Actinische cheilitis: Ontsteking van lip door zonneschade

Actinische cheilitis is letterlijk vertaald ‘ontsteking van de lip door blootstelling aan straling’. Bij deze huidaandoening ontstaat een droge en verdikte lip doordat het slijmvlies van de lip ontstoken is. De aandoening is het gevolg van schade aan het lipepitheel (buitenste weefsellaag van de lip) door overmatige blootstelling aan de zon. Actinische cheilitis zelf is niet zo ernstig maar het is wel een voorloper van lipkanker. Wegblijven uit de zon en deze letsels beschermen tegen zonneschade zijn gouden regels in de behandeling van de ziekte. Daarnaast zijn enkele andere behandelingen voorhanden om de letsels te verwijderen.

• Synoniemen actinische cheilitis
• Oorzaken: Door langdurige blootstelling aan de zon
• Risicofactoren van lipontsteking
• Symptomen: Droge en verdikte lip
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ontsteking van het lipslijmvlies
• Preventie huidaandoening
• Complicaties van chronische zonneschade aan lip

Synoniemen actinische cheilitis

Actinische cheilitis kent heel wat synoniemen zoals:

• actinische cheilitis met histologische atypie
• actinische cheilose
• actinische keratose van de lip
• boerenlip
• cheilitis actinica
• cheilitis solaris
• lipontsteking
• lippen van de zeeman
• lipslijmvliesontsteking
• zonnebrandlip(pen)
• zonnecheilitis

Oorzaken: Door langdurige blootstelling aan de zon

De buitenste laag van de gezichtshuid is gepigmenteerd en dikker dan het lipepithelium. De lip is bijgevolg dun en dus veel kwetsbaarder voor schade door UV-stralen van de zon. Een overmatige of chronische blootstelling aan UV-B-stralen met korte golf, een type ultraviolette straling die in zonlicht voorkomt, veroorzaakt schade aan het lipcel-DNA waardoor afwijkingen ontstaan aan het lipslijmvlies. Van actinische cheilitis is sprake wanneer droge, schilferige vlekken ontstaan op de liprand. De huidletsels van actinische cheilitis zijn een vorm van ‘actinische keratose’ waarbij vooral huidletsels ontstaan op de hoofdhuid, de oren, het gezicht en de handen door de overmatige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van de zon.

Risicofactoren van lipontsteking

Naast een chronische blootstelling aan de zon en zware zonnebrand (rode, pijnlijke huid door blootstelling aan de zon), zijn andere risicofactoren bekend voor actinische cheilitis:

Actinische prurigo

Actinische prurigo is een zeldzame, jeukende lichtgevoeligheidsaandoening waardoor de huid gevoeliger is voor zonneschade.

Activiteiten

Bij beroeps- of vrijetijdsactiviteiten buitenshuis verhoogt het risico op zonneschade waardoor sneller actinische cheilitis tot stand komt. Enkele risicogroepen omvatten strandredders, bouwarbeiders, wandelaars, marathonlopers, boeren en zeelieden.

Eversie onderlip

Bij eversie draait de onderlip meer naar buiten in plaats van naar binnen. Wanneer dit aanwezig is bij mensen, verhoogt dit de kans op het krijgen van een lipontsteking.

Geslacht

Mannen zijn drie keer dan vrouwen aangetast door actinische cheilitis.

Huidskleur

De meeste patiënten met actinische cheilitis hebben een witte of lichte huidskleur. Patiënten met huidpigmentafwijkingen of albinisme (aandoening met afwijkingen aan ogen, huid en haar) zijn bijgevolg het vaakst aangetast.

Immunosuppressie

Mensen met een verzwakt immuunsysteem zijn meer vatbaar voor schade door de zonnestraling. Ook medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken (immunosuppressiva) verhogen het risico hierop.

Leeftijd

Aangezien langdurige zonneschade meestal de oorzaak is van actinische cheilitis, zijn de meeste patiënten volwassenen of ouderen.

Levensstijl
Overmatig alcoholgebruik is een risicofactor voor de lipslijmvliesontsteking. Ook roken of het gebruik van kauwtabak verzwakt het lipepitheel waardoor dit meer vatbaar is voor zonneschade.

Omgeving

In tropische, subtropische of woestijnomgevingen (gebieden vlakbij de evenaar) zijn meer mensen blootgesteld aan UV-straling omdat hier het klimaat ook zonniger en warmer is waardoor mensen vaak buitenkomen.

Oncogeen humaan papillomavirus

Het humaan papillomavirus veroorzaakt mogelijk wratten, maar is eveneens een voorloper van de lipontsteking.

Symptomen: Droge en verdikte lip

De klachten bij een lipslijmvliesontsteking zijn gelijkaardig. Bij negen op de tien patiënten ontstaat schade aan de onderlip, maar soms verschijnen de symptomen eveneens aan de bovenlip. De droge en verdikte huid treedt meestal op langs de lijn die de lippen scheidt van de huid van het gezicht (onderste vermilliongrens). Volgende symptomen komen tot stand:

• dunne, gevoelige huidvlekken
• huid: gebarsten huid, droge huid, gerimpelde huid en verdikte huid (hyperkeratose)
• een huidverkleuring: een donkerdere huid met lichte of gele oppervlakken
• een ontsteking
• een verdunde huid van de lippen
• een verlies van de afbakening tussen de onderlip en de omliggende huid
• gevoeligheid of pijn
• meer opvallende of prominente lipvouwen of liplijnen
• problemen met het aanbrengen van lippenstift
• roodheid
• schilferige plaques of letsels
• droogte van de lippen (plaatselijk of in z’n geheel)
• ruw aanvoelende lippen
• witte, schilferige vlekken (leukokeratose)
• zweervorming en korstvorming
• zwelling van de lip

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts onderzoekt (bekijkt) de lippen, maar een biopsie is nodig om de aandoening te diagnosticeren en kanker uit te sluiten. Hiervoor verwijdert de arts cellen uit het getroffen gebied voor verder microscopisch onderzoek. Kenmerken die de arts vaak gebruikt om de aandoening te diagnosticeren of te bevestigen, zijn onder meer:

• atrofie (gekrompen cellen) waardoor de huid een rimpelachtige verschijning heeft
• een abnormale groei van de huidcellen
• een huidverdikking, meestal met vlekken
• een ontsteking in de huidweefsellaag net onder de bovenste laag
• een verlies van huidelasticiteit

Differentiële diagnose

De diagnose met behulp van een huidbiopsie is nodig omdat het uiterlijk van de lip eveneens doet denken aan volgende aandoeningen:

• andere vormen van cheilitis
• cheilitis glandularis (ontsteking en zwelling van onderlip)
• cheilitis granulomatosa (chronische zwelling van de lippen)
• cheilitis plasmacellularis
• cheilose
• contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• cutane lupus erythematosus
• een bacteriële infectie
• herpes simplex
• het Stevens Johnson syndroom (reactie op medicatie of een infectie)
• lichen planus (aandoening met symptomen aan huid, mond en geslachtsorganen)
• lip-licking dermatitis
• plaveiselcelcarcinomen (vorm van huidkanker)
• polymorfe lichteruptie (huidziekte door blootstelling aan de zon)

Behandeling van ontsteking van het lipslijmvlies

Voor de behandeling van actinische cheilitis is het belangrijk om uit de zon te blijven. Daarnaast drinkt de patiënt voldoende vocht. De huidletsels zijn te behandelen met een vochtinbrengende crème. Deze vochtinbrengende middelen zorgen voor een voldoende vochtige huid waardoor droogheid niet meer voorkomt. Normaal gesproken herstellen de letsels binnen enkele dagen tot weken na toepassing van de crème, maar in chronische situaties houden de symptomen soms maanden aan. Deze letsels moeten altijd beschermd blijven voor blootstelling aan de zon. Daarnaast zijn enkele medicijnen inzetbaar maar dit moet de dermatoloog (huidarts) individueel bepalen. Patiënten met ernstige symptomen krijgen vaak een medische procedure om de letsels te verwijderen. Dit is mogelijk via enkele methodes:

• cryotherapie: De arts behandelt de aangetaste vlekken via bevriezing.
• dermabrasie: De arts verwijdert het huidweefsel door middel van afkrabbing.
• elektrocauterisatie: De arts zet een elektrische stroom in om de abnormale vlek te verwijderen.
• fotodynamische therapie: Een behandeling via licht is eveneens mogelijk.
• laserablatie: Een laser verwijdert de buitenste lagen van de huid die beschadigd is door de zon.
• vermilionectomie. Een chirurg voert een operatie uit waarbij hij de buitenste laag van de lip chirurgisch verwijdert.

Na de behandeling volgt een nauwkeurige opvolging die varieert tussen patiënten. Sommige patiënten moeten om de paar weken een controlebezoek ondergaan terwijl andere patiënten om de paar maanden of één keer per jaar moeten terugkeren naar de arts. Dit hangt af van de ernst van de aandoening en de gebruikte behandeling.

Preventie huidaandoening

Een lipslijmvliesontsteking is goed te voorkomen door overmatige blootstelling aan de zon te vermijden.

Enkele tips zijn voorhanden:

• dagelijks zonnebrandcrème op het lichaam en gezicht toepassen
• een baard of snor laten groeien (bij mannen)
• een brede hoed en lichte kledij met lange mouwen dragen
• een lipbalsem of vochtinbrengende crème aanbrengen die ook bestand is tegen blootstelling aan de zon en deze meermaals gedurende dag aanbrengen
• extra voorzichtig zijn bij een verzwakt immuunsysteem of bij het gebruik van ontstekingsremmende medicijnen
• geen crèmes, gezichtsreinigers en medicijnen gebruiken die de huid verdunnen
• niet te lang buiten blijven
• overdreven alcoholgebruik vermijden
• stoppen met roken of het kauwen van tabak
• voldoende drinken, vooral wanneer de zon schijnt
• zonnebanken vermijden

Complicaties van chronische zonneschade aan lip

De lipslijmvliesontsteking is een voorloper van kanker. De aandoening is bijgevolg precancereus (= voorstadium van kanker). Dit komt omdat de gemuteerde (gewijzigde) cellen abnormaal zijn, maar nog geen kankercellen zijn. De abnormale cellen zijn echter vatbaarder voor verdere schade dan gezonde cellen. Ongeveer één op de tien tot één op de vijf patiënten met de lipontsteking krijgt binnen twintig jaar na de diagnose te maken met lipkanker, een vorm van huidkanker. Tussen 15 en 35% van de lipkanker veroorzaakt door actinische cheilitis verspreidt zich naar andere weefsels. Zowel de ziekte van Bowen (huidaandoening: voorstadium van huidkanker = plaveiselcelcarcinoom in situ) en een invasief plaveiselcelcarcinoom zijn mogelijke vormen van huidkanker die ontstaan door actinische cheilitis.

Symptomen van actinische cheilitis die geassocieerd zijn met lipkanker omvatten:

• een niet genezende zweer
• extreme gevoeligheid of pijn
• voortdurend vergrotende en verhoogde huidvlekjes

Lees verder

• Lipbijten: Oorzaken en behandelingen van bijten op lip
• Lipbultjes: Oorzaken en behandeling van knobbeltjes op lip
• Lipeczeem: Droge, rode, pijnlijke lippen door huidaandoening
• Lipgezondheid: Tips voor gezonde en stralende lippen
• Lipinfectie: Oorzaken en symptomen van infectie aan lip(pen)