Posttraumatische stressstoornis (PTSS)

De posttraumatische stressstoornis (PTSS) is één van de twaalf angststoornissen die door de DSM-IV worden onderscheiden. Mensen met PTSS verkeren na een traumatische gebeurtenis of ervaring in een toestand van verhoogde waakzaamheid. In dit artikel wordt uitgelegd wat een angststoornis is, wat een stressstoornis is, wat de kenmerken van posttraumatische stressstoornis zijn, wanneer er officieel wordt gesproken van een posttraumatische stressstoornis en wat de behandelopties van PTSS zijn.

Indeling

• Wat is een angststoornis?
• Wat is een stressstoornis?
• Wat is een posttraumatische stressstoornis (PTSS)?
• Wanneer is er sprake van PTSS?
• Behandeling

Wat is een angststoornis?

Posttraumatische stressstoornis (PTSS) is door de DSM-IV ondergebracht in de categorie angststoornissen.Angststoornissen komen voor bij 15-20% van de Nederlandse bevolking. Angststoornissen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Angststoornissen gaan vaak gepaard met depressie of middelenafhankelijkheid. Angst is een normale reactie op angstopwekkende prikkels. Wanneer na zo’n prikkel abnormaal intense en/of langdurige angst ontstaat of wanneer de angst optreedt zonder dat er een angstprikkel aanwezig is, wordt gesproken van pathologische (ziekelijke) angst. Deze pathologische angst wordt een angststoornis genoemd als de patiënt deze als last ervaart en/of als deze leidt tot beperkingen in het functioneren.

Wat is een stressstoornis?

Stressstoornissen zijn stoornissen die specifiek te maken hebben met verstoringen in het stressresponssysteem, het systeem dat de reactie op stress (gevaar) verzorgt. Deze stoornissen worden al lange tijd beschreven, met name in verband met oorlogen en (natuur)rampen. Deze stoornissen worden veroorzaakt door traumatische gebeurtenissen. Traumatische gebeurtenissen zijn gebeurtenissen die een hevige angst teweeg brengen vanwege bijvoorbeeld doodsdreiging of (seksueel) geweld. Kenmerkend voor de stressstoorniseen zijn herbelevingen zoals nachtmerries, slaapproblemen, trillen en aspecifieke pijnklachten. De stressstoornissen worden onderverdeeld in de acute stressstoornis (ASS) en de posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Wat is een posttraumatische stressstoornis (PTSS)?

Mensen met een posttraumatische stressstoornis verkeren na een traumatische gebeurtenis of ervaring in een toestand van verhoogde waakzaamheid terwijl het gevaar niet meer aanwezig is. Bij situaties die enigszins lijken op de traumatische gebeurtenis kunnen angstreacties optreden.

Mensen met PTSS worden vaak badend in het zweet of schreeuwend wakker. Mensen met PTSS melden soms ook dat ze last hebben van vergeetachtigheid. Slaapproblematiek, concentratieproblematiek en prikkelbaarheid komen ook vaak voor.

Wanneer is er sprake van PTSS?

De DSM-IV is een handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Dit boek wordt wereldwijd als standaard in de psychiatrische diagnostiek gebruikt. De DSM-IV heeft de diagnostische criteria voor posttraumatische stressstoornis als volgt omschreven:

A. De persoon is blootgesteld aan een traumatische ervaring waarin een van beide volgende gevallen zich hebben voorgedaan:

1. De persoon is met een gebeurtenis geconfronteerd die doodsbedreigend is, waarin een ernstig letsel zou kunnen optreden of die de lichamelijke integriteit van de persoon of anderen in gevaar brengt.
2. De reactie van de persoon is intense angst, hulpeloosheid of afschuw. N.B.: Bij kinderen kan dit zich uiten door wanordelijk of geagiteerd gedrag.

B. De persoon herbeleeft het trauma voortdurend op minstens één van de volgende manieren:

1. Herhaalde en ingrijpende onaangename herinneringen aan de gebeurtenis, waaronder beelden, gedachten of waarnemingen. N.B.: Jonge kinderen kunnen herhaaldelijk spelletjes doen waarin aspecten van het trauma worden nagespeeld.
2. Herhaalde verontrustende dromen over de gebeurtenis. N.B.: Kinderen kunnen angstdromen hebben zonder herkenbare inhoud.
3. Gedrag of gevoelens alsof de traumatische gebeurtenis zich herhaalt (inclusief het gevoel de gebeurtenis opnieuw te beleven, illusies, hallucinaties, en dissociatieve flashbacks, met inbegrip van flashbacks die optreden als de persoon wakker of geïntoxiceerd is). N.B.: Bij jonge kinderen kan het heropvoeren van het trauma optreden.
4. Intense psychologische spanning bij blootstelling aan interne of externe prikkels die het trauma symboliseren of erop lijken.
5. Fysiologische reacties op blootstelling aan interne of externe prikkels die het trauma symboliseren of erop lijken.

C. Aanhoudend vermijding van prikkels die aan het trauma doen denken of afstomping van het reactief vermogen (niet aanwezig voor het trauma), wat blijkt uit drie of meer van de volgende criteria:

1. Pogingen tot het vermijden van gedachten, gevoelens of gesprekken die aan het trauma doen denken.
2. Pogingen tot het vermijden van activiteiten, plaatsen of mensen die herinneringen aan het trauma oproepen.
3. Onvermogen om zich belangrijke aspecten van het trauma te herinneren.
4. Duidelijk verminderde interesse of deelname aan belangrijke activiteiten.
5. Gevoel van onthechting of vervreemding van anderen.
6. Beperkt bereik van affectie (bv. niet in staat zijn gevoelens van liefde te hebben).
7. Gevoel een beperkte toekomst te hebben (bv. geen verwachting van carrière, huwelijk, kinderen of een normale levensduur).

D. Aanhoudende symptomen van verhoogde prikkelbaarheid (niet aanwezig voor het trauma), wat blijkt uit twee of meer van de volgende criteria:

1. Moeite met inslapen of doorslapen.
2. Irritatie of woede-uitbarstingen.
3. Concentratieproblemen.
4. Extreme waakzaamheid.
5. Ernstige schrikreacties.

E. De duur van de stoornis (symptomen in criterium B, C en D) is meer dan een maand.
F. De stoornis veroorzaakt ernstig lijden of beperkingen in het sociaal of beroepsmatig functioneren of op andere terreinen.

Behandeling

De behandeling van PTSS is complex. Psycho-educatie (voorlichting over de aandoening) is de eerste stap. Hierbij wordt uitleg gegeven over de ontstaanswijze van de posttraumatische stressstoornis en de behandelopties worden besproken. Zo kan er bijvoorbeeld worden behandeld met psychotherapie, medicatie of een combinatie hiervan. Psychotherapie is het meest effectief gebleken en verdient dan ook de voorkeur, eventueel kan deze therapie ondersteund worden met medicatie.

Psychotherapie

Er zijn 3 vormen van psychotherapie die worden toegepast bij PTSS.

• Het meeste onderzoek op dit gebied is gedaan naar cognitieve gedragstherapie (CGT), dit is de eerste keuze binnen de psychotherapeutische behandelingen. CGT richt zich bij PTSS op exposure (blootstelling aan de traumatische herinnering) en habituatie (gewenning). Aan de hand hiervan wordt gewerkt aan het doorbreken van het negatieve patroon.
• Eye Movement and Desensitization Reprocessing (EMDR) is een therapie waarbij exposure en oogvolgbewegingen worden gecombineerd. Het werkingsmechanisme is niet geheel begrepen, maar het is een zeer effectieve therapie.
• Kortdurende Electrische Psychotherapie (KEP) bestaat uit 16 sessies waarbij de volgende thema's centraal staan: psycho-educatie, imaginaire exposure, het gebruik van memorabilia die aan het trauma herinneren, het schrijven van een ongecensureerde brief aan de veroorzaker van het leed, betekenisgeving en een afscheidsritueel.

Medicamenteuze behandeling

Er kan gekozen worden om een antidepressivum uit de categorie specifieke serotonine heropnameremmers (SSRI’s) voor te schrijven, met name als er naast de PTSS een depressie aanwezig is. Het effect van de antidepressiva is pas na een aantal weken te meten.

Lees verder

• Acute stressstoornis (ASS)
• Conversiestoornis
• De pijnstoornis
• Somatisatiestoornis
• Somatoforme stoornis NAO (niet anderszins omschreven)