Handeczeem (eczeem aan de handen): symptomen en behandeling

Wat is handeczeem en wat te doen bij eczeem aan de handen? Handeczeem (ofwel eczeem aan de handen, inclusief vingers en vingertoppen) is een veelvoorkomende en vaak chronische, moeilijk behandelbare aandoening die interfereert met de dagelijkse activiteiten die iemand verricht. Eczeem is een niet-besmettelijke ontsteking van de huid. De volgende symptomen kunnen optreden bij acuut handeczeem: roodheid; zwelling; bultjes en blaasjes; in sommige gevallen komt vocht uit de huid; de blaasjes drogen in tot schilfers en korstjes; de huid vervelt en de roodheid neemt af. Behandeling is niet eenvoudig.

• Wat is handeczeem?
• Handeczeem
• Risicoberoepen voor handeczeem
• Moeilijk te behandelen
• Risicofactoren voor handeczeem
• Huidirriterende stoffen en factoren
• Allergisch contacteczeem
• Atopisch eczeem
• Bijzondere vorm van handeczeem
• Symptomen van handeczeem
• Acuut eczeem
• Chronisch eczeem
• Krabeffecten
• Behandelingen van handeczeem
• Crèmes en zalven
• Pillen
• Lichttherapie
• Onderhoudscrème
• Prognose
• Praktische adviezen bij eczeem aan de handen
• Casus: Handeczeem
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Wat is handeczeem?

Handeczeem

Handeczeem (of eczeem aan de handen) is een veelvoorkomende, vaak chronische, moeilijk behandelbare aandoening die interfereert met de dagelijkse activiteiten die iemand verricht. Eczeem is een niet-besmettelijke ontsteking van de huid. Er is dus geen bacteriële infectie aanwezig. Handeczeem wordt veroorzaakt door een scala van factoren, die zowel van buitenaf als van binnenuit op de huid inwerken.

Risicoberoepen voor handeczeem

Ofschoon iedereen handeczeem kan ontwikkelen, komt het meer voor bij vrouwen, deels omdat vrouwen vaker werkzaam zijn in banen waar werknemers veelvuldig bloot staan aan irriterende en uitdrogende stoffen. Tot deze beroepen behoren onder andere schoonmakers, kappers en mensen die werkzaam zijn in keukens en de gezondheidszorg. Andere risicoberoepen zijn schilders, metaalbewerkers, metselaars en vloerenleggers.

Moeilijk te behandelen

Deze hardnekkige aandoening begint vaak met een jeukende huid, en kan leiden tot zwelling, bultjes, blaasjes en soms natte afscheiding. Handeczeem kan een negatieve invloed hebben op de kwaliteit van leven. Het is een moeilijk te behandelen aandoening; een gecombineerde aanpak die verandering van levensstijl en medische therapieën omvat, heeft de voorkeur.

Risicofactoren voor handeczeem

Er zijn verschillende oorzaken voor handeczeem aan te wijzen. De belangrijkste zijn:

Huidirriterende stoffen en factoren

De kans om handeczeem te ontwikkelen is groter bij regelmatige en/of langdurige blootstelling aan huidirriterende stoffen en factoren die de huid doen uitdrogen, zoals zeep, schoonmaakmiddelen, persoonlijke verzorgingsproducten, organische oplosmiddelen zoals terpentine, wasbenzine, vlekkenwater, remolie, enz. Overmatig contact met water, zoals vaak gebeurt in de zogeheten 'natte beroepen' - huishoudelijk werk, kappersvak, verzorgende sector, schoonmaak, horeca, bakkerij, detailhandel, tuinderij en veeteelt, bloemisterij - is ook een risicofactor.

Allergisch contacteczeem

Allergisch contacteczeem staat op een goede tweede plaats als oorzaak voor handeczeem. Het gaat hierbij om overgevoeligheid voor stoffen waarmee men in contact komt. Contactallergenen zijn stoffen die allergie veroorzaken door direct contact met de huid, waarbij men kan denken aan beroepsstoffen zoals chromaat in cement, epoxyhars in tweecomponentenlijm, natuurlijke stoffen in snijbloemen, haarverf en permanentvloeistof, rubber, enz.

Atopisch eczeem

Er kan ook een samenhang zijn met atopisch eczeem, ook wel constitutioneel eczeem genoemd. Dit type eczeem komt vooral tijdens de kinderleeftijd voor. Mensen met deze aangeboren aanleg voor het krijgen van eczeem, hebben meer kans dat ze op latere leeftijd een handeczeem ontwikkelen. Deze vorm van handeczeem is ook gevoelig voor stress en emotionele spanning.

Bijzondere vorm van handeczeem

Een bijzondere vorm van handeczeem is blaasjeseczeem, ook dyshidrotisch of acrovesiculeus eczeem genoemd. Deze vorm van eczeem komt voornamelijk op de handen en de voeten voor en wordt gekenmerkt door blaasjes of blaren op de handpalmen, aan de zijkanten van de vingers en/of de voetzool. De oorzaak is in de meeste gevallen onbekend.

Symptomen van handeczeem

Handeczeem kan zowel acuut optreden als chronisch aanwezig zijn.

Acuut eczeem

Acuut handeczeem kenmerkt zich door de volgende symptomen:

• roodheid;
• zwelling;
• bultjes en blaasjes;
• in sommige gevallen komt vocht uit de huid;
• de blaasjes drogen in tot schilfers en korstjes;
• de huid vervelt en de roodheid neemt af.

Chronisch eczeem

Bij een chronisch handeczeem is de roodheid meestal minder heftig en staat de schilfering op de voorgrond. Ook treedt een verdikte huid op en worden de huidlijnen grover dan normaal, waardoor kloven kunnen ontstaan, die pijn veroorzaken.

Krabeffecten

Handeczeem kan behoorlijk jeuken en door te wrijven en te krabben kunnen wondjes, korstjes en vergroving van de huid optreden. Wondjes geven bovendien een verhoogd risico op infecties.

De vele hierboven genoemde verschijnselen kunnen naast en na elkaar optreden.

Behandelingen van handeczeem

Handeczeem is een moeilijk te behandelen aandoening. Het is allereerst van belang om blootstelling aan de uitlokkende factoren te minimaliseren, door zoveel mogelijk contact te vermijden met zowel huidirriterende stoffen als de stoffen waarvoor men allergisch is.

Crèmes en zalven

Bij medicamenteuze behandeling kan men denken aan crèmes en zalven die corticosteroïden bevatten, of eventueel teerzalven. Sinds enkele jaren worden ook pimecrolimus crème en tacrolimus zalf gebruikt bij de behandeling van eczeem. Deze middelen beïnvloeden het immuunsysteem van de huid en bevatten geen corticosteroïd.

Pillen

Bij zeer ernstig of hardnekkig handeczeem kan een stootkuur met corticosteroïden in tabletvorm (prednison) uitkomst bieden. Dit paardenmiddel wordt voorgeschreven als de eczeem zeer hardnekkig is, zodat het niet met zalf onder controle te houden is. Door deze kuur kan het wat tot rust komen, waarna zalven het weer kunnen overnemen.

Lichttherapie

Behandeling met ultraviolet licht (UVB of PUVA) behoort ook tot de behandelmogelijkheden. Wanneer het handeczeem uitgebreid bacterieel is geïnfecteerd, kan een antibioticum nodig zjn.

Onderhoudscrème

Vaak zal de behandelend arts naast bovengenoemde middelen ook een neutrale crème of zalf voorschrijven, teneinde de huid vettig en soepel te houden. Het gaat dan om een neutrale crème of zalf, die regelmatig over de dag op de handen gesmeerd moet worden. Dit wordt zeker aangeraden na het wassen van de handen.

Prognose

De prognose van handeczeem is slecht: bij ongeveer 60% van de patiënten wordt het eczeem chronisch.¹

Praktische adviezen bij eczeem aan de handen

Hier zijn een aantal praktische adviezen als u handeczeem hebt:

• Gebruik een afwasborstel met een lange steel voor het wassen van de vaat.
• Overweeg het gebruik van een vaatwasser in plaats van met de handen de vaat te wassen.
• Vermijd verwarming of afkoeling van de huid. Zweten in rubberen handschoenen kan het eczeem verergeren. Draag derhalve katoenen (binnen)handschoenen.
• Draag katoenen handschoenen voor het verrichten van het huishouden, zodat u minder vaak uw handen hoeft te wassen of uw handen verwondt.
• Vermijd het gebruik van zeer warm water.
• Probeer contact met vruchtensappen, fruit, groenten, rauw vlees, uien en knoflook te beperken.
• Vermijd het gebruik van huishoudelijke reinigingsmiddelen, deodorants, en antibacteriële zeep en reinigingsmiddelen.
• Draag indien mogelijk vinyl handschoenen als u uw haren met shampoo wast. Indien dit niet mogelijk is, gebruik dan de hand die het minst is aangedaan door het eczeem.
• Was uw handen zo min mogelijk en gebruik daarbij lauw water. Dep daarna de huid droog en smeer uw handen in met een vettige, neutrale crème.
• Vermijd geparfumeerde zeep. Gebruik een huidvriendelijke zeep.
• Draag bij voorkeur geen ringen, waardoor irritatie van stoffen die zich onder de ring ophopen vermeden wordt.
• Bij schraal weer (d.w.z. koud, droog en winderig weer) kan het eczeem verergeren. Gebruik daarom tijdig warme handschoenen en een verzorgende crème of zalf om de huid vet te houden.
• Vermijd krabben en wrijven. Door te krabben kan het eczeem gaan barsten, waardoor de situatie verslechterd en het vatbaarder is voor een bacteriële infectie. Houd met het oog daarop ook uw nagels kort.
• Inspanningen die gericht zijn op het verminderen van stress kunnen ook nuttig zijn voor het onder controle houden van eczeem.

Casus: Handeczeem

Patiënt

Lisa, 36 jaar, kapster.

Klachten

Lisa heeft sinds enkele maanden last van jeuk, roodheid en schilfering van de huid op haar handen. De klachten verergeren vooral na het werken met water en haarproducten. Lisa ervaart ook pijnlijke kloven op haar vingers en handpalmen.

Onderzoek

• Anamnese: Lisa is niet bekend met allergieën of eerdere huidproblemen. Ze werkt dagelijks met verschillende haarproducten en heeft frequent contact met water. Lisa gebruikt geen nieuwe cosmetica of schoonmaakmiddelen thuis.
• Fysiek onderzoek: Roodheid, schilfering en kleine blaasjes op de handpalmen en vingers van Lisa. Diepe, pijnlijke kloven zichtbaar. Geen tekenen van infectie zoals pus of uitgebreide roodheid.
• Laboratoriumonderzoek: Niet noodzakelijk bij deze symptomen, maar een huidplakproef kan worden overwogen om allergieën voor specifieke stoffen uit te sluiten.

Diagnose

Contacteczeem (handeczeem), waarschijnlijk veroorzaakt door frequent contact met irriterende stoffen en water.

Behandeling

• Topische corticosteroïden: Lisa krijgt van de arts een middelsterke corticosteroïde crème voorgeschreven om de ontsteking en jeuk te verminderen.
• Vochtinbrengende crèmes: Lisa wordt aangeraden om meerdere keren per dag een intensieve vochtinbrengende crème aan te brengenom de huid te hydrateren en kloven te voorkomen.
• Beschermende maatregelen: Het advies aan Lisa is om handschoenen te dragen tijdens het werken met water en haarproducten om direct contact met irriterende stoffen te voorkomen.

Advies

• Hygiëne: Gebruik een milde, ongeparfumeerde zeep en lauw water bij het wassen van de handen.
• Handverzorging: Regelmatig insmeren van de handen met vochtinbrengende crèmes, vooral na contact met water.
• Medische follow-up: Lisa moet terugkomen als de symptomen na twee weken behandeling niet verbeteren, verergeren, of als er nieuwe symptomen optreden zoals tekenen van infectie.

Prognose

Met de juiste behandeling en beschermende maatregelen kan Lisa's handeczeem binnen enkele weken verbeteren. Het is belangrijk voor Lisa om haar handen goed te verzorgen en contact met irriterende stoffen zoveel mogelijk te vermijden. Regelmatige controle kan helpen bij het aanpassen van de behandeling als dat nodig is en het voorkomen van terugval.

Noot:

1. Jan G. Bakker, Frank H.W. Jungbauer en Thomas Rustemeyer. Handeczeem: denk aan werk. Ned Tijdschr Geneeskd. 2014;158:A7526

Lees verder

• Eczeem (soorten eczeem): symptomen, oorzaak en behandeling
• Pompholyx (blaasjeseczeem): blaasjes & blaren handen-voeten
• Seborroïsch eczeem (hoofdroos): symptomen en behandeling
• Atopisch eczeem: symptomen, oorzaken, behandeling, prognose
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling