Acute stressstoornis: Symptomen na stressvolle gebeurtenis

Na een bijzonder stressvolle gebeurtenis kan het enige tijd duren voordat iemand weer op het goede spoor terechtkomt. Voor patiënten met een acute stressstoornis (ASS) kan dit herstelproces langer en moeilijker zijn. Deze aandoening kan al enkele minuten na de stressvolle gebeurtenis optreden en omvat zowel fysieke als mentale symptomen die variëren in duur. Symptomen zoals hartkloppingen, angst en sociale isolatie kunnen snel verdwijnen, maar kunnen ook tot een maand aanhouden. Naast deze symptomen kunnen kenmerkende dissociatieve symptomen optreden, zoals gevoelloosheid en een verminderd bewustzijn van de omgeving. Wanneer de symptomen langer dan een maand aanhouden, kan de diagnose worden aangepast naar posttraumatische stressstoornis (PTSS). Behandeling kan bestaan uit psychologische ondersteuning en medicatie om patiënten te helpen bij het verwerken van de traumatische gebeurtenis.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Stressvolle gebeurtenis
• Risicofactoren
• Risicogroepen voor acute stressstoornis
• Symptomen
• Fysieke symptomen
• Psychologische symptomen
• Dissociatieve symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose van acute stressstoornis
• Acute stressstoornis versus PTSS
• Behandeling
• Psychische ondersteuning
• Medicatie
• Prognose
• Complicaties van acute stressstoornis
• Preventie en langdurige behandeling
• Ondersteuning voor familie en naasten
• Rol van familie en vrienden
• Educatie en bewustwording

Epidemiologie

Acute stressstoornis (ASS) is een psychische aandoening die zich ontwikkelt na blootstelling aan een traumatische gebeurtenis. De epidemiologie van ASS benadrukt het brede scala aan factoren die invloed hebben op het voorkomen van deze stoornis. Wereldwijd komt ASS voor bij een aanzienlijk aantal mensen, vooral na extreme traumatische ervaringen zoals natuurrampen, geweld, of ernstige ongevallen. Hoewel de prevalentie kan variëren afhankelijk van de populatie en het type trauma, wordt aangenomen dat ongeveer 20% van de mensen die een ernstig trauma ervaren, uiteindelijk een acute stressstoornis ontwikkelen.

Prevalentie en incidentie wereldwijd
De prevalentie van ASS varieert wereldwijd, afhankelijk van de geografische locatie, het type trauma en culturele factoren. Studies tonen aan dat de prevalentie van ASS na een traumatische gebeurtenis tussen de 10% en 20% kan liggen. Dit komt overeen met de cijfers die door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn gerapporteerd voor posttraumatische stressstoornis (PTSS), wat suggereert dat ASS een voorloper kan zijn van PTSS. In bevolkingsgroepen die vaak geconfronteerd worden met geweld of conflicten, zoals vluchtelingen of militaire veteranen, is de prevalentie van ASS vaak hoger.

Leeftijd en geslachtsverschillen
ASS komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, met vrouwelijke patiënten die een grotere kans hebben om een trauma-geïnduceerde stressstoornis te ontwikkelen. Leeftijd speelt ook een rol in de prevalentie, waarbij adolescenten en jongvolwassenen meer vatbaar blijken voor het ontwikkelen van ASS na traumatische ervaringen. Dit wordt vaak toegeschreven aan de ontwikkelingsfasen van de hersenen en de emotionele kwetsbaarheid in deze leeftijdsgroepen.

Culturele en sociale invloeden
Culturele en sociale factoren kunnen de prevalentie van ASS beïnvloeden. Gemeenschappen die minder sociale ondersteuning hebben of waarin het stigma rond geestelijke gezondheidszorg sterker is, vertonen vaak hogere niveaus van onbehandelde ASS. Bovendien kunnen culturele normen en waarden de manier beïnvloeden waarop mensen reageren op trauma, wat de prevalentie van de stoornis kan variëren.

Mechanisme

Het mechanisme van acute stressstoornis is complex en omvat zowel fysiologische als psychologische reacties op traumatische gebeurtenissen. De kern van ASS ligt in de manier waarop de hersenen reageren op de stressoren die een traumatische gebeurtenis veroorzaken. De aanhoudende activatie van de stressrespons kan leiden tot verstoorde neurotransmitterbalans en veranderingen in hersenstructuren, wat bijdraagt aan de symptomen van de stoornis.

Neurobiologische reacties op stress
Wanneer iemand wordt blootgesteld aan een traumatische gebeurtenis, wordt de hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA-as) geactiveerd. Dit leidt tot de afgifte van stresshormonen zoals cortisol en adrenaline. Langdurige blootstelling aan hoge niveaus van deze hormonen kan schadelijke effecten hebben op de hersenen, zoals verhoogde gevoeligheid voor stress, wat het risico op het ontwikkelen van ASS vergroot. Bovendien kunnen verstoorde serotonine- en norepinefrinesystemen de psychologische reacties versterken.

Cognitieve verwerking van trauma
De manier waarop trauma wordt verwerkt, speelt een cruciale rol in het mechanisme van ASS. Gedachten en overtuigingen over de traumatische gebeurtenis, zoals gevoelens van hulpeloosheid, schuld of schaamte, kunnen de ernst van de symptomen beïnvloeden. Mensen die moeite hebben met het verwerken van traumatische herinneringen of die zich vastklampen aan negatieve overtuigingen, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van ASS. De verwerking van trauma op een adaptieve manier kan de kans op herstel verkleinen.

Veranderingen in hersenstructuren
Langdurige stress kan leiden tot veranderingen in de hersenstructuren die betrokken zijn bij emotionele regulatie, zoals de amygdala en de prefrontale cortex. Bij mensen met ASS is vaak een hyperactiviteit van de amygdala te zien, die het angstniveau verhoogt, terwijl de prefrontale cortex, verantwoordelijk voor het reguleren van emoties, minder actief is. Dit kan leiden tot problemen met het reguleren van angst en het verwerken van traumatische herinneringen.

Oorzaken: Stressvolle gebeurtenis

Een acute stressstoornis kan ontstaan na een bijzonder stressvolle of verontrustende gebeurtenis, zoals:

• een aanval
• een ernstig ongeluk
• een grote ramp
• een oorlog
• een overlijden
• een terroristische aanslag
• een verkrachting
• huiselijk geweld

Risicofactoren

De ontwikkeling van acute stressstoornis wordt beïnvloed door een aantal risicofactoren, die zowel individueel als omgevingsgerelateerd kunnen zijn. Deze risicofactoren verhogen de kans dat iemand een traumatische gebeurtenis niet goed kan verwerken, wat leidt tot de ontwikkeling van ASS.

Psychologische risicofactoren
Individuen met een voorgeschiedenis van geestelijke gezondheidsproblemen, zoals angststoornissen, depressie of posttraumatische stressstoornis (PTSS), lopen een groter risico op het ontwikkelen van ASS. Daarnaast kunnen persoonlijke copingmechanismen, zoals een lage mate van veerkracht of het vermijden van confrontatie met de traumatische gebeurtenis, de kans vergroten dat iemand een acute stressstoornis ontwikkelt.

Traumatische blootstelling en ernst
De aard van de traumatische gebeurtenis zelf is ook een belangrijke risicofactor. Hoe ernstiger of langduriger het trauma, hoe groter de kans dat iemand een stressstoornis ontwikkelt. Het meemaken van geweld, oorlog, natuurrampen of de plotselinge dood van een geliefde zijn voorbeelden van traumatische gebeurtenissen die het risico op ASS verhogen. Personen die herhaaldelijk blootgesteld worden aan trauma, zoals militaire personeel of hulpverleners, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van ASS.

Sociale en omgevingsfactoren
Het sociale netwerk en de steun van vrienden en familie spelen een belangrijke rol bij het herstel van trauma. Mensen die weinig sociale steun hebben of die zich geïsoleerd voelen, hebben een verhoogd risico om ASS te ontwikkelen. Bovendien kunnen omgevingsfactoren zoals een onveilige leefomgeving of een lage sociaal-economische status de kans vergroten dat iemand onvoldoende steun ontvangt om het trauma te verwerken.

Risicogroepen voor acute stressstoornis

Bepaalde groepen mensen hebben een hoger risico om acute stressstoornis te ontwikkelen na het ervaren van een traumatische gebeurtenis. Deze risicogroepen hebben unieke kenmerken die hun reactie op trauma beïnvloeden, waardoor ze vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van de stoornis.

Militaire en veteranengroepen
Militair personeel en veteranen worden vaak blootgesteld aan extreme traumatische gebeurtenissen, zoals gevechten en gewelddadige incidenten, waardoor zij een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van ASS. Het is bekend dat oorlogservaringen, zoals het verlies van vrienden of het ervaren van intense gevechten, leiden tot hogere prevalentie van zowel ASS als PTSS in deze groep.

Vluchtelingen en slachtoffers van geweld
Vluchtelingen en slachtoffers van oorlog, geweld of natuurrampen hebben vaak te maken met een langdurige blootstelling aan trauma, wat hen kwetsbaar maakt voor ASS. Het ontbreken van een veilige omgeving, het verlies van een thuis of geliefden, en de stress van migratie kunnen de kans op het ontwikkelen van ASS verhogen.

Hulpverleners en eerste hulpverleners
Hulpverleners, zoals paramedici, brandweermensen en politieagenten, worden vaak geconfronteerd met traumatische situaties tijdens hun werk. De constante blootstelling aan gewelddadige incidenten, ongevallen of levensbedreigende situaties vergroot de kans dat zij acute stressstoornis ontwikkelen, vooral wanneer ze onvoldoende ondersteuning hebben om deze ervaringen te verwerken.

Symptomen

Symptomen van een acute stressstoornis verschijnen vaak binnen enkele uren of minuten na de stressvolle gebeurtenis. Soms verdwijnen de symptomen snel, terwijl ze bij andere patiënten dagen of weken kunnen aanhouden. Bij sommige patiënten ontwikkelen de symptomen zich geleidelijk, terwijl ze bij anderen meteen duidelijk zijn.

Fysieke symptomen

De lichamelijke symptomen zijn het gevolg van de afgifte van stresshormonen en overmatige nerveuze signalen naar verschillende lichaamsdelen:

• ademhalingsproblemen
• buikpijn
• hartkloppingen
• hoofdpijn
• misselijkheid
• pijn op de borst

Psychologische symptomen

Psychologische klachten die kunnen optreden zijn onder andere:

• angst
• boosheid
• concentratieproblemen
• droefheid
• gemakkelijk schrikken
• gespannenheid
• huilen
• neerslachtigheid
• niet langer genieten van activiteiten die eerder plezierig waren
• rusteloosheid
• prikkelbaarheid
• sociale isolatie

Ook kunnen terugkerende intrusieve flashbacks of dromen optreden. Sommige patiënten vertonen zelfdestructief of roekeloos gedrag.

Dissociatieve symptomen

Dissociatieve symptomen kunnen zijn:

• een gevoel dat de omgeving onwerkelijk of vreemd aanvoelt
• verminderd bewustzijn van de omgeving
• gevoelens van emotionele onthechting
• het gevoel dat emoties of gedachten niet van henzelf zijn of niet echt lijken
• moeite met het herinneren van belangrijke aspecten van de traumatische gebeurtenis (dissociatieve amnesie)
• vermijden van personen, plaatsen of situaties die herinneringen aan de traumatische gebeurtenis oproepen

Alarmsymptomen

Acute stressstoornis wordt gekarakteriseerd door een aantal alarmsymptomen die vaak kort na de traumatische gebeurtenis optreden. Deze symptomen kunnen variëren in intensiteit en kunnen het dagelijks functioneren aanzienlijk beïnvloeden. Herkenning van de alarmsymptomen is essentieel voor een vroegtijdige behandeling.

Herbeleving van het trauma
Een belangrijk alarmsymptoom van ASS is de herbeleving van de traumatische gebeurtenis. Dit kan zich uiten in nachtmerries, flashbacks of obsessieve gedachten over het trauma. Patiënten kunnen zich plotseling opnieuw in de traumatische situatie bevinden, wat intens angst en stress kan veroorzaken.

Emotionele gevoelloosheid en vermijding
Veel patiënten met ASS ervaren emotionele gevoelloosheid, wat betekent dat ze moeite hebben om normale emoties te ervaren. Dit gaat vaak gepaard met het vermijden van situaties, plaatsen of mensen die hen herinneren aan het trauma. Deze vermijding kan de genezing belemmeren en het dagelijks functioneren beïnvloeden.

Toegenomen angst en prikkelbaarheid
Patiënten met ASS kunnen extreme prikkelbaarheid vertonen, wat kan leiden tot impulsieve reacties, woede-uitbarstingen of een verhoogd gevoel van bedreiging. Angst is vaak aanwezig, wat kan leiden tot hyperarousal en overmatige alertheid. Dit kan het sociale functioneren en de slaapkwaliteit beïnvloeden.

Diagnose van acute stressstoornis

Om de diagnose acute stressstoornis te stellen, moeten de symptomen drie tot vier weken aanhouden en binnen vier weken na de stressvolle gebeurtenis optreden. De arts zal eerst andere mogelijke oorzaken uitsluiten, zoals lichamelijke aandoeningen, drugsmisbruik, alcoholmisbruik, bijwerkingen van medicatie of andere psychiatrische aandoeningen. Dissociatieve symptomen zijn kenmerkend voor acute stressstoornis en helpen bij de diagnose.

Acute stressstoornis versus PTSS

Hoewel acute stressstoornis en posttraumatische stressstoornis (PTSS) veel overeenkomsten vertonen, is het tijdsaspect een belangrijk verschil. Bij acute stressstoornis verdwijnen de symptomen vaak binnen een maand. Als de symptomen echter langer dan één maand aanhouden en aanzienlijke angst veroorzaken of de normale functie belemmeren, kan de diagnose worden gewijzigd in PTSS.

Behandeling

Psychische ondersteuning

In veel gevallen is geen specifieke behandeling nodig voor acute stressstoornis, aangezien de symptomen vaak verdwijnen zodra de traumatische situatie is aangepakt. Het is belangrijk voor de patiënt om de oorzaak van de symptomen te begrijpen en deze met dierbaren te bespreken. Professionele hulp kan beschikbaar zijn via steun- of gespreksgroepen en gesprekken met een arts of psychotherapeut. Traumagerichte cognitieve gedragstherapie kan bijzonder nuttig zijn. Deze therapie helpt patiënten om problematische gedachtepatronen te identificeren en te vervangen door gezondere manieren van denken.

Medicatie

Soms schrijft de arts medicatie voor om de symptomen te verlichten:
Bètablokkers
Bètablokkers kunnen helpen bij het verlichten van symptomen veroorzaakt door stresshormonen. Ze veroorzaken geen sufheid en werken niet als kalmerende middelen, waardoor de patiënt normaal kan functioneren.

Diazepam
Diazepam, een benzodiazepine, wordt minder vaak voorgeschreven voor acute stressstoornis, omdat het slechts tijdelijke verlichting biedt en verslavend kan zijn.

Prognose

De prognose van acute stressstoornis hangt af van verschillende factoren, waaronder de ernst van de traumatische gebeurtenis, de snelheid van behandeling en de aanwezigheid van risicofactoren. Bij tijdige en effectieve interventie is het mogelijk dat de meeste patiënten herstellen zonder dat ASS zich ontwikkelt tot een langdurige stoornis, zoals PTSS.

Korte termijn herstel
Veel mensen herstellen binnen enkele weken na het ervaren van een trauma, vooral als ze adequaat steun en therapie ontvangen. Het is van belang dat patiënten toegang hebben tot geestelijke gezondheidszorg en sociale ondersteuning om het herstelproces te bevorderen. De meeste mensen herstellen binnen drie maanden zonder blijvende gevolgen.

Langdurige gevolgen
In sommige gevallen kan acute stressstoornis echter uitmonden in posttraumatische stressstoornis (PTSS) of andere mentale gezondheidsproblemen. Hoe langer de symptomen aanhouden zonder behandeling, hoe groter het risico dat de aandoening chronisch wordt. Langdurige symptomen kunnen leiden tot ernstige problemen in het dagelijks leven, zoals werkproblemen, relatieproblemen en het ontwikkelen van andere psychische aandoeningen.

Complicaties van acute stressstoornis

Acute stressstoornis kan leiden tot enkele complicaties:

• moeilijkheden in het dagelijks leven door voortdurende herinneringen aan de traumatische gebeurtenis
• misbruik van alcohol of drugs als copingmechanisme
• ontwikkeling van PTSS als de acute stressstoornis niet effectief wordt behandeld

Preventie en langdurige behandeling

Er zijn verschillende strategieën die kunnen bijdragen aan het voorkomen van acute stressstoornis na blootstelling aan trauma. Preventie richt zich op het verminderen van de impact van het trauma en het versterken van de veerkracht van individuen.

Sociale steun en interventies
Sociale steun is een van de belangrijkste preventieve factoren voor het ontwikkelen van ASS. Mensen die een ondersteunend netwerk van familie en vrienden hebben, kunnen sneller herstellen van trauma en hebben minder kans om ASS te ontwikkelen. Psychosociale interventies, zoals traumagerichte therapieën, kunnen helpen om de emotionele verwerking van het trauma te vergemakkelijken en de kans op ASS te verkleinen.

Psychologische interventies en therapieën
Vroege interventies, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) of traumagerichte therapieën, zijn effectief in het voorkomen van het ontwikkelen van ASS. Door het aanleren van copingstrategieën kunnen patiënten leren hoe ze met de emotionele en fysiologische reacties op trauma om kunnen gaan, wat de kans op ASS verlaagt.

Ondersteuning voor familie en naasten

Rol van familie en vrienden

De ondersteuning van familie en vrienden kan cruciaal zijn voor het herstel van iemand met acute stressstoornis. Open communicatie, empathie en praktische steun kunnen bijdragen aan het herstelproces en het verminderen van symptomen.

Educatie en bewustwording

Educatie over acute stressstoornis en PTSS kan helpen om stigma te verminderen en bewustzijn te vergroten. Dit kan ook helpen bij het verbeteren van de erkenning van symptomen en het bevorderen van tijdige interventie.

Lees verder

• Posttraumatische stressstoornis (PTSS): Soort angststoornis
• Stress: Symptomen, gevolgen en tips bij gestrest zijn
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie
• Fysieke symptomen van stress en angst