Herpesvirussen: soorten, ziekten & symptomen en preventie

Herpesvirussen vormen een grote groep ziekteverwekkers en daarom zijn de ziektebeelden die ze kunnen veroorzaken zeer verschillend. De symptomen variëren van blaasjes en huiduitslag tot met koorts gepaard gaande ziekten waarbij organen betrokken zijn. Sommige mensen ontwikkelen bij een infectie met een herpesvirus geen of slechts geringe symptomen. Met name immuungecompromitteerde mensen kunnen een levensbedreigende herpesinfectie ontwikkelen. Welke herpesvirussen zijn er, welke ziekten en klachten veroorzaken ze en hoe kun je jezelf ertegen beschermen?

• Wat zijn herpesvirussen?
• Soorten herpesvirussen
• Ziekten en symptomen
• Herpes simplex-virus 1 en 2 (HSV-1 en HSV-2)
• Het varicella zoster-virus (HHV3)
• Het Epstein-Barr-virus (HHV4)
• Het cytomegalovirus (HHV-5)
• Wat zijn zeldzamere ziekten veroorzaakt door herpesvirussen?
• Humaan herpesvirus 6 (HHV-6)
• Humaan herpesvirus 7 (HHV-7)
• Humaan herpesvirus 8 (HHV-8)
• Wat helpt tegen herpesvirussen: bescherming en preventie

Wat zijn herpesvirussen?

Herpesvirussen (Herpesviridae) zijn een groep virussen die bij mens en dier ziekten veroorzaakt. Er zijn meerdere soorten infecties van huid- en slijmvliezen door herpesvirussen. In de regel ontstaan er kleine, pijnlijke en jeukende blaasjes op de huid en slijmvliezen. Zodra iemand besmet is, draagt ​​hij het virus zijn hele leven bij zich. Een overdracht vindt meestal plaats in de kindertijd. De meest voorkomende herpesinfectieziekten zijn koortsblaasjes, genitale herpes, waterpokken en gordelroos.

Soorten herpesvirussen

Er zijn in totaal meer dan 130 verschillende herpesvirussen bekend, maar ze kunnen niet allemaal de mens treffen. Tot nu toe (2024) is dit alleen bekend voor acht herpesvirussen. Ten minste vijf soorten herpes komen veel voor bij mensen. Deze omvatten het herpes simplex-virus 1 (HSV-1), het herpes simplex-virus 2 (HSV-2), het varicella zoster-virus, het Ebstein-Barr-virus (EBV) en het cytomegalovirus (CMV). Meer dan 90 procent van alle volwassenen is besmet met ten minste één van deze virussen, zij het gedeeltelijk onopgemerkt. De drie andere soorten herpes die bij mensen kunnen voorkomen, zijn het humaan herpesvirus 6A/6B en 7 (HHV-6A, HHV-6B en HHV-7) en het Kaposi-sarcoom-geassocieerd herpesvirus (KSHV). Kaposisarcoom is een zeldzame vorm van kanker die het meest op de huid voorkomt en wordt veroorzaakt door humaan herpesvirus 8 (HHV-8).

Alle herpesvirussen hebben gemeen dat ze gemakkelijk worden overgedragen en lang in het lichaam kunnen blijven bestaan ​​zonder symptomen van de ziekte te veroorzaken.

'Herpes' komt van het Griekse woord 'herpein', wat 'kruipen' betekent en geeft aan dat het virus zich langs zenuwbanen in het lichaam verspreidt en dan onopgemerkt wacht op de volgende mogelijkheid van een uitbraak.

Ziekten en symptomen

Welke ziekten en symptomen kunnen de vijf meest voorkomende herpesvirussen veroorzaken?

Herpes simplex-virus 1 en 2 (HSV-1 en HSV-2)

Herpes simplex-virus 1 en 2 (HSV-1 en HSV-2) lijken erg op elkaar in hun expressie. Beiden dringen slijmvliescellen binnen waar ze zich vermenigvuldigen. Om zich naar andere cellen te verspreiden, moeten ze de cel waarin ze zich bevinden vernietigen. Dit veroorzaakt een ontsteking op de plaats van infectie, die zich manifesteert in een blaasje of een kleine zweer. Er zit een zeer besmettelijke vloeistof met herpesvirussen in de blaasjes, die zich nu kunnen hechten aan fijne zenuwuiteinden en zo de zenuwcel bereiken. Hier overleeft het virus gedurende langere tijd, is het beschermd tegen het menselijke immuunsysteem en kan het worden gereactiveerd in geval van een immuundeficiëntie. Dit wordt een terugkerende infectie genoemd. Het virus kan zich dan weer naar de huid of het slijmvlies verplaatsen, waarna opnieuw een ontsteking ontstaat.

HSV-1 en HSV-2 verschillen voornamelijk in hun frequentie en het gebied van het lichaam die ze infecteert. Terwijl HSV-1 als zogenaamde 'koortsblaasjes' voornamelijk het gebied in de mond en rond de lippen of mondhoeken aantast en ongeveer 80 tot 90 procent van de gevallen van herpes voor haar rekening neemt, heeft HSV-2 in de vorm van 'genitale herpes' voornamelijk invloed op de huid en slijmvlies van de voortplantingsorganen en de anus. Slechts ongeveer 8 tot 23 procent van alle mensen is besmet (geweest) met dit virus. De prevalentie van genitale herpes in ontwikkelingslanden varieert van 2% tot 74%.

Het varicella zoster-virus (HHV3)

Het varicella zoster-virus (ook bekend als humaan herpesvirus 3, afgekort HHV3) veroorzaakt waterpokken en gordelroos. Waterpokken is zeer besmettelijk en het virus verspreidt zich via hoesten, maar ook het vocht uit de blaasjes is besmettelijk. Na genezing ben je levenslang beschermd tegen waterpokken.

Het varicella zoster-virus blijft ook in de zenuwcellen van de geïnfecteerde persoon aanwezig en kan na (tientallen) jaren weer uitbreken als het immuunsysteem zwak is. Deze uitbraak komt niet voor als de typische waterpokken, maar als gordelroos (herpes zoster) of zoster sinus herpete (aan gordelroos zonder blaren). Gordelroos wordt gekenmerkt door een uiterst pijnlijke blaarvorming.

Het Epstein-Barr-virus (HHV4)

Het Epstein-Barr-virus (EBV) is een herpesvirus (humaan herpesvirus 4 of HHV4) dat de ziekte van Pfeiffer of klierkoorts veroorzaakt. Het virus bevindt zich in het speeksel van geïnfecteerde personen en overdracht kan plaatsvinden via speekselcontact, bijvoorbeeld door zoenen. Vandaar dat het ook wel 'kissing disease' wordt genoemd. Daarnaast kan het virus overgedragen worden via handen of voorwerpen (waar het virus op zit) of via bloedtransfusie. In de meeste gevallen wordt een infectie echter pas symptomatisch bij adolescenten en volwassenen. Als er tijdens de kindertijd een infectie is, zijn er meestal geen klachten. Dit betekent dat ongeveer 98 procent van alle mensen vanaf 40 jaar besmet is geweest met dit virus. Klierkoorts kan (wat de naam al aangeeft) gezwollen lymfeklieren, keelpijn, vergrote milt en algemene symptomen van de ziekte omvatten.

Het cytomegalovirus (HHV-5)

Het cytomegalovirus (ook bekend als humaan herpes virus 5, afgekort HHV-5) komt ook veel voor bij mensen. Ongeveer 30 tot 90 procent van alle mensen is besmet (afhankelijk van de levensstandaard). In de meeste gevallen zal iedereen die met dit virus is geïnfecteerd, geen symptomen van de ziekte opmerken. De besmetting wordt alleen gevaarlijk voor mensen met een zeer zwak immuunsysteem, zoals premature baby's, aids-patiënten of mensen die hun immuunsysteem moeten onderdrukken met medicatie (bijvoorbeeld door een orgaantransplantatie). Dit kan leiden tot darmontsteking, ontsteking van het netvlies met daaropvolgende blindheid of zelfs afstoting van het transplantaat.

Ongeboren baby's in de baarmoeder lopen ook een groot risico op een cytomegalovirus (CMV)-infectie. Als de moeder voor het eerst in aanraking komt met het virus en het kind bereikt via de navelstreng, kan dit leiden tot misvormingen en vervolgens tot overlijden of handicaps bij het kind. Er is echter geen risico voor het ongeboren kind bij moeders die vóór de geboorte met het cytomegalovirus zijn besmet.

Wat zijn zeldzamere ziekten veroorzaakt door herpesvirussen?

Humaan herpesvirus 6 (HHV-6)

Er zijn twee soorten humaan herpesvirus type 6 (HHV-6): type 6A en type 6B. Hoewel type 6A nog niet in verband is gebracht met een ziekte, veroorzaakt type 6B de zogenaamde zesde ziekte (exanthema subitum of roseola infantum) bij zuigelingen of peuters. HHV-6B infecteert bijna 100% van de mensen, meestal vóór de leeftijd van drie jaar en resulteert vaak in koorts, diarree, soms met huiduitslag.

Er zijn anno 2024 steeds meer aanwijzingen dat HHV-6 een rol kan spelen bij een subgroep van patiënten met chronische aandoeningen. HHV-6A is onlangs aangetroffen in de baarmoeder van vrouwen met onvruchtbaarheid, in het schildklierweefsel van patiënten met de ziekte van Hashimoto, een ziekte van de schildklier, waarbij je eigen afweersysteem zich richt tegen schildkliercellen, waardoor deze cellen kapot gaan. HHV-6 wordt met een aantal neurologische ziekten in verband gebracht als een subtype van multiple sclerose (MS, een chronische aandoening aan het centrale zenuwstelsel), Guillain-Barré, encefalitis (hersenontsteking) en epilepsie.

Humaan herpesvirus 7 (HHV-7)

Het humane herpesvirus type 7 (HHV-7) kan soms ook de vijfde ziekte veroorzaken, maar veel minder vaak dan HHV-6B. Het speelt dan vooral een rol bij een tweede episode van exanthema subitum. Doch in welke mate HHV7 ziekte veroorzaakt bij de mens is anno 2024 nog onduidelijk. Er zijn gevallen bekend waarin HHV7 geassocieerd was met hepatitis (leverontsteking) en encefalitis.

Humaan herpesvirus 8 (HHV-8)

Het humane herpesvirus type 8 (HHV-8), ook wel Kaposi's sarcoma associated herpesvirus (KSHV) genoemd, veroorzaakt het zogenaamde Kaposisarcoom en zeldzame vormen van lymfeklierkanker: het primair effusie-lymfoom (PEL), een uiterst zeldzaam en agressief subtype van non-Hodgkinlymfoom. HHV-8 wordt ook geassocieerd met de ziekte van Castleman, een zeldzame aandoening van de lymfeklieren en weefsels van het lymfestelsel.

Wat helpt tegen herpesvirussen: bescherming en preventie

Aangezien de meeste herpesvirussen zeer besmettelijk zijn en ook kunnen worden uitgescheiden door mensen die geen symptomen vertonen, is het moeilijk om jezelf tegen herpesinfectie te beschermen. Een uitzondering hierop is het varicella zoster-virus, waartegen gevaccineerd kan worden.

Om een ​​nieuwe uitbraak van een herpesvirus te voorkomen, moet je je immuunsysteem versterken, omdat een verzwakt immuunsysteem kan leiden tot een reactivering van het virus. In het geval van een uitgesproken of levensbedreigende herpesinfectie zijn er zogenaamde antivirale middelen beschikbaar die kunnen voorkomen dat het virus zich verder verspreidt.

Lees verder

• Herpes simplex virus: symptomen, oorzaak en behandeling
• Herpes simplex virus in het oog: symptomen en behandeling
• CMV-virus (CMV-infectie): symptomen, oorzaak en behandeling
• Genitale herpes: symptomen zweertjes & blaasjes penis/vagina
• Koortslip: symptomen, oorzaak, behandeling en voorkomen