Ongedifferentieerde somatoforme stoornis (OSS)

Ongedifferentieerde somatoforme stoornis (OSS) is één van de 7 somatoforme stoornissen die door de DSM-IV worden onderscheiden. Deze groep stoornissen heeft als kenmerk dat er geen lichamelijke oorzaak gevonden kan worden voor de klachten. Prikkelbaredarmsyndroom, chronischevermoeidheidssyndroom en fibromyalgie zijn voorbeelden vallen alledrie onder OSS. In dit artikel wordt beschreven wat een somatoforme stoornis is, wat OSS is, wat de symptomen zijn en wat de eventuele behandeling is.

Indeling

• Wat is een somatoforme stoornis?
• Wat is een ongedifferentieerde somatoforme stoornis?
• Wanneer is er sprake van een ongedifferentieerde somatoforme stoornis?
• Behandeling

Wat is een somatoforme stoornis?

Somatoforme stoornissen behoren tot de psychiatrische stoornissen. Somatoforme stoornissen hebben als kenmerk dat er sprake is van aanhoudende lichamelijke klachten of zorgen over lichamelijke klachten, die niet volledig verklaard kunnen worden door een lichamelijke aandoening of een andere psychiatrische stoornis. Dit is een groep stoornissen waarbij de medische kennis te kort schiet.

Onbegrepen klachten

Onbegrepen lichamelijke klachten komen zeer veel voor. Ongeveer 80% van de Nederlandse bevolking heeft minstens 1 onbegrepen lichamelijke klacht per week. Toch is er lang niet in al deze gevallen sprake van een somatoforme stoornis. Vaak gaan de klachten weer over zonder dat mensen zich daar bewust van zijn. Bij een kleine groep mensen blijven de onbegrepen klachten langer bestaan, hebben zij een negatieve invloed op het leven en het functioneren en leiden uiteindelijk tot een bezoek aan de huisarts. Na voldoende onderzoek leidt geruststelling bij een groot deel van deze groep mensen tot een afname van de zorgen. Bij een klein deel van deze groep mensen blijven de klachten en de zorgen hierover bestaan. Sommige mensen zoeken geruststelling en gaan bepaalde activiteiten (zoals sport) vermijden uit angst dat de klachten hierdoor verergeren. Als het leven van iemand negatief wordt beïnvloed door deze symptomen is er een aanwijzing dat er sprake is van een somatoforme stoornis.

Zeer belangrijk om te vermelden is dat er bij somatoforme stoornissen wel degelijk klachten zijn. Deze klachten zijn zelfs zo ernstig dat zij het leven en iemands functioneren sterk beïnvloeden. Hoewel er geen lichamelijke oorzaak en direct lichamelijk gevaar gevonden kunnen worden, moeten deze klachten zeer serieus worden genomen. De klachten kunnen namelijk een ernstig beperkende factor zijn in iemands leven.

Wat is een ongedifferentieerde somatoforme stoornis?

Bij een ongedifferentieerde somatoforme stoornis (OSS) is er sprake van één of meer onverklaarde lichamelijke (somatische) klachten die minstens 6 maanden bestaan en leiden tot aanzienlijk lijden en beperkingen in het functioneren. De meest voorkomende klachten die in het kader van deze aandoening worden gepresenteerd zijn:

1. pijn op de borst
2. chronische vermoeidheid
3. duizeligheid
4. hoofdpijn
5. rugpijn
6. ademnood
7. slapeloosheid

De meeste onverklaarde symptomen verdwijnen spontaan, maar sommige symptomen blijven aanwezig. Een aantal verzamelingen van symptomen komt vaak voor.

1. prikkelbaredarmsyndroom
2. chronischevermoeidheidssyndroom
3. fibromyalgie
4. atypische pijn op de borst

Deze aandoeningen worden ook wel eens functioneel somatische aandoeningen genoemd. De ongedifferentieerde somatische stoornis komt vaak voor, naar schatting lijdt 14-19% van de Nederlandse bevolking aan OSS.

Wanneer is er sprake van een ongedifferentieerde somatoforme stoornis?

De DSM-IV is een handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Dit boek wordt wereldwijd als standaard in de psychiatrische diagnostiek gebruikt. De DSM-IV heeft de diagnostische criteria voor de ongedifferentieerde somatoforme stoornis als volgt omschreven:
A. Een of meer fysiologische klachten (bijvoorbeeld vermoeidheid, verlies van eetlust, problemen met het maag-darmkanaal of urinewegen).
B. Een van de twee volgende criteria is geldig:

1. De symptomen kunnen na onderzoek niet volledig worden verklaard door een somatische aandoening of de directe gevolgen van inname van een substantie (bijvoorbeeld drugs of medicijnen).
2. Als er een somatische aandoening is geconstateerd, zijn de fysiologische klachten of resulterende problemen in de sociale omgang of het werk veel ernstiger dan verwacht kan worden op grond van de medische historie, fysiologische onderzoek of laboratoriumonderzoek.

C. De symptomen veroorzaken klinisch duidelijk lijden of problemen in de sociale omgang, op het werk of op andere belangrijke terreinen.
D. De duur van de stoornis is minimaal zes maanden.
E. De stoornis is niet uitsluitend te verklaren als onderdeel van een andere psychische aandoening (bijvoorbeeld een andere somatoforme stoornis, seksuele dysfunctie, stemmingsstoornis, angststoornis, slaapstoornis of psychotische stoornis).
F. De symptomen zijn niet met opzet nagebootst of opgewekt (zoals bij een nagebootste stoornis of simulatie).
Voordat de diagnose ongedifferentieerde somatoforme stoornis gesteld kan worden moet een lichamelijke oorzaak eerst correct worden uitgesloten.

Behandeling

Psycho-educatie (voorlichting over de aandoening) is de eerste stap. Hierbij wordt uitleg gegeven over de ontstaanswijze van de angststoornis en de behandelopties worden besproken. Psychotherapie is een veelgekozen behandelmethode.

Psychotherapie

Het meeste onderzoek op dit gebied is gedaan naar cognitieve gedragstherapie (CGT), dit is de eerste keuze binnen de psychotherapeutische behandelingen. CGT richt zich op het denken en het daaruit voortkomende gedrag van de patiënt. Er wordt inzicht verkregen in het gedrag van de patiënt en in de sessies wordt aandacht besteed aan de onderliggende redenen voor dit gedrag. Aan de hand hiervan wordt gewerkt aan het doorbreken van het negatieve patroon. CGT is effectief bewezen bij onverklaarde lichamelijke klachten in het algemeen en bij bovengenoemde syndromen (prikkelbaredarmsyndroom, chronischevermoeidheidssyndroom, fibromyalgie en atypische pijn op de borst).

Medicamenteuze behandeling

Antidepressiva uit de categorie specifieke serotonine heropnameremmers (SSRI’s) en uit de categorie tricyclische antidepressiva (TCA’s) worden steeds vaker voorgeschreven en ze lijken effectief te zijn.

Lees verder

• Conversiestoornis
• De pijnstoornis
• Somatisatiestoornis
• Hypochondrie (ziektevrees)
• Somatoforme stoornis NAO (niet anderszins omschreven)