Snot: functie, samenstelling en kleuren neusafscheiding

Neusafscheiding of simpelweg 'snot' is een slijmachtige afscheiding die wordt gevormd in je neus met behulp van speciale klieren in het slijmvlies. Meestal reinigt de neus zichzelf (van prikkelende stoffen) door te niezen. Het biologische voordeel van neussecretie is om de lucht die we inademen te bevochtigen en het opvangen/filteren van kleine stofdeeltjes en ziekteverwekkers. Het grootste deel van de neusafscheiding is dun en stroomt continu naar beneden door de keelholte. Bij mensen droogt een deel van de secretie op rond de neusgaten en dit kan dan niet meer vanzelf wegvloeien. Deze gedroogde afscheiding moet dan, met behulp van een vinger of door de neus te snuiten in een zakdoek, weggehaald worden. Je lichaam produceert tot anderhalve liter snot en ander slijm per dag.

• Functie van snot
• De verschillende functies van snot
• Antibacteriële functie
• Exomen
• Samenstelling van snot
• Drie lagen
• Samenstelling
• Wat als je snot stinkt?
• Loopneus
• Virusinfectie of allergie
• Een loopneus van de kou
• Virussen verspreiden via snot
• Wat zegt de kleur van je neusafscheiding?
• Kleurloos snot
• Wit snot
• Geel of groen snot
• Bruin, paars of rood snot
• Grijs snot
• Zwart snot
• De beste manier om je neus te snuiten
• Is het ongezond om snot te eten?
• Casus: Stinkend snot
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Functie van snot

De verschillende functies van snot

De belangrijkste taken van neusslijm of snot is om:

• het slijmvlies van je neus en sinussen vochtig te houden
• stof en andere deeltjes op te vangen die je inademt
• infecties te bestrijden door ziekteverwekkers op te vangen en te elimineren
• de lucht die je inademt te bevochtigen, waardoor je gemakkelijker kunt ademen

Snot of neusafscheiding is niets meer dan slijm. Snot wordt afgescheiden door het slijmvlies van de neus. Slijm is een belangrijk onderdeel van je lichaam. Je lichaam produceert per dag 1 tot 1,5 liter snot en ander slijm. Het fungeert als een beschermende laag en voorkomt dat het dunne weefsel eronder uitdroogt. Slijm zorgt er ook voor dat zo min mogelijk indringers, zoals bacteriën en virussen, het lichaam binnendringen, waardoor je niet ziek wordt. Snot bevat ook antilichamen en antibacteriële stoffen. De slijmvliezen in je neus vullen deze slijmlaag voortdurend aan.

Antibacteriële functie

Neussecretie of snot bevat antimicrobiële eiwitten en peptiden als eerstelijnsafweer tegen microbiële indringers. Lysozym en lactoferrine zijn de meest voorkomende antimicrobiële eiwitten van snot. Deze enzymen breken de celwanden van bacteriën af, waardoor ze uit elkaar klappen.

Exomen

Cellen (in de neus en keel) scheiden kleine met vocht gevulde zakjes – exosomen genaamd – af, op het moment dat je bacteriën inademt. Deze exosomen vallen direct de bacteriën aan en sturen tevens antimicrobiële moleculen naar nabijgelegen gebieden in de neus. Deze exosomen elimineren de bacteriën met succes, zelfs even effectief als een antibioticum.

Samenstelling van snot

Drie lagen

Neusslijm of snot bestaat uit enzymen, mucines (een type slijm), traanvocht en gecondenseerde vloeistof uit de lucht die je inademt. Het is verdeeld in drie lagen:

• de eerste, dunne laag die een regelmatige beweging van de trilhaartjes mogelijk maakt
• de stevigere laag waaraan indringers zoals stofdeeltjes of ziekteverwekkers hechten
• een laag die beide niveaus van de secretie van het neusslijmvlies met elkaar verbindt

Samenstelling

Neusafscheiding of snot is meestal afkomstig van submucosale klieren (kliercellen) en (slijm)bekercellen. Bekercellen zijn bekervormige epitheelcellen die slijm produceren en deze komen niet alleen in de bovenste luchtwegen voor, maar ook in de vagina, baarmoeder en het darmkanaal. Snot bestaat uit:

• water (95%)
• glycoproteïnen (2%), een eiwit met daaraan gekoppeld een of meer suikereenheden, polysacchariden
• albumine, immunogobulinen, lysozym, lactoferrine en andere eiwitten (1%)
• anorganische zouten (1%)
• lipiden (<1%), wat vetachtige stoffen zijn

Glycoproteïnen geeft het snot zijn karakteristieke visco-elastische eigenschap.

Wat als je snot stinkt?

Als snot stinkt, kan dit wijzen op een onderliggend probleem zoals een infectie van de sinussen (bijholten). Dit wordt sinusitis genoemd. Wanneer je sinussen ontstoken raken, kan er zich bacterieel of viraal slijm ophopen, wat leidt tot een onaangename geur.

Andere mogelijke oorzaken van stinkend snot zijn:

• Chronische sinusitis: Langdurige ontsteking van de sinussen kan leiden tot stank door ophoping van bacteriën of schimmels.
• Neuspoliepen: Deze kunnen het neusslijmvlies irriteren en ontstekingen veroorzaken, wat kan bijdragen aan stinkend snot.
• Een vreemd voorwerp in de neus: Vooral bij kinderen kan er iets vastzitten in de neus, wat kan leiden tot infectie en onaangename geur.
• Tandinfecties: Soms kunnen infecties in de mondholte of tanden zich verspreiden naar de sinussen, wat kan leiden tot stinkend snot.

Loopneus

Virusinfectie of allergie

Meestal merk je niets van het slijm in je neus. Het grootste gedeelte van het geproduceerde snot snuif je onbewust op en slik je in zonder dat je het doorhebt. Alleen wanneer de slijmvliezen in je neus geïrriteerd of ontstoken zijn, krijg je een loopneus, hetgeen soms kan ontaarden in een chronische loopneus. Een loopneus ontstaat dikwijls door een ontsteking (verkoudheid) of irritatie door stoffen (allergie). De slijmvliezen produceren dan veel snot, waardoor je een loopneus krijgt. Een ontstekingsreactie van het neusslijmvlies kan niet alleen worden veroorzaakt door een verkoudheidsvirus maar ook door het griepvirus en irritatie kan ontstaan door bepaalde allergenen, zoals pollen (voor hooikoorts) of kleine deeltjes van huidschilfers, haren of veren van huisdieren. Dit is op zich vervelend, maar een verhoogde slijmproductie heeft een belangrijke functie: het beschermt en reinigt de neus. De neussecretie voorkomt dat vreemde deeltjes in de neus blijven steken. Alles wat niet in de neus thuishoort wordt weggevoerd op de slijmlaag.

Een loopneus van de kou

De neus moet in totaal drie taken uitvoeren: filteren, bevochtigen en opwarmen van koude lucht. Dit systeem is vergelijkbaar met een thermostaatverwarming. In koude lucht melden temperatuursensoren in de neus een ondertemperatuur aan de hersenen. Het controlecentrum zendt vervolgens een verwarmingsopdracht en vervolgens stroomt er warm bloed naar de neusschelpen. Het slijmvlies op de neusschelpen zwelt op en verwarmt de lucht zodat koude lucht de luchtwegen niet bereikt. Gelijktijdig neemt de secretieproductie in de neus toe. De vloeistof die onder normale omstandigheden wordt gevormd om de slijmvliezen vochtig te houden, stroomt meestal achteruit richting de keel. Maar bij een flinke productie en een gezwollen neus werkt dit niet meer genoeg, de neusafscheiding stroomt naar voren: een loopneus is het resultaat.

Virussen verspreiden via snot

Tijdens de herfst- en wintermaanden lopen veel mensen griep of verkoudheid op. De virussen die daarvoor verantwoordelijk zijn, zitten in druppeltjes snot, slijm en speeksel en door praten, hoesten of niezen worden deze boosdoeners verspreid. Niezen is een beschermende reflex op een irritatie in de neus als gevolg van een aantal triggers, zoals een luchtweginfectie, allergenen, rook, luchtvervuiling, parfumlucht, koude lucht en zelfs plotselinge blootstelling aan fel licht. Vooral door te niezen kun je ziekteverwekkers verspreiden. Door vrijelijk te niezen gaan er 100.000 kleine druppeltjes met ziekteverwekkers de ruimte in. Verkoudheden worden niet alleen door de lucht overgedragen. Het risico stijgt als je een oppervlak met virussen aanraakt en vervolgens met je vingers je gezicht aanraakt. Je kunt ook ziek worden door contact met het snot van een geïnfecteerde persoon.

Wat zegt de kleur van je neusafscheiding?

De hoeveelheid, consistentie en kleur van de neusafscheiding kan informatie geven over neusziekten. Een groenachtige verkleuring kan wijzen op bacteriële kolonisatie. Met een gelige verkleuring moet ettering worden overwogen, vooral sinusitis.In het geval van een loopneus (rhinitis) is de secretie helder en stroomt deze ook naar buiten vanwege de grote hoeveelheid. De secretie verstopt ook de neus, waardoor het moeilijk of onmogelijk is om te ademen.

Snot is over het algemeen kleurloos. Soms kan snot echter van kleur veranderen. Hier zijn verschillende redenen voor.

Kleurloos snot

Kleurloos snot wordt als normaal of gezond beschouwd. Dit slijm bestaat uit water met eiwitten, antilichamen en zouten. Het grootste gedeelte van het geproduceerde snot wordt onbewust opgesnoven en ingeslikt. Zodra het de maag bereikt, lost het op.

Wit snot

Dik, troebel of wit snot wijst vaak op een verkoudheid. Door de verkoudheid kun je je onwel voelen. De symptomen ontwikkelen zich meestal tussen één en drie dagen na blootstelling aan het virus; dit wordt de incubatieperiode genoemd. Jonge kinderen zijn bijzonder vatbaar voor verkoudheid en kunnen wel tot acht keer per jaar verkouden zijn. Volwassenen daarentegen kunnen elk jaar tussen twee en drie verkoudheden ervaren. Andere symptomen van verkoudheid zijn onder meer:

• keelpijn
• verstopte neus
• hoesten
• niezen
• lichte koorts
• milde spierpijn
• milde hoofdpijn

Geel of groen snot

Geel of groen snot treedt meestal op bij verkoudheid of griep. Dit wordt veroorzaakt door bepaalde enzymen die actief worden wanneer je immuunsysteem de infectie bestrijdt. Als je dagenlang geelgroen sputum uit je neus snuit, dan kan er ook sprake zijn van een bacteriële infectie; een type witte bloedcel, leukocyten, zorgt voor deze groene kleur.

Bruin, paars of rood snot

Bruin, paars of rood snot kan het gevolg zijn van een kleine bloeding. In de meeste gevallen duidt rood, paars of bruin slijm op een verwonding of irritatie van het neusslijmvlies.In de neusholte kan bijvoorbeeld een bloedader zijn gescheurd, bijvoorbeeld tijdens het neuspeuteren. De reden kan ook droge verwarmingslucht zijn, waardoor het neusslijmvlies uitdroogt en er sneller beschadigingen optreden. Een bezoek aan de huisarts geen kwaad als er geen verbetering optreedt.

Grijs snot

Grijs snot betekent vaak dat je een stof hebt ingeademd, bijvoorbeeld tijdens schuren, zagen of stuken. Het dragen van een mondbeschermer helpt dit te voorkomen.

Zwart snot

Voorzichtigheid is geboden bij zwart slijm. Dit kan een teken zijn van een ernstige schimmelinfectie en komt het meestal alleen voor bij mensen met een aangetast immuunsysteem. Bij zwart snot is het raadzaam om direct je huisarts te raadplegen.

De beste manier om je neus te snuiten

Als je een snotneus hebt, wil je die natuurlijk schoonmaken. Doe dit echter nooit te hardhandig. De snot wordt door de kracht in de sinussen gedrukt, wat een bijholteontsteking kan veroorzaken. Snuit daarom voorzichtig je neus of haal je neus op. Was je handen na het snuiten van je neus om eventuele ziekteverwekkers te elimineren.

Casus: Stinkend snot

Patiënt

David, 32 jaar, bouwvakker.

Klachten

David heeft sinds een week last van dikke, gele afscheiding uit zijn neus, die een onaangename geur heeft. Hij klaagt ook over hoofdpijn en druk rond zijn neus en ogen. David merkt dat zijn reukvermogen verminderd is en hij heeft moeite met ademhalen door zijn neus. Geen koorts, maar wel een gevoel van vermoeidheid.

Onderzoek

• Anamnese: David heeft in het verleden lichte allergieën gehad, maar nooit ernstige sinusproblemen. Hij heeft de afgelopen weken buiten in stoffige omstandigheden gewerkt. Geen recente infecties of ziekten.
• Fysiek onderzoek: Bij inspectie van de neus is er zwelling en roodheid van het neusslijmvlies. Er is een dikke, gele afscheiding zichtbaar die onaangenaam ruikt. Druk op de sinussen veroorzaakt pijn, vooral rond de ogen en voorhoofd. Geen koorts of andere systemische symptomen.

Diagnose

Acute sinusitis (bijholteontsteking) bij David. Dit is waarschijnlijk veroorzaakt door een bacteriële infectie na blootstelling aan stof en irritatie.

Behandeling

Antibiotica: David krijgt een antibioticakuur voorgeschreven om de bacteriële infectie te bestrijden. Neusspray: Een zoutoplossing of corticosteroïde neusspray wordt aanbevolen om de zwelling te verminderen en de neusgangen vrij te maken.

Advies

• Hydratatie: David moet veel water drinken om de slijmen dun te houden en het herstel te bevorderen. Neusspoeling: Dagelijkse neusspoeling met een zoutoplossing kan helpen om de infectie sneller te verhelpen en de geur te verminderen.
• Medische follow-up: David moet terugkomen als de symptomen na een week niet verbeteren of als hij koorts, ernstige hoofdpijn, of andere verergerende symptomen ontwikkelt.

Prognose

Met antibiotica en de juiste behandeling zou David's sinusitis binnen één tot twee weken moeten verbeteren. Door regelmatige spoeling en het vermijden van stof en irriterende omgevingen kan hij toekomstige episodes helpen voorkomen.

Noot:

1. MIT. Study reveals how mucus tames microbes. 14-10-2019. http://news.mit.edu/2019/how-mucus-tames-microbes-1014 (ingezien op 29-1-2020)

Lees verder

• Kleur van snot: geel, oranje, groen, bruin en bloederig snot
• Slijm: helder, wit, geel, groen, zwart, grijs of rood sputum
• Verkoudheid: verstopte neus, niezen, koorts, keelpijn, hoest
• Griep of verkoudheid: verschillen en overeenkomsten
• Slijm ophoesten: veel slijm in keel en hoesten met slijm