Keratoacanthoom: oorzaken & symptomen goedaardige huidtumor

Keratoacanthoom is een relatief veelvoorkomend en snelgroeiend huidtumortje; een knobbeltje op de huid. Het is niet altijd even makkelijk om het verschil te maken tussen een keratoacanthoom en een milde variant van een plaveiselcelcarcinoom. Men denkt bij het ontstaan van keratoacanthomen vooral aan blootstelling aan zonlicht, aangezien ze vooral ontstaan op plaatsen die veelvuldig aan zonlicht worden blootgesteld, zoals het gezicht, de oren, de armen en de handen. Zonder behandeling verdwijnt de tumor spontaan binnen maximaal een jaar. Behandeling wordt aangeraden om er zeker van te zijn dat de huidtumor geen vorm van kanker is. Na verwijdering van keratoacanthoom is de prognose gunstig. Soms keert de tumor echter terug.

• Wat is een keratoacanthoom?
• Oorzaken van een keratoacanthoom
• Meerdere factoren
• Blootstelling aan de zon
• Risicofactoren
• Wie krijgen keratoacanthomen?
• Symptomen van een keratoacanthoom
• Beschrijving
• Hoe zien ze eruit?
• Voorkeursplekken
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Biopsie
• Differentiële diagnose
• Behandeling van een keratoacanthoom
• Prognose

Wat is een keratoacanthoom?

Keratoacanthoom is een relatief veelvoorkomend en snelgroeiend huidgezwel of huidtumor (tumor is de Latijnse en medische term voor 'een zwelling'). Door sommigen wordt het beschouwd als een low-grade maligniteit (lage graad van kwaadaardigheid), sterk gelijkend op een plaveiselcelcarcinoom. In dat geval wordt er naar verwezen als 'plaveiselcelcarcinoom, keratoacanthoom-type'. Anderen beschouwen het weliswaar als een variant van een plaveiselcelcarcinoom, maar dan een milde vorm, die zich niet kwaadaardig gedraagt: geen invasie in naburige weefsels en metastasen, dat wil zeggen verspreiding door het lichaam.

Oorzaken van een keratoacanthoom

Meerdere factoren

De oorzaak van het ontstaan van keratoacanthoom is anno 2024 niet geheel opgehelderd. Zowel blootstelling aan zonlicht als chemische carcinogenen (kankerverwekkers) die schade aan het DNA veroorzaken, spelen een rol in het ontstaan van de tumor. Ook kan bij de ontwikkeling van de tumor het humaan papillomavirus (HPV) betrokkene zijn. Ook trauma en genetische factoren zijn betrokken als etiologische factoren.

Blootstelling aan de zon

Men denkt bij het ontstaan van keratoacanthomen vooral aan blootstelling aan zonlicht, aangezien ze vooral ontstaan op plaatsen die veelvuldig aan zonlicht worden blootgesteld, zoals het gezicht, de oren, de armen en de handen. Ze kunnen echter ook op de romp ontstaan en op plaatsen waar weinig zon komt.

Risicofactoren

Risicofactoren zijn onder meer:

• Blootstelling aan zonlicht;
• Blootstelling aan chemische kankerverwekkende stoffen;.
• Trauma;
• Genetische factoren.

Wie krijgen keratoacanthomen?

Keratoacanthomen worden gemeld in alle leeftijdsgroepen, maar de incidentie neemt toe met de leeftijd. Keratoacanthomen komen zelden voor bij personen jonger dan 20 jaar. Ze ontstaan vaak op oudere leeftijd (60+). De man-vrouw verhouding is 2:1. Vooral mensen die in het verleden veel blootgesteld zijn aan de zon, lopen risico.

Symptomen van een keratoacanthoom

Beschrijving

Het tumortje groeit meestal snel en bereikt binnen enkele weken de grootte van 1-2 cm, gevolgd door een langzame involutieperiode van maximaal een jaar waarna een litteken achterblijft. Meestal wordt het tumortje voor die tijd preventief verwijderd door de dermatoloog.

Hoe zien ze eruit?

De laesies zijn meestal solitair en beginnen als een stevig, min of meer rond of bolvormig, huidgekleurde of rode pukkel die zich snel ontwikkelt tot een koepelvormige knobbeltje met een glad, glanzend oppervlak met meestal centraal een krater die gevuld is met een hoornprop. De plek ligt bovenop de huid en doet geen pijn. De plek jeukt ook niet. Het tumortje kan op een gegeven ogenblik een diameter hebben die varieert van enkele millimeters tot enkele centimeters.

Voorkeursplekken

De meeste keratoacanthomen verschijnen op gebieden die aan de zon staan blootgesteld, zoals het gezicht, de oren, de armen en de handen. Een keratoacanthoom verschijnt een enkele keer onder de nagels, en dan vooral onder de distale nagelplaat van de duim. Dit staat bekend als een subunguaal keratoacanthoom. Een tumor onder de nagel doet wel pijn en veroorzaakt mogelijk schade aan het onderliggende bot. Sporadisch treedt een keratoacanthoom op in het oogbindvlies. Ook is in de medische literatuur melding gemaakt van een persoon die een keratoacanthoom had op een plaats die niet blootgesteld werd aan de zon, namelijk in een neusgat waardoor hij last kreeg van een neuszwelling.

Complicaties

Soms recidiveert een keratoacanthoom en soms zelfs hardnekkig. Door de agressieve groeiwijze kan de aandoening ernstige lokale weefselschade veroorzaken.

Onderzoek en diagnose

Biopsie

Weefselonderzoek zal plaatsvinden om de diagnose te kunnen stellen. Bij een 'oppervlakkige' biopsie is een keratoacanthoom vaak niet te onderscheiden van invasieve plaveiselcelcarcinoom. Daarom heeft een biopsie, waarbij een diepe incisie wordt gemaakt, de voorkeur. Bij onduidelijkheid luidt de uitslag: 'keratoacanthoom, maar een plaveiselcarcinoom is niet helemaal uit te sluiten'.

Differentiële diagnose

De volgende huidaandoeningen kunnen sterke gelijkenis vertonen met een keratoacanthoom:

• actinische keratose (huidletsels als gevolg van frequente blootstelling aan de zon);
• angiosarcoom (een kwaadaardige tumor die ontstaat in de cellen van bloedvaten of lymfevaten);
• merkelcelcarcinoom (zeer agressieve vorm van huidkanker);
• metastatische carcinomen (uitzaaiingen van kanker);
• molluscum contagiosum (waterwratjes);
• Muir-Torre syndroom (onderdeel van het Lynch-syndroom);
• prurigo nodularis (een zeldzame, chronische sterk jeukende huidaandoening van onbekende oorsprong);
• sporotrichose (een infectie die wordt veroorzaakt door de schimmel Sporothrix schenckii); en
• verruceus carcinoom (epithelioma cuniculatum, Marjolin ulcer), een goed gediffentieerd plaveiselcelcarcinoom.

Behandeling van een keratoacanthoom

Behandeling van keratoacanthoom kan bestaan uit het volledig chirurgisch verwijderen van de afwijking door deze uit te snijden, gevolgd door hechten. Het verwijderen van het keratoacanthoom kan ook met een eenvoudige techniek, waarbij na lokale verdoving de huid wordt afgeschraapt met een lepelvormig instrument, waarna de bodem elektrisch wordt dichtgeschroeid.

Prognose

Een keratoacanthoom groeit aanvankelijk gedurende enkele weken zeer snel, blijft dan een tijdje stabiel om vervolgens na ongeveer vier tot zes maanden (en maximum tot één jaar) spontaan te verdwijnen. Chirurgische verwijdering is nodig om er zeker van te zijn dat de huidtumor geen vorm van kanker is. De prognose is uitstekend na verwijdering van de tumor.

Lees verder

• Huiduitslag met rode vlekken, puntjes en bultjes op de huid
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Vetbult: oorzaak en verwijderen lipoom rug, schouder en hals
• Bruine vlekken op de huid: nek, hand, gezicht, schouder, arm
• Pyogeen granuloom: symptomen, oorzaak en behandeling