Proteus-syndroom: Ziekte met overgroei organen en weefsels

Het Proteus-syndroom is een zeldzame genetische aandoening waarbij een patiënt een overgroei van de botten, de huid en andere weefsels ervaart. De symptomen van deze aangeboren aandoening presenteren zich meestal wanneer een baby tussen de zes en achttien maanden oud is. Het behandelen van deze zeldzame ziekte gebeurt enkel ondersteunend. De prognose is bij deze ziekte variabel. Af en toe komen complicaties voor, zoals de vorming van onderhuidse tumoren of een longembolie. De Duitse pediater Hans-Rudolph Wiedemann beschreef deze progressieve aandoening voor het eerst in de medische literatuur in 1983.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Botten
• Hersenen en gezicht
• Huid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Het Proteus-syndroom is een uiterst zeldzame aandoening die wereldwijd minder dan 1 op 1 miljoen mensen treft. Sinds de eerste beschrijving van de aandoening in 1983 zijn er slechts enkele honderden gevallen gerapporteerd in de medische literatuur. Er is een mogelijkheid dat sommige patiënten onterecht de diagnose Proteus-syndroom krijgen, doordat artsen mogelijk andere aandoeningen met een asymmetrische overgroei toewijzen aan het Proteus-syndroom.

Oorzaken

Genetische verandering

Het Proteus-syndroom is het gevolg van een mutatie in het AKT1-gen. Deze genetische verandering wordt niet van een ouder geërfd, maar ontstaat willekeurig in één cel tijdens de vroege stadia van ontwikkeling vóór de geboorte. Bij de groei en deling van cellen zullen sommige cellen de mutatie bevatten, terwijl anderen dat niet doen. Dit mengsel van cellen met en zonder genetische mutatie wordt mozaïek genoemd.

Het AKT1-gen speelt een cruciale rol in de regulatie van celgroei, -deling en celdood. Een mutatie in dit gen verstoort deze processen, wat leidt tot een abnormale celproliferatie in verschillende weefsels en organen. Dit resulteert in een overgroei van weefsels en organen.

De PTEN-genmutatie is ook in verband gebracht met het Proteus-syndroom, maar behoort tot een grotere groep stoornissen, namelijk het PTEN-hamartoom-tumorsyndroom. Deze aandoening wordt soms aangeduid als segmentale overgroei, lipomatose, arterioveneuze malformaties en het epidermis naevus (SOLAMEN-syndroom). Een alternatieve benaming is het segmentale syndroom van Cowden type 2.

Overervingspatroon

Het Proteus-syndroom wordt veroorzaakt door AKT1-genmutaties die optreden tijdens de vroege ontwikkeling. De aandoening is niet erfelijk en komt niet voor in families.

Risicofactoren

Momenteel zijn er geen specifieke risicofactoren bekend die het ontstaan van het Proteus-syndroom kunnen voorspellen. Aangezien het Proteus-syndroom voortkomt uit een spontane genetische mutatie en niet erfelijk is, zijn er geen bekende externe factoren of genetische predisposities die de kans op de aandoening verhogen.

Symptomen

Pasgeborenen met het Proteus-syndroom vertonen meestal weinig of geen tekenen van de aandoening. De overgroei wordt pas merkbaar tussen de leeftijd van zes en achttien maanden en verergert naarmate de patiënt ouder wordt. De overgroei kan plaatsvinden in botten, huid en andere weefsels en organen. Meestal is deze overgroei asymmetrisch, wat betekent dat de linker- en rechterkant van het lichaam ongelijk worden aangetast. De aard van de overgroei kan sterk variëren, en vrijwel elk lichaamsdeel kan betrokken zijn.

Botten

De botten in de ledematen (handen en voeten), de schedel en de wervelkolom zijn vaak aangetast. Voorbeelden hiervan zijn macrodactylie, een vingerafwijking waarbij één of enkele vingers groter zijn dan de overige. Abnormale groei kan ook optreden in de bloedvaten (vasculair weefsel), vetweefsel en in de hersenen en zenuwen.

Hersenen en gezicht

Sommige patiënten met het Proteus-syndroom vertonen neurologische afwijkingen, zoals een verstandelijke beperking, epileptische aanvallen en verlies van gezichtsvermogen. Tevens kunnen patiënten afwijkende gelaatstrekken vertonen, zoals een langwerpig gezicht, naar beneden wijzende buitenste ooghoeken, een lage neusbrug met brede neusgaten en een vaak geopende mond. Het is anno september 2024 nog onduidelijk hoe deze symptomen gerelateerd zijn aan de abnormale groei.

Huid

Het Proteus-syndroom kan leiden tot overgroei op de huid, zoals een cerebriforme bindweefselevus. Dit type huidgroei resulteert in verhoogde, diep gegroefde letsels, vaak op de voetzolen, en komt vrijwel uitsluitend voor bij het Proteus-syndroom. Daarnaast kunnen moedervlekken, huidverkleuringen en onderhuidse tumoren ontstaan.

Alarmsymptomen

Enkele alarmsymptomen van het Proteus-syndroom zijn een plotselinge en asymmetrische groei van lichaamsdelen, verergering van huidafwijkingen, neurologische symptomen zoals epileptische aanvallen of verstandelijke beperking, en veranderingen in gelaatsuitdrukking. Deze symptomen kunnen wijzen op een progressieve verergering van de aandoening en vereisen onmiddellijke medische evaluatie.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van het Proteus-syndroom wordt gesteld op basis van klinische diagnostische criteria en moleculaire tests. Het bevestigen van de diagnose kan uitdagend zijn voor artsen. Een biopsie van de aangetaste weefsels kan noodzakelijk zijn voor een definitieve diagnose. Andere diagnostische technieken omvatten röntgenfoto's (radiografie), computertomografie (CT-scans) voor schedellaesies, hoge resolutie CT-scan van de longen voor het opsporen van longproblemen, en magnetische resonantiebeeldvorming (MRI-scan) van de hersenen, buik, bekkengebied en ledematen. Een echografie kan verder nuttig zijn voor het opsporen van tumoren in de balzak of eierstokken en voor het evalueren van diepe adertrombose.

Behandeling

Anno september 2024 is het Proteus-syndroom ongeneeslijk. Behandeling richt zich op het verlichten van symptomen en het ondersteunen van de patiënt. Dit kan onder andere fysiotherapie en chirurgische ingrepen voor botproblemen omvatten. Regelmatige follow-up bij een arts is noodzakelijk om tekenen van onderhuidse tumoren en een longembolie te monitoren. Aanpassingen en hulpmiddelen, evenals ondersteuning op het gebied van onderwijs, zijn vaak noodzakelijk om de kwaliteit van leven te verbeteren.

Prognose

De prognose voor patiënten met het Proteus-syndroom varieert aanzienlijk, afhankelijk van de grootte en locatie van de misvormingen en de eventuele complicaties die optreden. Patiënten met ernstige organen- en weefselafwijkingen hebben vaak een slechtere prognose.

Complicaties

Mogelijke complicaties van het Proteus-syndroom omvatten een verhoogd risico op het ontwikkelen van goedaardige onderhuidse tumoren en een diep veneuze trombose. Een diep veneuze trombose komt het vaakst voor in de diepe aderen van de benen of armen. Als deze stolsels naar de longen reizen, kunnen ze een longembolie veroorzaken, wat een levensbedreigende complicatie is en vaak een veel voorkomende oorzaak van overlijden bij patiënten met deze aandoening.

Preventie

Aangezien het Proteus-syndroom voortkomt uit spontane genetische mutaties en niet erfelijk is, zijn er geen bekende preventieve maatregelen die kunnen voorkomen dat de aandoening zich ontwikkelt. Vroegtijdige diagnose en regelmatige medische controle zijn essentieel voor het beheer van symptomen en het minimaliseren van complicaties.