Somatisatiestoornis

De somatisatiestoornis is één van de 7 somatoforme stoornissen die door de DSM-IV worden onderscheiden. Deze groep stoornissen heeft als kenmerk dat er geen lichamelijke oorzaak gevonden kan worden voor de klachten. Bij de somatisatiestoornis is er sprake van een groot aantal onverklaarde klachten op verschillende gebieden gedurende een aantal jaar. In dit artikel wordt beschreven wat een somatoforme stoornis is, wat een somatisatiestoornis is en hoe de behandeling eruit kan zien.

Indeling

• Wat is een somatoforme stoornis?
• Wat is een somatisatiestoornis?
• Wanneer is er sprake van een somatisatiestoornis?
• Behandeling

Wat is een somatoforme stoornis?

Somatoforme stoornissen behoren tot de psychiatrische stoornissen. Somatoforme stoornissen hebben als kenmerk dat er sprake is van aanhoudende lichamelijke klachten of zorgen over lichamelijke klachten, die niet volledig verklaard kunnen worden door een lichamelijke aandoening of een andere psychiatrische stoornis. Dit is een groep stoornissen waarbij de medische kennis te kort schiet.

Onbegrepen klachten

Onbegrepen lichamelijke klachten komen zeer veel voor. Ongeveer 80% van de Nederlandse bevolking heeft minstens 1 onbegrepen lichamelijke klacht per week. Toch is er lang niet in al deze gevallen sprake van een somatoforme stoornis. Vaak gaan de klachten weer over zonder dat mensen zich daar bewust van zijn. Bij een kleine groep mensen blijven de onbegrepen klachten langer bestaan, hebben zij een negatieve invloed op het leven en het functioneren en leiden uiteindelijk tot een bezoek aan de huisarts. Na voldoende onderzoek leidt geruststelling bij een groot deel van deze groep mensen tot een afname van de zorgen. Bij een klein deel van deze groep mensen blijven de klachten en de zorgen hierover bestaan. Sommige mensen zoeken geruststelling en gaan bepaalde activiteiten (zoals sport) vermijden uit angst dat de klachten hierdoor verergeren. Als het leven van iemand negatief wordt beïnvloed door deze symptomen is er een aanwijzing dat er sprake is van een somatoforme stoornis.

Zeer belangrijk om te vermelden is dat er bij somatoforme stoornissen wel degelijk klachten zijn. Deze klachten zijn zelfs zo ernstig dat zij het leven en iemands functioneren sterk beïnvloeden. Hoewel er geen lichamelijke oorzaak en direct lichamelijk gevaar gevonden kunnen worden, moeten deze klachten zeer serieus worden genomen. De klachten kunnen namelijk een ernstig beperkende factor zijn in iemands leven.

Wat is een somatisatiestoornis?

De somatisatiestoornis bestaat uit een lange geschiedenis van meerdere onverklaarde lichamelijke klachten op verschillende gebieden en gedurende meerdere jaren. De klachten moeten begonnen zijn voor het 30e levensjaar om te voldoen aan de criteria. Deze patiënten ervaren klachten op allerlei verschillende gebieden en er wordt voor geen van die klachten een oorzaak of oplossing gevonden. Deze patiënten zoeken vaak medische hulp en worden daarbij niet gerustgesteld, wat leidt tot het zoeken van nog meer medische hulp. Dit is uiteraard zeer frustrerend voor zowel patiënt als behandelaar. De somatisatiestoornis komt niet vaak voor, slechts 0,05-0,4% van de bevolking lijdt aan deze stoornis.
De meest voorkomende klachten bij een somatisatiestoornis zijn:

1. pijn in verschillende delen van het lichaam
2. slikproblemen of een brok in de keel
3. misselijkheid
4. opgeblazen gevoel
5. hartkloppingen
6. duizeligheid
7. kortademigheid

De stoornis kan soms lijken op een pijnstoornis of een conversiestoornis, maar het onderscheid tussen deze stoornissen is af te leiden uit de diagnostische criteria volgens de DSM.

Wanneer is er sprake van een somatisatiestoornis?

De DSM-IV is een handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Dit boek wordt wereldwijd als standaard in de psychiatrische diagnostiek gebruikt. De DSM-IV heeft de diagnostische criteria voor somatisatiestoornis als volgt omschreven:
A. Een historie van veel fysiologische klachten, beginnend voor de leeftijd van 30 jaar. De aandoening treedt op gedurende een aantal jaren en resulteert in het vragen van behandeling of veroorzaakt duidelijke problemen in de sociale omgang, op het werk of op andere belangrijke terreinen.
B. Er moet voldaan zijn aan alle volgende criteria, waarbij afzonderlijke symptomen kunnen optreden op een willekeurig moment tijdens de stoornis:

1. Vier pijnsymptomen: een historie van pijn op minimaal vier verschillende plaatsen of functies (bv. hoofd, buik, rug, gewrichten, ledematen, borst, rectum, tijdens de menstruatie, tijdens geslachtsgemeenschap of tijdens het urineren).
2. Twee symptomen in het maag-darmkanaal: een historie van minimaal twee symptomen aan het maag-darmkanaal die geen pijn betreffen (bv. misselijkheid, opgezet gevoel, braken (niet tijdens zwangerschap), diarree of het niet verdragen van verschillende soorten voedsel).
3. Eén seksueel symptoom: een historie van minimaal één seksueel symptoom of een symptoom aan de voortplantingsorganen die geen pijn betreft (bv. gebrek aan seksuele interesse, erectie- of ejaculatiedisfuncties, onregelmatige menstruatie, excessieve menstruele bloedingen, braken gedurende de gehele zwangerschap).
4. Eén pseudoneurologisch symptoom: een historie van minimaal één symptoom of afwijking waaruit een neurologische aandoening blijkt die zich niet beperkt tot pijn (conversiesymptomen zoals verstoorde coördinatie of balans, verlamming of lokale zwakte, problemen met slikken of brok in de keel, afonie, problemen met urineren, hallucinatie, verlies van tastvermogen of pijnwaarneming, dubbel zien, blindheid, doofheid, stuipen; dissociatieve symptomen als geheugenverlies of verlies van bewustzijn (flauwvallen daarbij niet meegerekend).

C. Een van de volgende twee criteria:

1. Na afdoende onderzoek kunnen de symptomen van criterium B niet worden verklaard door een bekende somatische aandoening of de gevolgen van het gebruik van een substantie (bv. drugs of geneesmiddelen).
2. Als er een gerelateerde somatische aandoening is geconstateerd, zijn de medische, sociale of beroepsmatige klachten erger dan verwacht kan uit de historie, het medisch onderzoek of laboratoriumonderzoek.

D. De symptomen zijn niet met opzet nagebootst of opgewekt (zoals bij een nagebootste stoornis of simulatie).

Behandeling

Het is belangrijk dat er één behandelaar wordt gevonden die de zorg voor de patiënt bewaakt. Dit kan de patiënt behoeden voor onnodige, lichamelijke schade ten gevolge van medische onderzoeken en/of operaties.

De meest effectieve behandeling lijkt de cognitieve gedragstherapie (CGT), met name in groepsvorm. CGT richt zich op het denken en het daaruit voortkomende gedrag van de patiënt. Er wordt inzicht verkregen in het gedrag van de patiënt en in de sessies wordt aandacht besteed aan de onderliggende redenen voor dit gedrag. Aan de hand hiervan wordt gewerkt aan het doorbreken van het negatieve patroon. Ook wordt bij mensen met een somatisatiestoornis aandacht besteed aan relaxatietraining, copingstijlen (de manier waarop met stress wordt omgegaan) en het probleemoplosend vermogen van de patiënt.

Lees verder

• De pijnstoornis
• Conversiestoornis
• Acute stressstoornis (ASS)
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• Ongedifferentieerde somatoforme stoornis (OSS)