Herpesvirussen: soorten, ziekten & symptomen en preventie

Herpesvirussen vormen een grote groep ziekteverwekkers en daarom zijn de ziektebeelden die ze kunnen veroorzaken zeer verschillend. De symptomen variëren van blaasjes en huiduitslag tot met koorts gepaard gaande ziekten waarbij organen betrokken zijn. Sommige mensen ontwikkelen bij een infectie met een herpesvirus geen of slechts geringe symptomen. Met name immuungecompromitteerde mensen kunnen een levensbedreigende herpesinfectie ontwikkelen. Welke herpesvirussen zijn er, welke ziekten en klachten veroorzaken ze en hoe kun je jezelf ertegen beschermen?

• Wat zijn herpesvirussen?
• Soorten herpesvirussen
• Ziekten en symptomen
• Herpes simplex-virus 1 en 2 (HSV-1 en HSV-2)
• Het varicella zoster-virus (HHV3)
• Het Epstein-Barr-virus (HHV4)
• Het cytomegalovirus (HHV-5)
• Wat zijn zeldzamere ziekten veroorzaakt door herpesvirussen?
• Humaan herpesvirus 6 (HHV-6)
• Humaan herpesvirus 7 (HHV-7)
• Humaan herpesvirus 8 (HHV-8)
• Overdracht en risicofactoren van herpesvirussen
• Hoe verspreiden herpesvirussen zich?
• Wanneer ben je het meest besmettelijk?
• Wie loopt het meeste risico?
• Hoe kun je de overdracht beperken?
• Conclusie
• Diagnose en behandeling van herpesvirussen: hoe herken je het en wat kun je eraan doen?
• Hoe weet je of je herpes hebt?
• Wat kun je doen tegen herpes?
• Wat als herpes steeds terugkomt?
• En hoe zit het met overdracht?
• Tot slot
• Wat helpt tegen herpesvirussen: bescherming en preventie

Wat zijn herpesvirussen?

Herpesvirussen (Herpesviridae) zijn een groep virussen die bij mens en dier ziekten veroorzaakt. Er zijn meerdere soorten infecties van huid- en slijmvliezen door herpesvirussen. In de regel ontstaan er kleine, pijnlijke en jeukende blaasjes op de huid en slijmvliezen. Zodra iemand besmet is, draagt ​​hij het virus zijn hele leven bij zich. Een overdracht vindt meestal plaats in de kindertijd. De meest voorkomende herpesinfectieziekten zijn koortsblaasjes, genitale herpes, waterpokken en gordelroos.

Soorten herpesvirussen

Er zijn in totaal meer dan 130 verschillende herpesvirussen bekend, maar ze kunnen niet allemaal de mens treffen. Tot nu toe (2024) is dit alleen bekend voor acht herpesvirussen. Ten minste vijf soorten herpes komen veel voor bij mensen. Deze omvatten het herpes simplex-virus 1 (HSV-1), het herpes simplex-virus 2 (HSV-2), het varicella zoster-virus, het Ebstein-Barr-virus (EBV) en het cytomegalovirus (CMV). Meer dan 90 procent van alle volwassenen is besmet met ten minste één van deze virussen, zij het gedeeltelijk onopgemerkt. De drie andere soorten herpes die bij mensen kunnen voorkomen, zijn het humaan herpesvirus 6A/6B en 7 (HHV-6A, HHV-6B en HHV-7) en het Kaposi-sarcoom-geassocieerd herpesvirus (KSHV). Kaposisarcoom is een zeldzame vorm van kanker die het meest op de huid voorkomt en wordt veroorzaakt door humaan herpesvirus 8 (HHV-8).

Alle herpesvirussen hebben gemeen dat ze gemakkelijk worden overgedragen en lang in het lichaam kunnen blijven bestaan ​​zonder symptomen van de ziekte te veroorzaken.

'Herpes' komt van het Griekse woord 'herpein', wat 'kruipen' betekent en geeft aan dat het virus zich langs zenuwbanen in het lichaam verspreidt en dan onopgemerkt wacht op de volgende mogelijkheid van een uitbraak.

Ziekten en symptomen

Welke ziekten en symptomen kunnen de vijf meest voorkomende herpesvirussen veroorzaken?

Herpes simplex-virus 1 en 2 (HSV-1 en HSV-2)

Herpes simplex-virus 1 en 2 (HSV-1 en HSV-2) lijken erg op elkaar in hun expressie. Beiden dringen slijmvliescellen binnen waar ze zich vermenigvuldigen. Om zich naar andere cellen te verspreiden, moeten ze de cel waarin ze zich bevinden vernietigen. Dit veroorzaakt een ontsteking op de plaats van infectie, die zich manifesteert in een blaasje of een kleine zweer. Er zit een zeer besmettelijke vloeistof met herpesvirussen in de blaasjes, die zich nu kunnen hechten aan fijne zenuwuiteinden en zo de zenuwcel bereiken. Hier overleeft het virus gedurende langere tijd, is het beschermd tegen het menselijke immuunsysteem en kan het worden gereactiveerd in geval van een immuundeficiëntie. Dit wordt een terugkerende infectie genoemd. Het virus kan zich dan weer naar de huid of het slijmvlies verplaatsen, waarna opnieuw een ontsteking ontstaat.

HSV-1 en HSV-2 verschillen voornamelijk in hun frequentie en het gebied van het lichaam die ze infecteert. Terwijl HSV-1 als zogenaamde 'koortsblaasjes' voornamelijk het gebied in de mond en rond de lippen of mondhoeken aantast en ongeveer 80 tot 90 procent van de gevallen van herpes voor haar rekening neemt, heeft HSV-2 in de vorm van 'genitale herpes' voornamelijk invloed op de huid en slijmvlies van de voortplantingsorganen en de anus. Slechts ongeveer 8 tot 23 procent van alle mensen is besmet (geweest) met dit virus. De prevalentie van genitale herpes in ontwikkelingslanden varieert van 2% tot 74%.

Het varicella zoster-virus (HHV3)

Het varicella zoster-virus (ook bekend als humaan herpesvirus 3, afgekort HHV3) veroorzaakt waterpokken en gordelroos. Waterpokken is zeer besmettelijk en het virus verspreidt zich via hoesten, maar ook het vocht uit de blaasjes is besmettelijk. Na genezing ben je levenslang beschermd tegen waterpokken.

Het varicella zoster-virus blijft ook in de zenuwcellen van de geïnfecteerde persoon aanwezig en kan na (tientallen) jaren weer uitbreken als het immuunsysteem zwak is. Deze uitbraak komt niet voor als de typische waterpokken, maar als gordelroos (herpes zoster) of zoster sinus herpete (aan gordelroos zonder blaren). Gordelroos wordt gekenmerkt door een uiterst pijnlijke blaarvorming.

Het Epstein-Barr-virus (HHV4)

Het Epstein-Barr-virus (EBV) is een herpesvirus (humaan herpesvirus 4 of HHV4) dat de ziekte van Pfeiffer of klierkoorts veroorzaakt. Het virus bevindt zich in het speeksel van geïnfecteerde personen en overdracht kan plaatsvinden via speekselcontact, bijvoorbeeld door zoenen. Vandaar dat het ook wel 'kissing disease' wordt genoemd. Daarnaast kan het virus overgedragen worden via handen of voorwerpen (waar het virus op zit) of via bloedtransfusie. In de meeste gevallen wordt een infectie echter pas symptomatisch bij adolescenten en volwassenen. Als er tijdens de kindertijd een infectie is, zijn er meestal geen klachten. Dit betekent dat ongeveer 98 procent van alle mensen vanaf 40 jaar besmet is geweest met dit virus. Klierkoorts kan (wat de naam al aangeeft) gezwollen lymfeklieren, keelpijn, vergrote milt en algemene symptomen van de ziekte omvatten.

Het cytomegalovirus (HHV-5)

Het cytomegalovirus (ook bekend als humaan herpes virus 5, afgekort HHV-5) komt ook veel voor bij mensen. Ongeveer 30 tot 90 procent van alle mensen is besmet (afhankelijk van de levensstandaard). In de meeste gevallen zal iedereen die met dit virus is geïnfecteerd, geen symptomen van de ziekte opmerken. De besmetting wordt alleen gevaarlijk voor mensen met een zeer zwak immuunsysteem, zoals premature baby's, aids-patiënten of mensen die hun immuunsysteem moeten onderdrukken met medicatie (bijvoorbeeld door een orgaantransplantatie). Dit kan leiden tot darmontsteking, ontsteking van het netvlies met daaropvolgende blindheid of zelfs afstoting van het transplantaat.

Ongeboren baby's in de baarmoeder lopen ook een groot risico op een cytomegalovirus (CMV)-infectie. Als de moeder voor het eerst in aanraking komt met het virus en het kind bereikt via de navelstreng, kan dit leiden tot misvormingen en vervolgens tot overlijden of handicaps bij het kind. Er is echter geen risico voor het ongeboren kind bij moeders die vóór de geboorte met het cytomegalovirus zijn besmet.

Wat zijn zeldzamere ziekten veroorzaakt door herpesvirussen?

Humaan herpesvirus 6 (HHV-6)

Er zijn twee soorten humaan herpesvirus type 6 (HHV-6): type 6A en type 6B. Hoewel type 6A nog niet in verband is gebracht met een ziekte, veroorzaakt type 6B de zogenaamde zesde ziekte (exanthema subitum of roseola infantum) bij zuigelingen of peuters. HHV-6B infecteert bijna 100% van de mensen, meestal vóór de leeftijd van drie jaar en resulteert vaak in koorts, diarree, soms met huiduitslag.

Er zijn anno 2025 steeds meer aanwijzingen dat HHV-6 een rol kan spelen bij een subgroep van patiënten met chronische aandoeningen. HHV-6A is onlangs aangetroffen in de baarmoeder van vrouwen met onvruchtbaarheid, in het schildklierweefsel van patiënten met de ziekte van Hashimoto, een ziekte van de schildklier, waarbij je eigen afweersysteem zich richt tegen schildkliercellen, waardoor deze cellen kapot gaan. HHV-6 wordt met een aantal neurologische ziekten in verband gebracht als een subtype van multiple sclerose (MS, een chronische aandoening aan het centrale zenuwstelsel), Guillain-Barré, encefalitis (hersenontsteking) en epilepsie.

Humaan herpesvirus 7 (HHV-7)

Het humane herpesvirus type 7 (HHV-7) kan soms ook de vijfde ziekte veroorzaken, maar veel minder vaak dan HHV-6B. Het speelt dan vooral een rol bij een tweede episode van exanthema subitum. Doch in welke mate HHV7 ziekte veroorzaakt bij de mens is anno 2025 nog onduidelijk. Er zijn gevallen bekend waarin HHV7 geassocieerd was met hepatitis (leverontsteking) en encefalitis.

Humaan herpesvirus 8 (HHV-8)

Het humane herpesvirus type 8 (HHV-8), ook wel Kaposi's sarcoma associated herpesvirus (KSHV) genoemd, veroorzaakt het zogenaamde Kaposisarcoom en zeldzame vormen van lymfeklierkanker: het primair effusie-lymfoom (PEL), een uiterst zeldzaam en agressief subtype van non-Hodgkinlymfoom. HHV-8 wordt ook geassocieerd met de ziekte van Castleman, een zeldzame aandoening van de lymfeklieren en weefsels van het lymfestelsel.

Overdracht en risicofactoren van herpesvirussen

Herpesvirussen zijn net die ene ongewenste gast op een feestje: ze komen binnen zonder uitnodiging, blijven veel te lang hangen en zijn moeilijk kwijt te raken. Maar hoe verspreiden deze virussen zich eigenlijk? En wat maakt de ene persoon vatbaarder dan de andere? Laten we eens induiken in de wereld van besmetting en risicofactoren.

Hoe verspreiden herpesvirussen zich?

Herpesvirussen zijn niet kieskeurig als het op overdracht aankomt. Ze grijpen elke kans om een nieuw lichaam binnen te sluipen. Dit zijn de meest voorkomende manieren waarop ze zich verspreiden:

• Huid-op-huidcontact – Dit is dé nummer één manier. Of het nu gaat om een zoen, een knuffel of intiem contact, als het virus actief is, kan het overspringen.
• Speeksel en lichaamsvloeistoffen – Een gedeelde waterfles, een geleende lippenbalsem of een kus op de mond – allemaal potentiële overdrachtsmomenten.
• Seksueel contact – Genitale herpes (HSV-2) verspreidt zich vaak via seksueel contact. En ja, ook als er geen zichtbare blaasjes zijn, kan het virus nog steeds actief en besmettelijk zijn.
• Besmette voorwerpen – Theoretisch kan herpes korte tijd overleven op oppervlakken zoals handdoeken of scheermesjes, maar dit is niet de belangrijkste route van besmetting.
• Moeder op baby (neonatale herpes) – Tijdens de geboorte kan een moeder met een actieve herpesinfectie het virus doorgeven aan haar baby, wat ernstige gevolgen kan hebben.

Wanneer ben je het meest besmettelijk?

Het herpesvirus is een onvoorspelbare tegenstander. Soms slaapt het maanden of jaren in je lichaam zonder iets van zich te laten horen, en dan – bam – duikt het opeens op. De momenten waarop het risico op overdracht het grootst is:

• Tijdens een actieve uitbraak – Als er blaasjes of wondjes aanwezig zijn, is het virus volop bezig met delen en verspreiden.
• Tijdens virale shedding – Zelfs als je geen zichtbare symptomen hebt, kan het virus zich af en toe ‘uitscheiden’ via de huid of slijmvliezen. Dit maakt herpes zo verraderlijk.
• Bij een verzwakt immuunsysteem – Mensen die ziek zijn, veel stress hebben of medicatie gebruiken die het immuunsysteem onderdrukt, lopen een hoger risico om het virus over te dragen én om een uitbraak te krijgen.

Wie loopt het meeste risico?

Niet iedereen is even vatbaar voor herpes, maar bepaalde factoren kunnen je kans op besmetting verhogen:

• Veel lichamelijk contact – Mensen met een actieve sociale of intieme levensstijl hebben simpelweg meer kans om met het virus in aanraking te komen.
• Een verzwakt immuunsysteem – Chronisch zieken, mensen met HIV of degenen die immunosuppressieve medicatie slikken, zijn gevoeliger.
• Stress en vermoeidheid – Een lichaam onder druk kan minder goed virussen onder controle houden.
• Zonlicht en koorts – Vooral bij HSV-1 kan te veel zonblootstelling of een andere infectie (zoals griep) een uitbraak triggeren.
• Jonge baby’s en pasgeborenen – Hun immuunsysteem is nog niet volledig ontwikkeld, waardoor ze extra kwetsbaar zijn voor ernstige herpesinfecties.

Hoe kun je de overdracht beperken?

Goed nieuws: je kunt zelf best wat doen om het risico op besmetting te verkleinen. Hier zijn een paar praktische tips:

• Vermijd direct contact tijdens een uitbraak – Als je blaasjes hebt, sla dan even dat kusje of knuffelmoment over.
• Gebruik bescherming tijdens seks – Condooms en beflapjes helpen, maar zijn geen waterdichte garantie. Herpes kan zich ook verspreiden via huidgebieden die niet bedekt zijn.
• Was je handen en deel geen persoonlijke spullen – Handdoeken, lippenbalsem, scheermesjes… het zijn misschien kleine dingen, maar ze kunnen wel bijdragen aan overdracht.
• Versterk je immuunsysteem – Gezond eten, voldoende slaap en stress verminderen kunnen helpen om herpesuitbraken te beperken en de kans op besmetting te verkleinen.

Conclusie

Herpes is een hardnekkig virus dat zich op verschillende manieren kan verspreiden, maar met de juiste kennis en voorzorgsmaatregelen kun je de kans op overdracht aanzienlijk verkleinen. Het blijft een virus dat veel mensen bij zich dragen – zonder dat ze het doorhebben. Maar door bewust om te gaan met risicofactoren en contactmomenten, kun je jezelf en anderen beter beschermen. En laten we eerlijk zijn: een beetje extra voorzichtigheid kan nooit kwaad!

Diagnose en behandeling van herpesvirussen: hoe herken je het en wat kun je eraan doen?

Oké, je hebt een vreemd plekje, een tintelend gevoel of misschien zelfs pijnlijke blaasjes. En dan? Zit je met herpes? Of is het gewoon een onschuldige irritatie? Je wilt het liefst niet meteen in paniek raken, maar tegelijkertijd ook niet rondlopen met iets besmettelijks zonder het te weten. Tijd om wat helderheid te scheppen.

Hoe weet je of je herpes hebt?

Eerlijk is eerlijk: herpes is een meester in verstoppertje spelen. Soms geeft het overduidelijke signalen – pijnlijke blaasjes, roodheid, jeuk – en andere keren blijft het sluimeren, klaar om toe te slaan op het moment dat je immuunsysteem even een dipje heeft. Dus hoe kom je erachter of je met een herpesvirus te maken hebt?

• Symptomen checken – Typische klachten verschillen per virus. Heb je last van tintelingen en blaasjes rond je mond? Grote kans dat het herpes simplex-virus type 1 (HSV-1) is. Zit het in de schaamstreek? Dan zou HSV-2 de boosdoener kunnen zijn. Gordelroos? Dat is dan weer het varicella zoster-virus (HHV-3) dat zich na een waterpokkenverleden opnieuw meldt.
• Een bezoekje aan de dokter – Twijfel je? Huisartsen kunnen vaak op basis van een blik op je huid of slijmvliezen al een aardige inschatting maken. Maar als het niet helemaal duidelijk is, kunnen ze verder onderzoek doen.
• Laboratoriumtests – Soms is het nodig om zeker te weten of het herpes is. Dat kan met een PCR-test, waarbij genetisch materiaal van het virus wordt opgespoord uit een uitstrijkje van een wondje. Bloedtesten kunnen ook antistoffen tegen het virus aantonen, maar dat zegt alleen of je ooit besmet bent geweest, niet of je een actieve infectie hebt.
• Biopsie of weefselonderzoek – Dit is een zeldzame optie, alleen als er twijfel is over de diagnose. Een klein stukje huid wordt dan onderzocht onder een microscoop.

Wat kun je doen tegen herpes?

Goed, je hebt de diagnose binnen. Wat nu? Er is geen magische pil die herpes voorgoed uit je lichaam jaagt (was het maar zo simpel). Maar je kunt het virus wel onder controle houden en de uitbraken beperken.

Antivirale medicatie: de grote helpers

• Aciclovir, valaciclovir en famciclovir – Dit zijn de rakkers die je het vaakst tegenkomt in de strijd tegen herpes. Ze verkorten de duur van een uitbraak en verminderen de kans op overdracht.
• Dagelijkse onderhoudsmedicatie – Heb je vaak last van uitbraken? Dan kan een dagelijkse dosis antivirale medicatie helpen om ze te voorkomen.
• Crèmes en zalven – Werken alleen in de allervroegste fase (dat tintelende gevoel voordat blaasjes opkomen). Zodra de blaasjes er zijn, doen ze niet veel meer dan een placebo-effect nabootsen.

Wat je zelf kunt doen

• Niet krabben! Serieus, hoe verleidelijk het ook is – laat die plekjes met rust. Hoe meer je eraan zit, hoe groter de kans dat het virus zich verspreidt of een wondje geïnfecteerd raakt.
• Gezond leven helpt echt – Stress, slaaptekort en een lage weerstand? Herpes vindt het heerlijk. Goed eten, genoeg slapen en een beetje ontspanning kunnen een wereld van verschil maken.
• IJsblokjes en zinkzalf – Sommige mensen zweren bij een koud kompres tegen de pijn en zwelling. Anderen vinden dat zinkzalf helpt bij het sneller indrogen van blaasjes. Werkt het? Voor sommige mensen wel, en placebo of niet, als het helpt, dan helpt het.

Wat als herpes steeds terugkomt?

Sommige mensen hebben maar één keer een uitbraak en horen daarna nooit meer iets van hun herpesvirus. Anderen krijgen het telkens weer op bezoek, vooral als ze ziek zijn, veel stress hebben of een lage weerstand hebben. Wat kun je doen?

• Triggers vermijden – Zonlicht, koorts, hormonale schommelingen, slaaptekort… als je eenmaal weet wat bij jou een uitbraak uitlokt, kun je er rekening mee houden.
• Antivirale kuur – Zoals eerder genoemd, kan een dagelijkse lage dosering helpen als je vaak last hebt van herpes.
• Voedingssupplementen – Er is wat discussie over, maar sommige mensen zeggen baat te hebben bij lysine (een aminozuur) om uitbraken te verminderen. Bewijs is niet keihard, maar kwaad kan het niet.

En hoe zit het met overdracht?

We moeten het toch even over besmetting hebben. Herpesvirussen zijn behoorlijk efficiënt als het op verspreiden aankomt. Ze kunnen overgaan via speeksel, huidcontact, seksueel contact, en in sommige gevallen zelfs via gedeelde voorwerpen (handdoeken, lippenbalsem).

• Tijdens een uitbraak is het risico het grootst – Dus als je blaasjes hebt, is het slim om voorzichtig te zijn met intiem contact en het delen van spullen.
• Maar ook zonder zichtbare symptomen kan het virus besmettelijk zijn – Dit heet ‘virale shedding’, waarbij het virus zich stilletjes verspreidt zonder dat je het merkt.
• Condooms en beflapjes helpen, maar geven geen 100% bescherming – Herpes kan ook buiten het bedekte gebied zitten.

Tot slot

Herpes is op zich geen drama – het is vooral vervelend, maar meestal niet gevaarlijk. Met de juiste aanpak kun je de impact ervan flink verminderen. En mocht je ooit last krijgen van een uitbraak, weet dan: je bent absoluut niet de enige. Wereldwijd dragen miljarden mensen het virus met zich mee, en het is nou eenmaal een hardnekkige levenslange gast. Maar met een beetje kennis, zorg en misschien wat antivirale steun kun je prima met herpes omgaan.

Wat helpt tegen herpesvirussen: bescherming en preventie

Aangezien de meeste herpesvirussen zeer besmettelijk zijn en ook kunnen worden uitgescheiden door mensen die geen symptomen vertonen, is het moeilijk om jezelf tegen herpesinfectie te beschermen. Een uitzondering hierop is het varicella zoster-virus, waartegen gevaccineerd kan worden.

Om een ​​nieuwe uitbraak van een herpesvirus te voorkomen, moet je je immuunsysteem versterken, omdat een verzwakt immuunsysteem kan leiden tot een reactivering van het virus. In het geval van een uitgesproken of levensbedreigende herpesinfectie zijn er zogenaamde antivirale middelen beschikbaar die kunnen voorkomen dat het virus zich verder verspreidt.

Lees verder

• Herpes simplex virus: symptomen, oorzaak en behandeling
• Herpes simplex virus in het oog: symptomen en behandeling
• CMV-virus (CMV-infectie): symptomen, oorzaak en behandeling
• Genitale herpes: symptomen zweertjes & blaasjes penis/vagina
• Koortslip: symptomen, oorzaak, behandeling en voorkomen