Radicale prostatectomie: Chirurgische verwijdering prostaat

Een radicale prostatectomie is een operatie waarbij de arts alle prostaatklieren en een deel van het weefsel eromheen verwijdert (zaadblaasjes en enkele nabijgelegen lymfeklieren). De arts voert een chirurgische verwijdering van de prostaat uit voor de behandeling van prostaatkanker waarvan de kankercellen enkel maar in de prostaat zelf aanwezig zijn. Via de operatie is het mogelijk om alle kankercellen te verwijderen zodat de man geneest van de kanker. Er zijn diverse technieken mogelijk om deze operatie uit te voeren. Voor en na de operatie moet de patiënt zich wel houden aan enkele adviezen en richtlijnen om de kans op complicaties te beperken. De prognose is meestal zeer goed, al heeft de man mogelijk nog therapieën nodig na de operatie en moet hij een zorgvuldige opvolging krijgen om een mogelijke terugkeer van kanker tijdig op te kunnen sporen en behandelen.

• Indicatie van chirurgische verwijdering van prostaatklier
• Vóór de procedure
• Enkele weken voor de operatie
• Op de dag van de operatie
• Tijdens de operatie
• Technieken van radicale prostatectomie bij man
• Retropubische prostatectomie
• Laparoscopische prostatectomie
• Robotische prostatectomie
• Perineale prostatectomie
• Na de chirurgie
• Prognose na verwijderen van prostaatklier bij mannen
• Risico’s van chirurgische ingreep voor behandeling van prostatkanker

Indicatie van chirurgische verwijdering van prostaatklier

De arts voert een radicale prostatectomie uit wanneer de prostaatkanker zich niet buiten de prostaatklier heeft verspreid (gelokaliseerde prostaatkanker). Factoren waarmee de arts rekening moet houden bij het kiezen van een type operatie zijn de leeftijd en andere medische problemen. Een radicale prostatectomie wordt vaak uitgevoerd bij gezonde mannen die naar verwachting tien of meer jaar na de ingreep nog zullen leven. Als de kanker zich nog beperkt heeft tot de prostaat zelf, adviseert de arts mogelijk eerst nog andere therapieën alvorens een operatie in te zetten, zoals radiotherapie, hormoontherapie of een afwachtend begeleid aangezien veel prostaatkankers langzaam groeien. Afhankelijk van hoe hoog het risico op kanker is, overweegt de arts soms ook een bekkenbodemklierdissectie in plaats van een radicale prostatectomie.

Vóór de procedure

De patiënt krijgt een volledig lichamelijk onderzoek; een bloedonderzoek, een CT-scan, een botscan, een MRI-scan, een echografie en/of een prostaatbiopsie om uitzaaiingen van de kanker buiten de prostaat uit te sluiten. De patiënt moet er verder onder begeleiding van de arts voor zorgen dat medische problemen zoals diabetes mellitus (suikerziekte), een hoge bloeddruk en hart- of longproblemen onder controle worden gehouden. Rokers stoppen best enkele weken voor de operatie met deze schadelijke gewoonte omdat roken sneller leidt tot complicaties na chirurgie. De patiënt meldt daarnaast aan de arts welke vrij verkrijgbare en voorgeschreven medicijnen, vitaminen en andere supplementen hij gebruikt.

Enkele weken voor de operatie

Tijdens de weken voorafgaand aan de operatie moet de patiënt mogelijk stoppen met het gebruik van aspirine, ibuprofen (Advil, Motrin), naproxen (Aleve, Naprosyn), vitamine E, clopidogrel (Plavix), warfarine (Coumadin) en andere bloedverdunners of medicijnen die sneller leiden tot bloedstollingsproblemen. De arts meldt aan de patiënt welke medicijnen hij nog moet innemen op de dag van de operatie. De dag voor de operatie mag de patiënt enkel heldere vloeistoffen drinken. Soms moet de patiënt een speciaal laxeermiddel nemen op de dag vóór de operatie.

Op de dag van de operatie

De patiënt mag na middernacht op de dag voor de operatie niks meer eten of drinken. Hij neemt nog wel de medicijnen in die toegestaan zijn en dit met een klein slokje water.

Tijdens de operatie

Deze procedure verloopt via algemene anesthesie zodat hij slaapt en pijnvrij is. Maar het is ook mogelijk dat de man een spinale of epidurale verdoving krijgt zodat de onderste helft van het lichaam verdoofd is. De chirurg verwijdert de prostaat uit het omliggende weefsel. De zaadblaasjes, twee kleine met vocht gevulde zakjes naast de prostaat, worden ook verwijderd. De chirurg zorgt ervoor dat de zenuwen en bloedvaten zo min mogelijk schade oplopen. De chirurg bevestigt de urethra (buis die urine uit de blaas door de penis voert) weer op de blaashals (een deel van de blaas). De chirurg verwijdert ook lymfeklieren in het bekken om deze op kanker te controleren. Een speciale drain blijft nog in de buik zitten voor de afvoer van extra vloeistof na de operatie. Ook maakt de man nog enkele dagen tot weken gebruik van een urinekatheter.

Technieken van radicale prostatectomie bij man

Er zijn vier hoofdtypes of technieken voor een radicale prostatectomie. Deze procedures duren ongeveer drie tot vier uur:

Retropubische prostatectomie

De chirurg maakt een snede vanaf net onder de navel die reikt naar het schaambeen. Deze operatie duurt negentig minuten tot vier uur.

Laparoscopische prostatectomie

De chirurg maakt verschillende kleine insnijdingen (incisies) in plaats van één grote snede. Vervolgens plaatst hij lange, dunne instrumenten in de incisies. De chirurg steekt een dun buisje met een videocamera (laparoscoop) in één van de incisies. Hierdoor is hij in staat om tijdens de operatie in de buik te kijken.

Robotische prostatectomie

Soms voert de chirurg laparoscopische chirurgie uit met behulp van een robotsysteem. De chirurg beweegt de instrumenten en de camera met behulp van robotarmen terwijl hij op een bedieningsconsole bij de operatietafel zit. Niet elk ziekenhuis biedt robotchirurgie aan.

Perineale prostatectomie

De chirurg maakt een snede in de huid tussen de anus en de basis van het scrotum (het perineum). De snede is kleiner dan bij de retropubische techniek. Dit type operatie gaat sneller en veroorzaakt minder bloedverlies. Het is echter moeilijker voor de chirurg om de zenuwen rond de prostaat te sparen of om nabijgelegen lymfeknopen met deze techniek te verwijderen.

Na de chirurgie

De meeste patiënten blijven één tot vier dagen in het ziekenhuis. Na een laparoscopische prostatectomie of robotchirurgie mag de patiënt de dag na de ingreep al naar huis. Soms moet de man wel tot de ochtend na de operatie in bed blijven. De man moet daarna wel zoveel mogelijk bewegen. De verpleegster helpt bij het veranderen van de houding in bed en leert de patiënt oefeningen aan om de bloedcirculatie te verbeteren. De patiënt leert ook hoesten of diep ademhalen om een longontsteking te voorkomen. De patiënt moet deze stappen elke één tot twee uur herhalen. De patiënt moet mogelijk een beademingsapparaat gebruiken om de longen schoon te houden.

Na de operatie draagt een man speciale kousen op de benen om bloedstolsels te voorkomen (compressiekouden). De man heeft mogelijk wel blaaskrampen. Hij krijgt intraveneuze (via een ader) pijnmedicatie of neemt via de mond pijnstillers in. Verder heeft de man een Foley-katheter in de blaas wanneer hij thuiskomt. De patiënt moet voorts minstens twee liter vocht (liefst water) per dag drinken. Gedurende zes weken lang mag hij geen zware inspanningen leveren, sporten of fietsen. Ook moet de patiënt vezelrijk eten zodat hij een goed en regelmatig stoelgangspatroon heeft want persen bij het maken van ontlasting is uit den boze.

Prognose na verwijderen van prostaatklier bij mannen

Dankzij de radicale prostatectomie zijn alle kankercellen verwijderd. De man moet echter een zorgvuldige opvolging krijgen om er zeker van te zijn dat de kanker niet terugkomt. De man krijgt regelmatige testen, inclusief een prostaatspecifieke antigeen (PSA) bloedtest. Afhankelijk van de pathologieresultaten en PSA-testresultaten na verwijdering van de prostaat, stelt de arts nog radiotherapie of hormoontherapie voor.

Risico’s van chirurgische ingreep voor behandeling van prostatkanker

Minder dan 10% van de mannen ondervindt complicaties na een prostatectomie en deze zijn meestal behandelbaar of kortdurend. Risico's van een chirurgische verwijdering van de prostaatklier zijn:

• bloedingen na de operatie (mogelijk is hiervoor een bloedtransfusie of een andere behandeling vereist)
• bloedstolsels / een diep veneuze trombose
• een infectie (op de plaats van de wonde, in de urinewegen of op de borst, of via een intraveneuze naald of een intraveneus infuus; antibiotica is nodig)
• een langzame wondgenezing
• een liesbreuk
• een urethrale strictuur (vernauwing van de plasbuis door littekenweefsel)
• een wondinfectie
• erectiestoornissen (impotentie)
• geen zaadlozing kunnen maken
• langdurige lymfelekkage
• problemen bij het beheersen van de stoelgang (fecale incontinentie)
• problemen met het beheersen van urine (urine-incontinentie)
• verwonding aan nabijgelegen organen of structuren zoals het rectum, de blaas en de urineleiders; deze liggen namelijk dicht bij de prostaat en kunnen per ongeluk worden verwond door chirurgische instrumenten. Verdere herstellende chirurgie is soms nodig.

Lees verder

• Prostaatechografie: Onderzoek prostaat met geluidsgolven
• Prostaatkanker: Vaak geen symptomen, soms plasproblemen
• Prostaatknobbeltjes: Oorzaken van knobbeltjes in prostaat