Acute stressstoornis: Symptomen na stressvolle gebeurtenis

Na het doormaken van een erg stressvolle gebeurtenis duurt het soms een tijdje voordat een persoon weer op het goede spoor terecht is gekomen. Bij patiënten met acute stressstoornis (ASS) duurt dit wat langer en is de weg lastiger. Zij kampen na enkele minuten na een stressvolle gebeurtenis fysieke en mentale tekenen die soms snel verdwijnen maar ook tot één maand aan kunnen houden. Hartkloppingen, angst en sociale isolatie zijn enkele voorbeelden van symptomen die verschijnen bij een acute stressstoornis. Daarnaast komen kenmerkende dissociatieve symptomen tot uiting, zoals gevoelloos zijn en zich minder bewust zijn van de omgeving. Duren de symptomen langer dan één maand, dan plakt de arts de diagnose van posttraumatische stressstoornis (PTSS) op de symptomenreeks. Hulp, ondersteuning en medicijnen zijn voorhanden om de patiënt te helpen bij het leren aanvaarden van deze gebeurtenis.

• Oorzaken: Stressvolle gebeurtenis
• Risicogroepen van acute stressstoornis
• Symptomen
• Fysieke tekenen
• Psychologische tekenen
• Dissociatieve symptomen
• Diagnose van acute stressstoornis
• Acute stressstoornis versus PTSS
• Behandeling
• Psychische steun
• Medicatie
• Prognose
• Complicaties van psychische aandoening

Oorzaken: Stressvolle gebeurtenis

De aandoening treedt op na een bijzonder stressvolle en verontrustende gebeurtenis zoals bijvoorbeeld:

• een aanval
• een ernstig ongeluk
• een grote ramp
• een oorlog
• een overlijden
• een terroristische aanslag
• een verkrachting
• huiselijk geweld

Risicogroepen van acute stressstoornis

Een acute stressstoornis komt voor bij patiënten zonder enige andere psychiatrische stoornis, als reactie op uitzonderlijke fysieke en/of psychologische stress. Enkele patiënten lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van een acute stressstoornis:

• patiënten die in het verleden een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt
• patiënten met een voorgeschiedenis van dissociatieve symptomen in tijden van trauma
• patiënten met een voorgeschiedenis van PTSS of acute stressstoornis
• patiënten met psychische problemen

De aandoening komt tot stand in elke leeftijdsgroep en bij beide geslachten en er is ook geen raciale of etnische voorkeur, maar vrouwen zijn wel net iets vaker aangetast dan mannen. De individuele kwetsbaarheid en copingcapaciteit spelen een rol bij het optreden en de ernst van een acute stressreactie. Niet alle mensen die aan uitzonderlijke stress worden blootgesteld, ontwikkelen namelijk symptomen. Een trauma als gevolg van een aanval houdt verband met een hoger risico op het ontwikkelen van een acute stressstoornis in vergelijking met andere soorten trauma.

Symptomen

De symptomen van een acute stressstoornis ontstaan acuut, dit wil zeggen: enkele uren of zelfs minuten nadat de stressvolle gebeurtenis gebeurd is. Soms ontwikkelen de klachten zich snel maar verdwijnen ze ook weer erg snel. Bij andere patiënten houden de tekenen dagen of zelfs weken aan. Bij een aantal patiënten ontwikkelen de symptomen zich geleidelijk terwijl deze bij andere patiënten meteen duidelijk zijn.

Fysieke tekenen

De lichamelijke symptomen zijn het gevolg van het vrijkomen van stresshormonen in de bloedbaan en door de overactiviteit van nerveuze signalen naar verschillende lichaamsdelen:

• ademhalingsproblemen
• buikpijn
• hartkloppingen
• hoofdpijn
• misselijkheid
• pijn op de borst

Psychologische tekenen

Ook psychologische klachten komen voor:

• angst
• boosheid
• concentratieproblemen
• droefheid
• gemakkelijk schrikken
• gespannen zijn
• huilen
• neerslachtigheid
• niet langer genieten van leuke activiteiten
• niet stil kunnen zitten
• prikkelbaarheid
• sociale isolatie

Ook komen terugkerende intrusieve en onaangename flashbacks of dromen voor. Sommige patiënten vertonen zelfdestructief of roekeloos gedrag.

Dissociatieve symptomen

Dissociatieve symptomen komen ook tot stand:

• de omgeving al onwerkelijk of vreemd aanvoelen
• een verminderd bewustzijn van het leven om zich heen
• gevoelens van emotionele onthechting
• het gevoel dat dat de emoties of gedachten niet van zichzelf zijn of niet echt lijken
• niet in staat zijn om enkele van de cruciale aspecten van de traumatische gebeurtenis te onthouden (dissociatieve amnesie)
• vermijden van personen, plaatsen en andere dingen die herinneringen aan de traumatische gebeurtenis oproepen

Diagnose van acute stressstoornis

De symptomen van een acute stressstoornis moeten drie tot vier weken aanhouden alvorens de arts de diagnose kan stellen. Daarnaast moeten de tekenen ook binnen de vier weken na de stressvolle gebeurtenis zijn opgetreden. De arts wil eerst alle oorzaken van de tekenen uitsluiten zoals andere lichamelijke aandoeningen, drugsmisbruik, alcoholmisbruik, bijwerkingen van medicatie of andere psychiatrische aandoeningen. De dissociatieve symptomen zijn verder kenmerkend bij een acute stressstoornis.

Acute stressstoornis versus PTSS

Een acute stressstoornis lijkt in veel opzichten op het posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). Het grote verschil tussen beide aandoeningen is de tijd. Als de gedragsstoornissen en symptomen van een acute stressstoornis langer dan één maand aanhouden en ze een grote angst inboezemen voor de patiënt of de patiënt hierdoor niet goed in staat is om normaal te functioneren, wijzigt de diagnose van een acute stressstoornis in PTSS.

Behandeling

Psychische steun

Vaak is er helemaal geen behandeling nodig voor een acute stressstoornis, omdat de symptomen bij de meeste patiënten weggaan nadat de traumatische situatie aangepakt is. De patiënt moet proberen om de onderliggende oorzaak te begrijpen en de symptomen te overwinnen, en deze zaken ook bespreken met geliefden. Professionele hulp en ondersteuning zijn hiervoor beschikbaar in de vorm van een contactgroep of een gesprek met een arts of psychotherapeut. Samen met een therapeut creëert de patiënt weer een gevoel van veiligheid, hoop en steun. Traumagerichte cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) is bovendien nuttig voor patiënten. De psychotherapeut leert patiënten om bepaalde gedachtepatronen te begrijpen, en uiteindelijk leert hij een ander denkpatroon aan dat nuttiger is.

Medicatie

Ook schrijft de arts soms medicijnen voor zoals:

Bètablokkers
Bètablokkers verlichten enkele symptomen die het gevolg zijn van de vrijmaking van het stresshormonen. Deze medicijnen veroorzaken geen sufheid en werken niet als kalmerende middelen, dus de patiënt kan probleemloos normaal functioneren.

Diazepam
Diazepam is een benzodiazepine-kalmeringsmiddel. De arts schrijft dit medicijn niet vaak voor voor de behandeling van een acute stressstoornis, omdat de effecten slechts enkele dagen per keer duren. Diazepam is bovendien een verslavend medicijn.

Prognose

Dankzij een effectieve psychologische behandeling en een goed ondersteuningssysteem is de prognose van een acute stressstoornis over het algemeen goed. Als de aandoening onbehandeld blijft, ontwikkelt de patiënt wellicht een posttraumatische stressstoornis

Complicaties van psychische aandoening

Een acute stressstoornis gaat soms gepaard met complicaties:

• het dagelijks leven is soms bemoeilijkt omdat de patiënt constant herinnerd wordt aan de traumatische gebeurtenis
• misbruik van stoffen zoals alcoholmisbruik of drugsmisbruik om te vluchten uit de pijnlijke situatie, zodat patiënten hun emotionele pijn vergeten of verdoven
• posttraumatische stressstoornis (wanneer acute stoornis niet effectief wordt behandeld)

Lees verder

• Posttraumatische stressstoornis (PTSS): Soort angststoornis
• Stress: Symptomen, gevolgen en tips bij gestrest zijn
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie
• Fysieke symptomen van stress en angst