Acute stressstoornis: Symptomen na stressvolle gebeurtenis

Na een bijzonder stressvolle gebeurtenis kan het enige tijd duren voordat iemand weer op het goede spoor terechtkomt. Voor patiënten met een acute stressstoornis (ASS) kan dit herstelproces langer en moeilijker zijn. Deze aandoening kan al enkele minuten na de stressvolle gebeurtenis optreden en omvat zowel fysieke als mentale symptomen die variëren in duur. Symptomen zoals hartkloppingen, angst en sociale isolatie kunnen snel verdwijnen, maar kunnen ook tot een maand aanhouden. Naast deze symptomen kunnen kenmerkende dissociatieve symptomen optreden, zoals gevoelloosheid en een verminderd bewustzijn van de omgeving. Wanneer de symptomen langer dan een maand aanhouden, kan de diagnose worden aangepast naar posttraumatische stressstoornis (PTSS). Behandeling kan bestaan uit psychologische ondersteuning en medicatie om patiënten te helpen bij het verwerken van de traumatische gebeurtenis.

• Oorzaken: Stressvolle gebeurtenis
• Risicogroepen voor acute stressstoornis
• Symptomen
• Fysieke symptomen
• Psychologische symptomen
• Dissociatieve symptomen
• Diagnose van acute stressstoornis
• Acute stressstoornis versus PTSS
• Behandeling
• Psychische ondersteuning
• Medicatie
• Prognose
• Complicaties van acute stressstoornis
• Preventie en langdurige behandeling
• Preventieve maatregelen
• Langdurige behandeling en ondersteuning
• Ondersteuning voor familie en naasten
• Rol van familie en vrienden
• Educatie en bewustwording

Oorzaken: Stressvolle gebeurtenis

Een acute stressstoornis kan ontstaan na een bijzonder stressvolle of verontrustende gebeurtenis, zoals:

• een aanval
• een ernstig ongeluk
• een grote ramp
• een oorlog
• een overlijden
• een terroristische aanslag
• een verkrachting
• huiselijk geweld

Risicogroepen voor acute stressstoornis

Acute stressstoornis komt voor bij mensen zonder andere psychiatrische aandoeningen, als reactie op uitzonderlijke fysieke en/of psychologische stress. De volgende risicogroepen kunnen een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van acute stressstoornis:

• mensen met een geschiedenis van traumatische ervaringen
• mensen met een voorgeschiedenis van dissociatieve symptomen tijdens trauma
• mensen met een voorgeschiedenis van PTSS of acute stressstoornis
• mensen met psychische problemen

De aandoening kan optreden bij elke leeftijdsgroep en geslacht zonder raciale of etnische voorkeur, hoewel vrouwen iets vaker worden getroffen dan mannen. De mate van individuele kwetsbaarheid en copingcapaciteit speelt een rol in de ernst en het optreden van acute stressreacties. Niet iedereen die uitzonderlijke stress ervaart, ontwikkelt symptomen. Een trauma door een aanval wordt vaak geassocieerd met een hoger risico op het ontwikkelen van acute stressstoornis in vergelijking met andere soorten trauma.

Symptomen

Symptomen van een acute stressstoornis verschijnen vaak binnen enkele uren of minuten na de stressvolle gebeurtenis. Soms verdwijnen de symptomen snel, terwijl ze bij andere patiënten dagen of weken kunnen aanhouden. Bij sommige patiënten ontwikkelen de symptomen zich geleidelijk, terwijl ze bij anderen meteen duidelijk zijn.

Fysieke symptomen

De lichamelijke symptomen zijn het gevolg van de afgifte van stresshormonen en overmatige nerveuze signalen naar verschillende lichaamsdelen:

• ademhalingsproblemen
• buikpijn
• hartkloppingen
• hoofdpijn
• misselijkheid
• pijn op de borst

Psychologische symptomen

Psychologische klachten die kunnen optreden zijn onder andere:

• angst
• boosheid
• concentratieproblemen
• droefheid
• gemakkelijk schrikken
• gespannenheid
• huilen
• neerslachtigheid
• niet langer genieten van activiteiten die eerder plezierig waren
• rusteloosheid
• prikkelbaarheid
• sociale isolatie

Ook kunnen terugkerende intrusieve flashbacks of dromen optreden. Sommige patiënten vertonen zelfdestructief of roekeloos gedrag.

Dissociatieve symptomen

Dissociatieve symptomen kunnen zijn:

• een gevoel dat de omgeving onwerkelijk of vreemd aanvoelt
• verminderd bewustzijn van de omgeving
• gevoelens van emotionele onthechting
• het gevoel dat emoties of gedachten niet van henzelf zijn of niet echt lijken
• moeite met het herinneren van belangrijke aspecten van de traumatische gebeurtenis (dissociatieve amnesie)
• vermijden van personen, plaatsen of situaties die herinneringen aan de traumatische gebeurtenis oproepen

Diagnose van acute stressstoornis

Om de diagnose acute stressstoornis te stellen, moeten de symptomen drie tot vier weken aanhouden en binnen vier weken na de stressvolle gebeurtenis optreden. De arts zal eerst andere mogelijke oorzaken uitsluiten, zoals lichamelijke aandoeningen, drugsmisbruik, alcoholmisbruik, bijwerkingen van medicatie of andere psychiatrische aandoeningen. Dissociatieve symptomen zijn kenmerkend voor acute stressstoornis en helpen bij de diagnose.

Acute stressstoornis versus PTSS

Hoewel acute stressstoornis en posttraumatische stressstoornis (PTSS) veel overeenkomsten vertonen, is het tijdsaspect een belangrijk verschil. Bij acute stressstoornis verdwijnen de symptomen vaak binnen een maand. Als de symptomen echter langer dan één maand aanhouden en aanzienlijke angst veroorzaken of de normale functie belemmeren, kan de diagnose worden gewijzigd in PTSS.

Behandeling

Psychische ondersteuning

In veel gevallen is geen specifieke behandeling nodig voor acute stressstoornis, aangezien de symptomen vaak verdwijnen zodra de traumatische situatie is aangepakt. Het is belangrijk voor de patiënt om de oorzaak van de symptomen te begrijpen en deze met dierbaren te bespreken. Professionele hulp kan beschikbaar zijn via steun- of gespreksgroepen en gesprekken met een arts of psychotherapeut. Traumagerichte cognitieve gedragstherapie kan bijzonder nuttig zijn. Deze therapie helpt patiënten om problematische gedachtepatronen te identificeren en te vervangen door gezondere manieren van denken.

Medicatie

Soms schrijft de arts medicatie voor om de symptomen te verlichten:
Bètablokkers
Bètablokkers kunnen helpen bij het verlichten van symptomen veroorzaakt door stresshormonen. Ze veroorzaken geen sufheid en werken niet als kalmerende middelen, waardoor de patiënt normaal kan functioneren.

Diazepam
Diazepam, een benzodiazepine, wordt minder vaak voorgeschreven voor acute stressstoornis, omdat het slechts tijdelijke verlichting biedt en verslavend kan zijn.

Prognose

Met effectieve psychologische behandeling en een ondersteunend netwerk is de prognose voor acute stressstoornis over het algemeen goed. Indien onbehandeld, kan acute stressstoornis zich ontwikkelen tot posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Complicaties van acute stressstoornis

Acute stressstoornis kan leiden tot enkele complicaties:

• moeilijkheden in het dagelijks leven door voortdurende herinneringen aan de traumatische gebeurtenis
• misbruik van alcohol of drugs als copingmechanisme
• ontwikkeling van PTSS als de acute stressstoornis niet effectief wordt behandeld

Preventie en langdurige behandeling

Preventieve maatregelen

Het nemen van preventieve maatregelen kan helpen om het risico op acute stressstoornis te verminderen. Dit kan onder andere bestaan uit het ontwikkelen van effectieve copingstrategieën, deelname aan stressmanagementprogramma’s en het versterken van sociale steunnetwerken.

Langdurige behandeling en ondersteuning

Voor sommige patiënten kunnen langdurige behandelingen noodzakelijk zijn, vooral als er sprake is van aanhoudende symptomen of als er sprake is van PTSS. Dit kan aanvullende therapieën, medicatie en voortdurende psychologische ondersteuning omvatten.

Ondersteuning voor familie en naasten

Rol van familie en vrienden

De ondersteuning van familie en vrienden kan cruciaal zijn voor het herstel van iemand met acute stressstoornis. Open communicatie, empathie en praktische steun kunnen bijdragen aan het herstelproces en het verminderen van symptomen.

Educatie en bewustwording

Educatie over acute stressstoornis en PTSS kan helpen om stigma te verminderen en bewustzijn te vergroten. Dit kan ook helpen bij het verbeteren van de erkenning van symptomen en het bevorderen van tijdige interventie.

Lees verder

• Posttraumatische stressstoornis (PTSS): Soort angststoornis
• Stress: Symptomen, gevolgen en tips bij gestrest zijn
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie
• Fysieke symptomen van stress en angst