Pseudofolliculitis barbae: symptomen, oorzaak en behandeling

Pseudofolliculitis barbae (ingegroeide haren of scheerbultjes) wordt gekenmerkt door ontstekingen rond de haarzakjes. Deze zijn het gevolg van ingegroeide haren in het baardgebied (hals en gezicht). Er ontstaan rode en donkergekleurde bultjes, die pijnlijk, branderig of jeukend kunnen zijn. Vooral mannen van Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse, Spaanse en Portugese afkomst worden erdoor getroffen. Gewoonlijk wordt de patiënt geadviseerd om zich (gedurende een bepaalde periode) niet meer te scheren. Behandeling bestaat uit het aanbrengen van een corticosteroïd crème in combinatie met vitamine A zuurcrème.

• Wat is pseudofolliculitis barbae?
• Vreemd lichaam ontstekingsreactie in de huid
• Cosmetische schade
• Ontsteking van een haarzakje
• Synoniemen
• Oorzaak en risicofactoren
• Wie krijgt pseudofolliculitis barbae en hoe vaak komt het voor?
• Symptomen van pseudofolliculitis barbae
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van pseudofolliculitis barbae
• Zelfzorg en scheren
• Laserbehandeling
• Zalf of lokaal antibioticum
• Natuurlijke behandeling
• Preventie
• Prognose

Wat is pseudofolliculitis barbae?

Vreemd lichaam ontstekingsreactie in de huid

Pseudofolliculitis barbae is wat men noemt een vreemd lichaam ontstekingsreactie in de huid, waarbij papels (kleine, vaste huidverhevenheden) en pustels (puistjes) ontstaan. De afwijkingen ontstaan door het scheren van de baardstreek. Het komt vooral voor bij donkergekleurde mannen. Maar het komt ook voor bij een klein deel van de blanke mannen en bij sommige vrouwen die hun oksel- en/of schaamharen scheren. De aandoening kan als zeer belastend worden ervaren, vooral als de patiënt een representatief beroep heeft waarbij een gladgeschoren uiterlijk gewenst is.

Cosmetische schade

Hoewel pseudofolliculitis meestal niet wordt beschouwd als een ernstig medisch probleem, kan het cosmetische schade veroorzaken. De papels kunnen leiden tot littekens, postinflammatoire hyperpigmentatie (abnormale donkerverkleuring van de huid), secundaire infectie en keloïdvorming (wild vlees).

Ontsteking van een haarzakje

Een folliculitis is een ontsteking van een haarzakje. Bij pseudofolliculitis barbae is de ontsteking niet gericht tegen de follikel, maar tegen de binnendringende haar. Pseudo betekent dan ook schijnbaar of lijkend op. Pseudofolliculitis barbae lijkt op folliculitis, maar is het niet.

Synoniemen

Pseudofolliculitis barbae staat ok bekend als:

• razor bumps;
• ingegroeide haren;
• pili incarnati;
• razor bumps;
• scheerbultjes.

Oorzaak en risicofactoren

Bij pseudofolliculitis barbae ontstaan kleine ontstekingen in de baardstreek als gevolg van ingegroeide baardharen. Dit noemt men ‘een vreemd lichaam ontstekingsreactie van de huid’. Het komt meer voor bij donkere mannen vanwege hun haarstructuur, die krullerig is. Hierdoor kan het haar na het scheren teruggroeien of terugkrullen, waarna ze in de huid binnendringen en een ontstekingsreactie veroorzaken. Doordat het afweersysteem de haren identificeert als iets wat niet op die plaats in de huid thuishoort - ergo ‘vreemd lichaam’ – ontstaan er ontstekingsreacties om deze haren eruit te werken.

Wie krijgt pseudofolliculitis barbae en hoe vaak komt het voor?

Tussen de 45 en 83% van de volwassen donkergekleurde mannen heeft in meer of mindere mate last van pseudofolliculitis barbae, met name degenen die zich regelmatig scheren. Ongeveer 5% van de blanke mannen heeft er last van. De aandoening komt ook bij vrouwen voor die hun okselharen en/of schaamharen scheren.

Symptomen van pseudofolliculitis barbae

Op geschoren lichaamsdelen – baardstreek, benen, oksels, schaamstreek – zijn vele kleine ontstekingen te zien van ongeveer 2 tot 3 mm groot, met een haarschacht in het midden. De huidafwijkingen zijn gerangschikt volgens het patroon van de ligging van de haren. De rode bultjes of puistjes kunnen aanleiding geven tot jeuk, branderigheid of zelfs pijn. Bij chronische of onjuist behandelde gevallen kunnen zich complicaties voordoen, zoals postinflammatoire hyperpigmentatie, het ontstaan van littekens en wild vlees.

Complicaties

Indien vroegtijdig behandeld, kunnen de meest ernstige complicaties van scheerbultjes worden vermeden. In sommige gevallen bestaat er echter het risico op littekens als de bultjes niet (adequaat) worden behandeld. Dit kan onder meer bestaan uit keloïd littekens, bestaande uit harde, verhoogde bultjes. In zeldzame gevallen kunnen zich abcessen vormen, waarbij een chirurgische ingreep nodig is.

Onderzoek en diagnose

De diagnose wordt meestal gesteld op basis van het klinisch beeld en het verhaal van de patiënt. Zo nodig zal de (huis)arts gebruik maken van een dermatoscoop, waarbij de huidaandoening beter bestudeerd kan worden.

Differentiële diagnose
Pseudofolliculitis barbae moet qua uiterlijke verschijningsvorm niet verward worden met:

• Acne vulgaris (jeugdpuistjes);
• Folliculitis (een ontsteking van een haarzakje);
• Sarcoidose (een chronische ziekte waarbij ook huidafwijkingen kunnen optreden);
• Tinea barbae (een schimmelinfectie van de baardstreek).

Behandeling van pseudofolliculitis barbae

Behandeling bestaat vaak uit advies en lokale therapie.

Zelfzorg en scheren

Gewoonlijk wordt de patiënt geadviseerd om zich (gedurende een bepaalde periode) niet meer te scheren, zodat de baardharen de huid niet meer kunnen doorsteken. Patiënten die niet hun baard willen laten groeien, dienen zich bij voorkeur niet iedere dag te scheren maar om de dag. Voorts is het verstandig de baardharen soepeler te maken door een warme handdoek tegen de baardstreek te houden en door gebruik te maken van een verzachtende scheergel. Maak daarbij gebruik van een enkelvoudig scheermesje en scheer het haar in één streek weg zonder de huid strak te trekken. Het beste kan gebruik gemaakt worden van een elektrisch scheerapparaat of, nog beter, een tondeuse, zodat de haren niet zo kort worden afgeschoren. Het zijn namelijk kort afgeschoren haren die het risico verhogen op ingegroeide haren. Je kunt ook gebruik maken van speciale scheermessen zoals de bump fighter razor.

Laserbehandeling

Lasertherapie die tot doel heeft de haren te verwijderen, kan worden overwogen. Lasertherapie kan echter nadelige gevolgen hebben, zoals hyperpigmentatie (donkerverkleuring van de huid) of hypopigmentatie (pigmentverlies). Bovendien is het een tijdrovende en kostbare procedure. Elektrische epilatie wordt normaal gesproken niet ingezet bij deze aandoening, vanwege de geringe effectiviteit en de grote kans op het ontstaan hyperpigmentatie.

Zalf of lokaal antibioticum

Lokale therapie kan de huidontsteking verlichten. Men kan hierbij denken aan een milde corticosteroïdenzalf in combinatie met vitamine A zuurcrème. In ernstige gevallen kan en oraal antibioticum worden voorgeschreven.

Natuurlijke behandeling

Sommige mensen kiezen voor een behandeling met aloë vera-gel of tea tree olie. Het is niet bekend of en in hoeverre dit effectief is.

Preventie

Om herhaling te voorkomen, is het belangrijk om goed te scheren, je baard te laten staan of ontharing te overwegen. Methoden kunnen bestaan uit:

• Eflornithine crème: het werkzame bestanddeel eflornithine vermindert de werking van het enzym ornithine decarboxylase, waardoor de haargroei wordt geremd.
• Chemische ontharingsmiddelen zoals bariumsulfidepasta en calciumthioglycolaat; deze kunnen de huid irriteren.
• Een lichtontharingsapparaat: deze maakt gebruik van Intense Pulsed Light (IPL).
• Laserontharing, vooral Nd: YAG en diodelasers, maar er is een risico dat er witte of donkere vlekken in de huid ontstaan.

Prognose

De kans op het krijgen van een pseudofolliculitis barbae zal altijd blijven bestaan, ook al heb je de risico's verminderd na het nemen van bovengenoemde voorzorgsmaatregelen.

Lees verder

• Huiduitslag met rode vlekken, puntjes en bultjes op de huid
• Halo moedervlek (halo naevus): symptomen en behandeling
• Eczeem (soorten eczeem): symptomen, oorzaak en behandeling
• Psoriasis op hoofd, hoofdhuid: behandeling (shampoo, zalf)
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling