Angst en fobie voor de tandarts: Oorzaken, symptomen en tips

Een op de vier mensen is bang voor een bezoek aan de tandarts. Deze angst heeft voor iedereen een andere betekenis. Misschien denkt de persoon dat de behandeling pijn zal doen, of dat de geluiden en geuren herinneringen oproepen aan slechte ervaringen uit het verleden. Sommige mensen hebben zo’n ernstige tandartsfobie dat ze jarenlang geen tandarts hebben gezien. Sommige twintigers, dertigers of zelfs nog oudere mensen zijn hierdoor al sinds de kindertijd niet meer bij de tandarts geweest. Steeds meer tandartsen begrijpen deze angsten. Met een combinatie van vriendelijkheid en zachtheid is het mogelijk om de tandheelkundige behandelingen stressvrij te maken voor de patiënt. Ook de patiënt kan zelf een aantal stappen ondernemen om de angstgevoelens te verminderen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen van tandartsfobie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Tips om de angst voor de tandarts te verminderen
• Praktische omgangstips bij angst en fobie voor de tandarts
• Hulp bij tandartsangst
• Langdurige ondersteuning en begeleiding
• Misvattingen rond angst en fobie voor de tandarts
• Angst voor de tandarts is altijd overdreven en irrationeel
• Verdovingen werken altijd perfect en pijnloos
• Tandartsbehandelingen zijn altijd pijnlijk
• Angst voor de tandarts betekent dat je nooit naar de tandarts moet gaan
• Alleen kinderen zijn bang voor de tandarts
• Ontspanningstechnieken helpen niet bij tandartsangst
• Tandartsangst kan niet behandeld worden

Epidemiologie

Angst voor de tandarts is een veelvoorkomend probleem dat wereldwijd mensen van alle leeftijden treft. Het wordt geschat dat ongeveer 20-25% van de mensen een bepaalde mate van angst ervaart bij het bezoek aan de tandarts, terwijl ongeveer 5-10% lijdt aan een ernstige tandartsfobie. Deze angst kan variëren van milde nervositeit tot intense paniek en kan leiden tot het vermijden van tandheelkundige zorg. Er zijn aanwijzingen dat tandartsfobie vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen, en dat het kan beginnen in de kindertijd maar vaak voortduurt tot volwassenheid.

Oorzaken

Er zijn veel redenen waarom sommige mensen een tandartsfobie en angst voor de tandarts vertonen.

Angst voor anesthetische bijwerkingen

Sommige mensen zijn bang voor de mogelijke bijwerkingen van verdoving zoals duizeligheid, zich flauw voelen of misselijkheid. Anderen houden niet van de gevoelloosheid of 'dikke lip' die geassocieerd is met lokale anesthetica (plaatselijk verdovende geneesmiddelen).

Angst voor injecties of angst dat de injectie niet zal werken

Veel mensen zijn doodsbang voor naalden, vooral wanneer de tandarts deze in de mond plaatst. Naast deze angst vrezen anderen dat de anesthesie nog niet effectief is of niet voldoende groot is om pijn te elimineren voordat de tandheelkundige behandeling begint.

Angst voor pijn

Angst voor pijn is een veel voorkomende oorzaak om de tandarts te vermijden. Deze angst komt meestal voort uit een vroege tandheelkundige ervaring die onaangenaam of pijnlijk was of uit tandheelkundige 'pijn en horror'-verhalen die door anderen werden verteld. Dankzij de vele vooruitgang die de tandheelkunde in de loop van de jaren heeft geboekt, zijn de meeste huidige tandheelkundige procedures aanzienlijk minder pijnlijk of zelfs pijnvrij.

Gevoelens van hulpeloosheid en een verlies van controle

Het is normaal dat mensen zich hulpeloos voelen en de controle lijken te verliezen wanneer ze in een tandartsstoel zitten met de mond wijd open, en niet in staat zijn om te zien wat er gebeurt.

Verlegenheid en een verlies van persoonlijke ruimte

Veel mensen voelen zich ongemakkelijk over de fysieke nabijheid van de tandarts of mondhygiënist bij hun gezicht. Anderen voelen zich schuldig over het uiterlijk van de tanden of de mogelijke mondgeuren.

Risicofactoren

Enkele risicofactoren voor het ontwikkelen van tandartsfobie zijn onder andere:

Vroegere negatieve ervaringen: Mensen die in het verleden pijnlijke of traumatische tandheelkundige ervaringen hebben gehad, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van tandartsangst.
Gezinsgeschiedenis: Angst voor de tandarts kan ook worden overgedragen van ouders op kinderen, vooral als ouders zelf een sterke angst voor tandheelkundige zorg hebben.
Persoonlijkheidskenmerken: Personen die van nature angstiger zijn of een neiging hebben tot perfectionisme kunnen meer vatbaar zijn voor tandartsfobie.

Symptomen van tandartsfobie

Sommige patiënten kampen met een fobie om een tandarts te bezoeken. Dit is een ernstigere aandoening dan angst. Patiënten met deze angststoornis raken in paniek en zijn doodsbang van de tandarts. Patiënten met een tandartsfobie zijn zich ervan bewust dat de angst volkomen irrationeel is, maar ze kunnen er niet veel aan doen. Ze vertonen klassiek vermijdingsgedrag. Ze zullen met andere woorden al het mogelijke doen om te voorkomen dat ze naar de tandarts moeten gaan. Patiënten met een tandartsfobie gaan meestal alleen naar de tandarts als ze daartoe gedwongen worden door extreme tandpijn. Pathologische angst of fobie vereist in sommige gevallen een psychiatrische consultatie.

Andere tekenen van tandartsfobie zijn onder andere:

• een intens onbehagen bij de gedachte aan, of eigenlijk wanneer, voorwerpen in de mond worden geplaatst tijdens de tandheelkundige behandeling of plotseling het gevoel hebben dat het moeilijk is om te ademen (ademhalingsproblemen)
• gevoelens van nervositeit die escaleren in de wachtkamer van de tandartspraktijk
• huilen of zich lichamelijk ziek voelen bij de gedachte om de tandarts te bezoeken
• moeite om de nacht voor het tandheelkundig onderzoek in slaap te vallen

Diagnose en onderzoeken

Diagnose van tandartsfobie kan uitdagend zijn omdat de symptomen sterk kunnen variëren tussen individuen. Vaak wordt de diagnose gesteld op basis van de geschiedenis van de patiënt en de aanwezigheid van symptomen van intense angst en vermijding van tandheelkundige zorg. In sommige gevallen kan een psycholoog of psychiater betrokken worden om een grondige evaluatie te doen en andere angststoornissen uit te sluiten.

Behandeling

De behandeling van tandartsfobie kan verschillende benaderingen omvatten, afhankelijk van de ernst van de angst en de behoeften van de patiënt. Mogelijke behandelingsopties zijn onder andere:

• Cognitieve gedragstherapie (CGT): CGT kan helpen om de irrationele gedachten en angsten van een patiënt te identificeren en te veranderen. Dit kan leiden tot verminderde angst en een verbeterde bereidheid om tandheelkundige zorg te ontvangen.
• Gedragstherapie: Technieken zoals blootstellingstherapie kunnen helpen om de angst te verminderen door patiënten geleidelijk bloot te stellen aan tandheelkundige situaties in een gecontroleerde omgeving.
• Medicatie: In sommige gevallen kunnen angstverminderende medicijnen worden voorgeschreven om de symptomen van tandartsangst te verlichten.

Prognose

De prognose voor mensen met tandartsfobie kan variëren. Met de juiste behandeling en ondersteuning kunnen veel mensen hun angst overwinnen en reguliere tandheelkundige zorg ontvangen. Het succes van de behandeling hangt vaak af van de mate van angst en de bereidheid van de patiënt om deel te nemen aan de therapie.

Complicaties

Mensen met een tandartsfobie hebben een hoger risico op tandvleesaandoeningen en vroegtijdig gebitsverlies. Het vermijden van de tandarts brengt eveneens emotionele complicaties met zich mee. Een tandverkleuring of beschadigde tanden beschadigen het zelfvertrouwen en maken mensen onzeker. Mensen hierdoor minder glimlachen of houden hun mond gedeeltelijk gesloten als ze praten. Sommige mensen schamen zich zo hard over het uiterlijk van de tanden dat ze dit een negatief effect heeft op hun persoonlijke en professionele leven. Mensen met een ernstige angst voor de tandarts lijden ook sneller aan een slechtere gezondheid in het algemeen. Door de angst bijvoorbeeld ook andere stressgerelateerde problemen in andere lichaamsdelen, zoals hoofdpijn of spierstijfheid in de nek of rug. De levensverwachting is eveneens lager voor deze mensen. Een slechte mondgezondheid is namelijk ook gerelateerd aan sommige levensbedreigende aandoeningen, zoals hartaandoeningen en longinfecties.

Preventie

Preventie van tandartsfobie kan beginnen met het bevorderen van positieve ervaringen bij jonge kinderen en het aanbieden van tandheelkundige zorg in een veilige en ondersteunende omgeving. Ouders en verzorgers kunnen ook helpen door openlijk te praten over tandheelkundige bezoeken en door angstige reacties te normaliseren en te adresseren. Voor volwassenen kan het nuttig zijn om met de tandarts te praten over eventuele angsten en om een behandelplan op te stellen dat rekening houdt met hun specifieke behoeften en angsten.

Tips om de angst voor de tandarts te verminderen

• Communiceer je angst: Laat je tandarts weten dat je angstig bent. Ze kunnen speciale technieken gebruiken of een ander soort verdoving aanbieden om je meer op je gemak te voelen.
• Vraag om uitleg: Vraag je tandarts om uitleg over wat er gaat gebeuren tijdens de behandeling. Dit kan helpen om angst te verminderen door je meer inzicht te geven in de procedure.
• Kies een tandarts die gespecialiseerd is in angstbehandeling: Sommige tandartsen hebben speciale training in het omgaan met angstige patiënten en kunnen technieken gebruiken die helpen om de ervaring minder stressvol te maken.

Praktische omgangstips bij angst en fobie voor de tandarts

Hulp bij tandartsangst

Veel mensen ervaren angst of fobie voor de tandarts, wat kan leiden tot vermijding van tandheelkundige zorg. Het is belangrijk om deze angst serieus te nemen en stap voor stap te werken aan het overwinnen ervan. Patiënten kunnen voorafgaand aan een tandartsbezoek ontspanningstechnieken proberen, zoals diepe ademhaling, meditatie of luisteren naar kalmerende muziek.

Daarnaast kan het nuttig zijn om een tandarts te vinden die ervaring heeft met het behandelen van angstige patiënten en die geduldig en begripvol is. Het gebruik van verdoving of sedatie kan ook een optie zijn voor mensen die bijzonder angstig zijn. Het is belangrijk om de communicatie met de tandarts te bevorderen, zodat deze op de hoogte is van de angst en samen kan werken aan een rustige en comfortabele ervaring.

Langdurige ondersteuning en begeleiding

Voor sommige patiënten kan het nodig zijn om geleidelijk aan vertrouwd te raken met de tandartsbezoeken. Dit kan inhouden dat men begint met een kennismakingsgesprek zonder behandeling, gevolgd door kleine en minder ingrijpende afspraken. Cognitieve gedragstherapie kan ook nuttig zijn bij de behandeling van tandartsfobie, omdat het helpt om irrationele gedachten en angsten te herkennen en te veranderen.

Het is ook belangrijk om een ondersteunend netwerk te hebben van vrienden of familieleden die de patiënt kunnen begeleiden naar de tandarts en emotionele steun kunnen bieden. Patiënten kunnen hun angst zelfs delen met de tandarts, zodat er tijdens het bezoek extra aandacht kan worden besteed aan hun comfort.

Misvattingen rond angst en fobie voor de tandarts

Angst voor de tandarts is altijd overdreven en irrationeel

Angst voor de tandarts wordt vaak afgedaan als een overdreven of irrationele reactie, maar in werkelijkheid kan deze angst diepgeworteld zijn in eerdere negatieve ervaringen, pijnlijke behandelingen of zelfs sociale verhalen die angst oproepen. Sommige patiënten hebben traumatische ervaringen gehad met tandheelkundige behandelingen, zoals een pijnlijke verdoving die niet goed werkte of een tandheelkundige ingreep die onverwacht pijnlijk was. Daarnaast spelen erfelijke factoren en een verhoogde gevoeligheid voor pijn of stress een rol. Angst voor de tandarts kan dus een gegronde oorzaak hebben en dient serieus genomen te worden.

Verdovingen werken altijd perfect en pijnloos

Een veelvoorkomende misvatting is dat tandheelkundige verdovingen altijd zonder problemen werken. In werkelijkheid zijn er veel factoren die de effectiviteit van een verdoving kunnen beïnvloeden. Sommige patiënten hebben een verhoogde weerstand tegen anesthesie, wat betekent dat een standaarddosering niet voldoende werkt. Daarnaast kunnen angst en stress ervoor zorgen dat de verdoving minder effectief is, omdat het lichaam in een verhoogde staat van alertheid verkeert. Ook ontstoken weefsel, zoals bij een abces, kan het effect van de verdoving verminderen. Hierdoor kan een behandeling soms pijnlijker zijn dan verwacht, wat de angst voor toekomstige tandartsbezoeken verder kan versterken.

Tandartsbehandelingen zijn altijd pijnlijk

Veel patiënten vrezen dat een bezoek aan de tandarts gepaard gaat met hevige pijn. Dankzij moderne technieken en geavanceerde beeldvormende onderzoeken kan een tandarts echter veel problemen vroegtijdig opsporen en behandelen voordat ze ernstig worden. Bovendien zijn de meeste behandelingen, zoals het vullen van gaatjes of het reinigen van tandsteen, vrijwel pijnloos met de juiste verdoving en technieken. Zelfs bij ingrijpende procedures, zoals wortelkanaalbehandelingen, wordt ervoor gezorgd dat de patiënt zo comfortabel mogelijk blijft. De angst voor pijn is dus vaak gebaseerd op achterhaalde informatie of negatieve ervaringen uit het verleden.

Angst voor de tandarts betekent dat je nooit naar de tandarts moet gaan

Sommige patiënten vermijden de tandarts volledig uit angst, maar dit leidt juist tot grotere problemen. Langdurige vermijding van tandheelkundige zorg kan resulteren in ernstige aandoeningen zoals tandbederf, ontstekingen of zelfs verlies van tanden. Dit kan niet alleen gevolgen hebben voor de mond- en kaakgezondheid, maar ook voor de algemene gezondheid, aangezien onbehandelde tandinfecties kunnen leiden tot complicaties elders in het lichaam. Patiënten met een extreme fobie kunnen baat hebben bij speciale angstbegeleiding of gestructureerde behandelplannen om hun angst stapsgewijs te verminderen.

Alleen kinderen zijn bang voor de tandarts

Hoewel tandartsangst vaak wordt geassocieerd met kinderen, komt het ook veel voor bij volwassenen. Veel volwassenen die in hun jeugd negatieve ervaringen hadden, blijven deze angst op latere leeftijd behouden. Bovendien kunnen factoren zoals pijngevoeligheid, negatieve verhalen van anderen of eerdere behandelingen zonder effectieve verdoving bijdragen aan het ontwikkelen van tandartsangst. Het is dus een probleem dat alle leeftijden kan treffen, en er bestaan verschillende technieken en behandelmethoden om patiënten van elke leeftijd te helpen hun angst te overwinnen.

Ontspanningstechnieken helpen niet bij tandartsangst

Sommige patiënten denken dat technieken zoals ademhalingsoefeningen of meditatie geen invloed hebben op hun angst voor de tandarts. In werkelijkheid kunnen ontspanningstechnieken een grote rol spelen in het beheersen van stress en spanning voorafgaand aan en tijdens een tandheelkundige behandeling. Door bewust ademhalingstechnieken toe te passen, kunnen patiënten hun zenuwstelsel kalmeren en hun angstreacties verminderen. Daarnaast bieden sommige tandartsen aanvullende methoden zoals rustgevende muziek, een kalmerende omgeving of begeleide ontspanningsoefeningen om patiënten te helpen zich meer op hun gemak te voelen.

Tandartsangst kan niet behandeld worden

Een hardnekkige misvatting is dat angst voor de tandarts iets is waar je mee moet leren leven. In werkelijkheid zijn er verschillende strategieën en therapieën die patiënten kunnen helpen hun angst te verminderen of zelfs volledig te overwinnen. Cognitieve gedragstherapie is bijvoorbeeld een effectieve methode om negatieve gedachten en associaties te doorbreken. Daarnaast bestaan er tandartsen die gespecialiseerd zijn in de behandeling van patiënten met extreme angst. Voor sommige gevallen kan zelfs lichte sedatie worden overwogen om de behandeling comfortabeler te maken. Er is dus altijd een manier om tandartsangst aan te pakken, mits de juiste hulp wordt gezocht.

Lees verder

• Verband tussen mondgezondheid en chronische aandoeningen
• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Fobie: Soorten fobieën (intense en irrationele angst)