigen op de lip), een overmatig droge mond (door mondademhaling, blootstelling aan wind, medicatie of speekselaandoeningen zoals het Sjögren-syndroom of een HIV-infectie)
• Lymfangioom (goedaardig gezwel in de mond) en andere vasculaire proliferaties
• Plaveiselcelcarcinoom (vorm van huidkanker) van de lip
• Goed- en kwaadaardige speekselkliertumoren zoals cystadenoom, cystadenocarcinoom en muco-epidermoïd carcinoom
• Granulomateuze aandoeningen - cheilitis granulomatosa, orofaciale granulomatose, de ziekte van Crohn, sarcoïdose
• Hyperhidrose (overmatig zweten)
• Neoplasmata (nieuwvormingen) van kleine speekselklieren
• Premaligne aandoeningen (voorstadia van kanker) van de mondholte
• Slijmextravasatie of retentieverschijnselen
• Tabakirritatie of kankerverwekkende invloed

Behandeling van cheilitis glandularis

De behandeling van cheilitis glandularis is afhankelijk van de oorzaak van de chronische ontsteking en de symptomen. Bij milde gevallen kan behandeling mogelijk niet nodig zijn. Antihistaminica kunnen worden gebruikt bij angio-oedeem om de acute zwelling tijdelijk te verminderen. Bij ettering is een antimicrobiële therapie noodzakelijk, gebaseerd op kweek- en gevoeligheidstesten. Topisch aangebrachte 5-fluorouracil kan nuttig zijn voor de behandeling van dysplastische actinische cheilitis en het beperken van verdere progressie. Bij chronische ontsteking kan de arts minocycline en tacrolimuszalf 0,1% voorschrijven. In sommige gevallen kan chirurgische verwijdering van het letsel nodig zijn bij vermoeden van of als voorloper van lipkanker.

Leefstijl en aanpassingen

Naast medische behandeling kunnen bepaalde leefstijlaanpassingen bijdragen aan het beheer van cheilitis glandularis:

• Hydratatie: Zorg voor voldoende hydratatie van de lippen door het gebruik van lipbalsem en hydraterende crèmes.
• Vermijd irriterende stoffen: Beperk blootstelling aan chemicaliën of andere irriterende stoffen die de lippen kunnen beschadigen.
• Voedingsadvies: Een gezond dieet kan bijdragen aan het algehele welzijn en het herstel van het slijmvlies.

Ondersteuning en hulpmiddelen

Het kan nuttig zijn om ondersteuning te zoeken bij medische professionals en steungroepen:

• Gespecialiseerde dermatologen: Raadpleeg een dermatoloog voor gespecialiseerde zorg en advies.
• Ondersteuningsgroepen: Deelname aan steungroepen kan emotionele steun bieden en nuttige informatie verschaffen over het omgaan met de aandoening.
• Zelfzorgadviezen: Volg advies over zelfzorg en onderhoud van lipgezondheid om symptomen te beheersen.

Prognose

De prognose voor cheilitis glandularis is over het algemeen goed, mits de patiënt regelmatig wordt opgevolgd. Personen met een lichte huidskleur en patiënten met albinisme moeten extra voorzichtig zijn en regelmatig terugkeren naar de arts voor controle, omdat zij een verhoogd risico hebben op complicaties.

Complicaties

Patiënten met cheilitis glandularis lopen een verhoogd risico op de ontwikkeling van plaveiselcelcarcinoom en actinische cheilitis. Door de zwelling van de lip is de lippenrand, de overgang van het lippenrood naar de gewone huid, extra blootgesteld aan UV-straling van de zon.

Preventie

Om de ontwikkeling van cheilitis glandularis te voorkomen, moet de patiënt maatregelen nemen om de lippen en huid tegen de zon te beschermen. Het is aan te raden om liplikken en lipbijten te vermijden. Het stoppen met roken is essentieel, evenals het handhaven van een goede mondhygiëne. Bovendien moeten adviezen voor een goede lipgezondheid worden gevolgd.

Lees verder

• Actinische cheilitis: Ontsteking van lip door zonneschade
• Hoekige cheilitis: Irritatie aan mondhoeken van lippen
• Gezwollen bovenlip (bovenlipzwelling): Oorzaken & symptomen
• Lipgezondheid: Tips voor gezonde en stralende lippen
• Lipkanker: Irritatie, pijn en bloedende knobbel op de lip