Myeloom: Vorm bloedkanker met symptomen aan nieren en botten

Een myeloom (myeloma) is een vorm van bloedkanker die voortkomt uit plasmacellen, een type witte bloedcellen dat wordt geproduceerd in het beenmerg. Deze aandoening leidt vaak tot symptomen zoals botpijn, nierschade en een verhoogde gevoeligheid voor infecties. De symptomen kunnen periodiek optreden en soms tijdelijk verminderen of verdwijnen met ondersteunende behandelingen. Over het algemeen is de prognose redelijk positief.

• Epidemiologie van myelomen
• Mechanisme
• Oorzaken: Schade aan plasmacellen van het beenmerg
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Beenmergproblemen
• Botproblemen
• Nierproblemen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van myeloom
• Beenmergproblemen
• Botproblemen
• Nierproblemen
• Prognose van myeloom
• Complicaties van myeloom
• Beenmergcomplicaties
• Botcomplicaties
• Niercomplicaties
• Infecties
• Andere complicaties
• Preventie van myeloom

Epidemiologie van myelomen

Myeloom, of multipel myeloom, is een vorm van kanker die ontstaat in de plasmacellen van het beenmerg. Het is een zeldzame ziekte, maar het is de op een na meest voorkomende vorm van bloedkanker na leukemie. De epidemiologie van myeloom is goed gedocumenteerd, met verschillende belangrijke risicofactoren en demografische gegevens.

Prevalentie en incidentie
Myeloom komt wereldwijd voor, maar de incidentie verschilt sterk per regio. In Westerse landen, zoals de Verenigde Staten en Europa, is de incidentie van myeloom relatief hoog, met een jaarlijkse incidentie van ongeveer 6 op de 100.000 mensen. In ontwikkelingslanden komt de ziekte minder vaak voor, maar de exacte incidentiecijfers zijn moeilijk te achterhalen vanwege beperkte toegang tot gezondheidszorg en diagnostische middelen.

Leeftijd en geslacht
Myeloom komt voornamelijk voor bij ouderen. De gemiddelde leeftijd van diagnose is tussen de 65 en 70 jaar, met een piek bij mensen boven de 75 jaar. De ziekte komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met een man-vrouw verhouding van ongeveer 1,5:1. De reden voor dit verschil is nog niet volledig begrepen, maar genetische en hormonale factoren worden vermoed als mogelijke oorzaken.

Etniciteit en geografische variatie
Etnische verschillen in de prevalentie van myeloom zijn ook duidelijk. Bij Afro-Amerikanen komt myeloom vaker voor dan bij Kaukasische of Aziatische populaties. Dit kan gedeeltelijk te maken hebben met genetische predisposities en milieuomstandigheden. In sommige Afrikaanse landen zijn er hogere incidentiecijfers, maar ook hier is de onderrapportage vaak een probleem.

Veranderingen in incidentie door de jaren heen
De incidentie van myeloom is in de afgelopen decennia wereldwijd gestegen, waarschijnlijk als gevolg van verbeterde diagnostische technieken, veroudering van de bevolking en mogelijk de invloed van omgevingsfactoren. Echter, de overleving is verbeterd door nieuwe behandelmethoden, wat bijdraagt aan een hogere prevalentie van het myeloom bij oudere patiënten.

Mechanisme

Het mechanisme van myeloom is complex en wordt gekarakteriseerd door de proliferatie van abnormale plasmacellen in het beenmerg. Deze kankercellen produceren een grote hoeveelheid monoklonale immunoglobulinen (M-proteïnen), die schadelijk zijn voor het lichaam.

Ontwikkeling van myeloom
Myeloom ontstaat vaak uit een pre-existente aandoening genaamd monoclonale gammopathie van onbekende betekenis (MGUS). Dit is een goedaardige toestand waarin er een verhoogde hoeveelheid monoklonale immunoglobulinen in het bloed aanwezig is, zonder dat er tekenen van kanker zijn. In sommige gevallen kan MGUS zich ontwikkelen tot myeloom, maar de overgang is niet altijd gegarandeerd.

Kankerontwikkeling in het beenmerg
In het geval van myeloom prolifereren abnormale plasmacellen in het beenmerg, wat leidt tot de productie van abnormale antilichamen. Deze cellen kunnen schade aanrichten aan de botten (door botafbraak), de nieren (door amyloïdose) en andere organen, wat leidt tot de typische symptomen van de ziekte.

Genetische factoren en moleculaire veranderingen
Genetische veranderingen spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van myeloom. Veel patiënten met myeloom vertonen afwijkingen in het DNA van de plasmacellen, zoals translocaties en deleties van chromosomen. Deze genetische veranderingen kunnen leiden tot de overleving van abnormale plasmacellen en de progressie van de ziekte.

Oorzaken: Schade aan plasmacellen van het beenmerg

Plasmacellen zijn een type witte bloedcellen die in het beenmerg worden aangemaakt. Het beenmerg is een sponsachtig weefsel in het midden van de grotere botten, waar alle bloedcellen (rode en witte bloedcellen, en bloedplaatjes) worden geproduceerd. Plasmacellen maken deel uit van het immuunsysteem en produceren antilichamen (immunoglobulinen) die helpen bij het bestrijden van infecties.

Een myeloom ontstaat wanneer DNA-schade optreedt tijdens de ontwikkeling van plasmacellen. Deze beschadigde plasmacellen beginnen abnormaal te groeien en zich in het beenmerg te verspreiden. Ze produceren een overmatige hoeveelheid van één type antilichaam (paraproteïne) dat geen nuttige functie heeft.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het ontstaan van myeloom kunnen bevorderen. Deze factoren zijn niet altijd te vermijden, maar het is belangrijk om ze te begrijpen om patiënten te helpen het risico te minimaliseren.

Leeftijd
De belangrijkste risicofactor voor myeloom is de leeftijd. De ziekte komt vrijwel uitsluitend voor bij mensen boven de 40 jaar, met een piek bij mensen ouder dan 65 jaar. De meeste gevallen worden gediagnosticeerd tussen de 65 en 70 jaar.

Geslacht
Zoals eerder vermeld, komt myeloom vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Dit verschil kan verband houden met genetische factoren of hormonale invloeden.

Etniciteit
Afro-Amerikaanse mensen hebben een hoger risico op het ontwikkelen van myeloom, mogelijk vanwege genetische aanleg en omgevingsfactoren. Bij Aziatische en Kaukasische bevolkingsgroepen is het risico lager.

Familiegeschiedenis
Patiënten met een familiegeschiedenis van myeloom of andere hematologische kankers hebben een verhoogd risico om zelf de ziekte te ontwikkelen. Erfelijke genetische mutaties kunnen bijdragen aan de verhoogde vatbaarheid voor de ziekte.

Blootstelling aan bepaalde chemicaliën
Langdurige blootstelling aan bepaalde chemische stoffen, zoals pesticiden of oplosmiddelen, is geassocieerd met een verhoogd risico op myeloom. Dit geldt vooral voor mensen die in landbouw- of industriële omgevingen werken.

Risicogroepen

Er zijn specifieke groepen die een verhoogd risico lopen om myeloom te ontwikkelen. Deze risicogroepen moeten extra zorg en controle krijgen.

Ouderen
Ouderen, met name mensen ouder dan 65 jaar, vormen de grootste risicogroep voor het ontwikkelen van myeloom. De ziekte is zeldzaam bij jonge mensen, maar de incidentie neemt toe met de leeftijd.

Afro-Amerikanen
Mensen van Afrikaanse afkomst hebben een significant hoger risico op het ontwikkelen van myeloom. Dit kan te maken hebben met genetische factoren of omgevingsomstandigheden, maar het blijft een actieve onderzoeksgebied.

Mensen met MGUS
Patiënten die gediagnosticeerd zijn met monoclonale gammopathie van onbekende betekenis (MGUS) lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van myeloom. Dit geldt met name voor degenen die tekenen van progressie vertonen.

Symptomen

De symptomen van een myeloom zijn meestal het gevolg van de opeenhoping van abnormale plasmacellen in het beenmerg en de aanwezigheid van paraproteïne in het lichaam. Soms wordt een myeloom toevallig ontdekt tijdens een standaard bloedonderzoek bij asymptomatische patiënten. Bij andere patiënten wordt de diagnose gesteld na ernstige symptomen die ziekenhuisopname vereisen.

Beenmergproblemen

Wanneer plasmacellen het beenmerg binnendringen, kan dit leiden tot:

• Bloedarmoede
• Neutropenie (verlaagd aantal neutrofielen, een type witte bloedcel)
• Trombocytopenie (verlaagd aantal bloedplaatjes), wat kan leiden tot verhoogde bloedingsneigingen en dikker bloed
• Verminderde niveaus van normale immunoglobulinen, wat leidt tot frequente infecties, vooral van de luchtwegen.

Botproblemen

Myeloom kan leiden tot typische botletsels zoals botvernietiging en botbreuken, vooral in de wervelkolom, schedel, lange botten en ribben. Een wervelinstorting kan druk op het ruggenmerg veroorzaken en leiden tot hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed). Plasmacytomen kunnen ook in zacht weefsel groeien en zijn vaak verantwoordelijk voor compressie van het ruggenmerg. Patiënten ervaren vaak botpijn, meestal in de vorm van rugpijn.

Nierproblemen

Myeloom kan leiden tot nierproblemen en nierfalen. Dit kan worden veroorzaakt door:

• Afzetting van lichte ketens in de nierbuisjes
• Afzetting van amyloïde (zelden)
• Gebruik van NSAID’s
• Hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• Hyperurikemie (verhoogde urinezuurspiegels in het bloed)

Alarmsymptomen

Myeloom heeft een breed scala aan symptomen, die vaak subtiel beginnen maar verergeren naarmate de ziekte vordert.

Pijn in de botten
Een van de meest voorkomende symptomen van myeloom is pijn in de botten, vooral in de rug, ribben en heupen. Dit komt doordat myeloom de botten verzwakt, wat kan leiden tot botbreuken.

Bloedarmoede
Myeloom kan de productie van gezonde bloedcellen verstoren, wat leidt tot bloedarmoede. Dit kan zich uiten in vermoeidheid, zwakte en bleekheid.

Nierproblemen
De overproductie van M-proteïnen kan de nieren beschadigen, wat leidt tot nierinsufficiëntie. Symptomen van nierproblemen zijn onder meer zwelling in de benen en voeten, en verhoogde bloeddruk.

Infecties
Door het verstoorde immuunsysteem kunnen myeloompatiënten vatbaarder zijn voor infecties, zoals longontsteking of urinetractinfecties.

Diagnose en onderzoeken

Om een myeloom te diagnosticeren, voert de arts verschillende onderzoeken uit, waaronder:

• Een volledig bloedonderzoek
• Urineonderzoek
• Beenmergpunctie
• Daarnaast kunnen beeldvormende technieken zoals röntgenfoto’s, CT-scans, MRI-scans en PET-scans worden ingezet om de ernst en aard van de symptomen te evalueren.

Behandeling van myeloom

Myeloom is momenteel niet te genezen, maar de behandeling richt zich op het verlichten van symptomen, het voorkomen van complicaties en het verlengen van de overleving. Behandelstrategieën omvatten ondersteunende therapie en medicamenteuze behandelingen. Er zijn perioden van symptomen en complicaties die behandeling vereisen, gevolgd door perioden zonder symptomen waarin geen behandeling nodig is.

Beenmergproblemen

• Bloedarmoede kan worden behandeld met een bloedtransfusie of erytropoëtine, een hormoon dat door de nieren wordt geproduceerd. Bloedtransfusies moeten voorzichtig worden toegediend bij patiënten met hyperviscositeit.
• Infecties worden behandeld met antibiotica.
• Jaarlijkse griepvaccinatie is aanbevolen voor patiënten met een myeloom.
• Hyperviscositeit door hoge niveaus van paraproteïne kan worden aangepakt met plasmaferese, een procedure waarbij plasma uit het bloed wordt verwijderd en vervangen.

Botproblemen

Botpijn wordt vaak behandeld met radiotherapie (bestraling) en systemische chemotherapie. Hoge doses dexamethason (een corticosteroïde) kunnen ook worden toegediend.
Bisfosfonaten helpen de botvernietiging te remmen en verminderen botproblemen.
Pathologische fracturen kunnen worden behandeld met orthopedische chirurgie, waaronder kyfoplastie en vertebroplastiek, waarbij een cementoplossing in het wervellichaam wordt ingespoten voor extra stevigheid.

Nierproblemen

Nierinsufficiëntie, vaak veroorzaakt door hypercalciëmie, wordt behandeld met rehydratie en het gebruik van bisfosfonaten zoals pamidronaat. Langdurige peritoneale of hemodialyse kan ook nodig zijn.

Prognose van myeloom

Dankzij verbeterde behandelingen, zoals ondersteunende zorg en chemotherapie met autologe of allogene stamceltransplantatie, is de mediane overleving van patiënten met myeloom ongeveer tien jaar, met sommige patiënten die veel langer overleven. Jonge patiënten die intensievere therapieën ondergaan, hebben mogelijk een langere overleving. Nieuwe medicamenteuze behandelingen maken van myeloom steeds meer een chronische ziekte waarbij patiënten een aanzienlijke levensduur kunnen bereiken.

Complicaties van myeloom

Beenmergcomplicaties

• Bloedarmoede: Het beenmerg wordt door abnormale plasmacellen verdrongen, wat leidt tot een tekort aan rode bloedcellen en resulteert in symptomen zoals vermoeidheid, zwakte en kortademigheid.
• Neutropenie: Verlaagde niveaus van neutrofielen, een type witte bloedcel, verhogen de vatbaarheid voor infecties.
• Trombocytopenie: Een tekort aan bloedplaatjes kan leiden tot verhoogde bloedingsneiging en bloedarmoede. Dit kan ook resulteren in spontane bloedingen of blauwe plekken.

Botcomplicaties

• Botletsels: Abnormale plasmacellen kunnen leiden tot botvernietiging, wat leidt tot botpijn, verhoogde kans op botbreuken en verlies van botdichtheid.
• Botbreuken: Verzwakte botten door myeloom kunnen gemakkelijk breken, zelfs door kleine trauma's of zonder duidelijke oorzaak.
• Hypercalciëmie: Een verhoogd calciumgehalte in het bloed door botafbraak kan symptomen veroorzaken zoals vermoeidheid, misselijkheid, braken, en mentale verwarring.

Niercomplicaties

• Nierinsufficiëntie: Beschadiging van de nieren door afzetting van lichte ketens en amyloïde kan leiden tot chronisch nierfalen.
• Nierfalen: Kan optreden als gevolg van langdurige hypercalciëmie, gebruik van NSAID's of afzetting van eiwitten in de nieren.

Infecties

Infecties: Door de verminderde productie van normale immunoglobulinen kunnen patiënten met myeloom frequenter en ernstiger geïnfecteerd raken. Dit verhoogt de noodzaak voor preventieve vaccinaties en snelle behandeling van infecties.

Andere complicaties

• Hyperurikemie: Verhoogde urinezuurspiegels kunnen leiden tot jichtachtige symptomen en nierproblemen.
• Hyperviscositeit: Hoge niveaus van paraproteïne kunnen het bloed dikker maken, wat kan leiden tot circulatieproblemen en verhoogde kans op bloedstolsels.

Deze complicaties benadrukken de noodzaak voor regelmatige controle en effectieve behandeling om de kwaliteit van leven van patiënten met myeloom te verbeteren en de progressie van de ziekte te beheersen.

Preventie van myeloom

Hoewel er geen specifieke manier is om myeloom volledig te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen helpen het risico te verlagen en de gezondheid te bevorderen:

• Vroege opsporing: Regelmatige medische controles kunnen helpen bij het vroegtijdig detecteren van afwijkingen die kunnen wijzen op myeloom.
• Gezonde levensstijl: Een gezond dieet, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van schadelijke stoffen zoals tabak kunnen bijdragen aan een betere algehele gezondheid en mogelijk het risico op kanker verlagen.
• Beheer van risicofactoren: Patiënten met een familiegeschiedenis van myeloom of andere risicofactoren moeten mogelijk extra voorzichtig zijn en regelmatige screenings overwegen.

Lees verder

• Ziekte van Kahler: Kanker van plasmacellen met botpijn
• Beenmergkanker: Kanker van bloedcellen