Varicocèle: symptomen, oorzaak en behandeling zakaderbreuk
Een varicocèle of zakaderbreuk is een verzameling van verwijde bloedvaten in de balzak (scrotum). Een varicocèle is een spatader van de bloedvaten van de bal. Het is een goedaardige aandoening die pas in de puberteit ontstaat en bij ongeveer 15% van de jongvolwassenen voorkomt. De oorzaak is vaak het niet goed functioneren van de kleine aderen in de balzak. Symptomen van een varicocèle kan bestaan uit een dof gevoel in het scrotum en zichtbaar verwijde aderen. Er kan een pijnloze massa worden waargenomen, die aanvoelt als een 'zak met wormen'. Deze afwijking kan een verlaging van het aantal zaadcellen en onvruchtbaarheid veroorzaken. De meeste varicocèles gaan niet gepaard met klachten en worden dan ook vaak bij toeval ontdekt tijdens lichamelijk onderzoek. Een varicocèle behoeft in de meeste gevallen geen behandeling. Chirurgische correctie van dit defect kan noodzakelijk zijn voor zowel asymptomatische als symptomatische varicocèles. De prognose is over het algemeen gunstig.- Wat is een varicocèle of zakaderbreuk?
- Spaghetti in het scrotum
- Verwijde bloedvaten in het scrotum
- Spatader
- Synoniemen
- Wie krijgt er last van?
- Oorzaak varicocèle
- Niet goed functionerende kleppen
- Niertumor
- Risicofactoren
- Complicaties varicocèle
- Onvruchtbaarheid
- Krimp van de teelbal
- Symptomen van een varicocèle
- Verschijnselen
- Linker teelbal
- Varicocèle gradaties
- Onderzoek en diagnose
- Lichamelijk onderzoek
- Beeldvormend onderzoek
- Behandeling varicocèle
- Ondersteunende onderbroek
- Operatie
- Preventie
- Prognose
Varicocèle / Bron: BruceBlaus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)Wat is een varicocèle of zakaderbreuk?
Spaghetti in het scrotum
Een 28-jarige man meldde zich op het spreekuur met een ongemakkelijk probleem. Al maanden voelde hij een zwaar, zeurend gevoel in zijn linkerbal, vooral aan het eind van de dag of na lang staan. “Het voelt soms alsof er een zak met spaghetti bungelt,” had hij enigszins beschaamd gezegd. Bij lichamelijk onderzoek bleek dit geen overdrijving: boven de linker teelbal was een voelbare, kronkelige structuur aanwezig, typisch voor een varicocèle — in de volksmond ook wel bekend als een 'zakaderbreuk'.Na uitleg over de oorzaak — een verzwakking van de kleppen in de aderen rond de teelbal — viel er een kwartje. “Dus eigenlijk gewoon spataderen... maar dan op de minst leuke plek?” De man kon er inmiddels zelf ook om lachen, al was zijn grootste zorg of dit gevolgen had voor zijn vruchtbaarheid. Na geruststelling en uitleg over behandelmogelijkheden vertrok hij opgelucht. “Een slijtageplek in de mannelijke trots,” had hij het bij het weggaan genoemd — treffend en eerlijk tegelijk.
Verwijde bloedvaten in het scrotum
Een varicocèle is een verzameling van verwijde bloedvaten in het scrotum, ook wel 'balzak' genoemd. Het scrotum hangt achter de penis en in deze huidplooi (zakje) hangen de zaadballen, die ook wel teelballen, testes of testikels worden genoemd. In de teelballen wordt het mannelijk hormoon testosteron geproduceerd en de zaadcellen gemaakt, die daarna als rijpe spermacellen (spermatozoa) in de bijbal landen. De bijbal ligt achter de teelbal. Vlak voor er een zaadlozing (ejaculatie) plaats gaat vinden, leiden twee zaadleiders de zaadcellen vanuit beide bijballen naar de prostaat. Hier wordt er een vocht met voedingsstoffen aan toegevoegd, waarna het 'sperma' wordt genoemd. Vanaf de prostaat wordt het sperma door de urinebuis van de penis naar buiten geleid.Spatader
Door middel van de zaadstreng zijn de teelballen met de rest van het lichaam verbonden. De zaadstreng leiden van elke teelbal naar de onderbuik. De zaadstreng is een soort slangetje dat bestaat uit de zaadleider, lymfevaten, zenuwen, een aantal spier- en bindweefselvezels en bloedvaten van de teelbal. Bij een varicocèle zitten de getroffen aders in de zaadstreng. De zaadstreng bevindt zich boven elke teelbal in het bovenste deel van de balzak. Een varicocèle is vergelijkbaar met een spatader die zich kan voordoen in het been.Synoniemen
Een varicocèle staat ook bekend onder de volgende benamingen:- scrotale spataderen
- scrotale varices
- vena spermatica
- zakaderbreuk
Wie krijgt er last van?
Een varicocèle komt voor bij mannelijke adolescenten en jongvolwassenen, in de leeftijd van 15-25 jaar. Het komt meestal voor tijdens de puberteit, aan de linkerkant van het scrotum. Er is geen sprake van een etnische of raciale voorkeur.Oorzaak varicocèle
Niet goed functionerende kleppen
Via de bloedvaten in de zaadstreng wordt bloed vervoerd naar de testikels. Bij een varicocèle zijn de aders in de balzak uitgezet. Dit wordt meestal veroorzaakt doordat de kleppen die er voor zorgen dat het bloed slechts één kant uitstroomt in de ader, niet meer naar behoren werken. Als gevolg hiervan stroomt er een relatief grote hoeveelheid bloed via de aders terug naar de zaadballen, waardoor de aders opgerekt worden.Niertumor
In een enkel geval wordt de varicocèle veroorzaakt door een niertumor, die op de aderen drukt. Een zich plotseling ontwikkelde varicocèle bij een oudere man, kan erop wijzen dat zich dat een tumor van de nier heeft ontwikkeld. Het is echter goed te bedenken dat de grote meerderheid van de varicocèlen zich ontwikkelt bij tieners en jongemannen en niet samenhangt met een ernstige aandoeningRisicofactoren
De risicofactoren voor het krijgen van een varicocèle of zakaderbreuk zijn:- de aanwezigheid van nierkanker
- bloedstolsel in de bloedvaten van de nieren (renale veneuze trombose)
- leeftijd: het treft vooral jongemannen tussen 15 en 25 jaar
- elk letsel aan de testis of teelbal
- elke verwonding aan het scrotum
- roken
Complicaties varicocèle
Onvruchtbaarheid
Het bloed dat via de aders terugstroomt naar de zaadballen, zorgt ervoor dat afvalstoffen niet goed afgevoerd worden en voor temperatuurverhoging in de zaadbal. Dit kan een nadelig effect hebben op de spermaproductie en de vruchtbaarheid.Krimp van de teelbal
Een varicocèle kan tevens aanleiding geven tot een vertraagde groei of krimp van de getroffen testikel (testisatrofie). Dit kan ook bijdragen tot onvruchtbaarheid. Een varicocèle kan invloed hebben op iemands seksuele prestaties. Dit kan het geval zijn bij een verlaagde testosteronspiegel als gevolg van een varicocèle. Dan zijn vaak ook de testes kleiner dan normaal. Een dergelijke omstandigheid kan het libido verminderen.Symptomen van een varicocèle
Een varicocèle levert vaak geen klachten of symptomen op. De meeste varicocèles worden dan ook vaak bij toeval ontdekt tijdens lichamelijk onderzoek.Verschijnselen
Symptomen van een varicocèle bestaan uit:- een dof gevoel in het scrotum
- een trekkend of zeurderig gevoel in het scrotum
- een zwaar gevoel in de balzak
- verminderde aantal zaadcellen en verminderde beweeglijkheid van de zaadcellen, wat leidt tot onvruchtbaarheid
- het krimpen van de testis (testisatrofie)
- gevoel van een 'zak met wormen' in het scrotum
- zichtbare verwijde bloedvaten (aderen) in het scrotum
Symptomen die kunnen optreden zijn een 'trekkend' gevoel of zeurderige pijn door de varicocèle. De aangedane kant van het scrotum kan wat lager hangen dan normaal. Deze zwelling zal verdwijnen wanneer de persoon op zijn rug ligt, doordat de aders zich dan legen. Maar zodra hij weer gaat staan, trekt de zwaartekracht het bloed weer terug in de aderen en keert de zwelling terug. Een grote varicocèle kan eruit zien en aanvoelen als een zak wormen in het scrotum.
Linker teelbal
Een varicocèle doet zich in 90% van de gevallen voor aan de linkerkant. Dit komt doordat het bloed uit de linker teelbal minder gemakkelijk wordt afgevoerd als uit de rechter teelbal. Deze aandoening ontstaat pas in de puberteit en komt bij ongeveer 15% van de jongvolwassenen voor. Het is een benigne aandoening.Varicocèle gradaties
Een varicocèle kan afhankelijk van de grootte worden ingedeeld in graden. Er worden vier graden onderscheiden:| Graad | Beschrijving |
|---|---|
| Graad 0 | De varicocèle is alleen vast te stellen met behulp van echodoppleronderzoek. Dit is een onderzoekmethode waarbij door middel van geluidsgolven structuren in het lichaam zichtbaar worden gemaakt. |
| Graad 1 | De varicocèle is alleen te voelen tijdens de Valsalva-manoeuvre. Hierbij wordt gepoogd lucht uit het lichaam te persen, terwijl men de adem inhoudt. |
| Graad 2 | De varicocèle is niet zichtbaar, maar wel voelbaar. |
| Graad 3 | De varicocèle is zichtbaar door zwelling en welving van de scrotale huid. |
Onderzoek en diagnose
Lichamelijk onderzoek
Een varicocèle wordt meestal gediagnosticeerd door het scrotum fysiek (visueel) te onderzoeken. Het volgende is door de arts te zien tijdens het onderzoek:- boven de testis wordt een pijnloze massa gevoeld
- de massa kan niet worden gezien of gevoeld als je ligt
- de teelbal waar de varicocèle zich voordoet is mogelijk kleiner dan de teelbal aan de andere kant
- je voelt een 'zak met wormen' als de arts de balzak aanraakt
Beeldvormend onderzoek
Zo nodig kan een scrotale echografie worden uitgevoerd om andere aandoeningen die mogelijk de onderliggende oorzaak is van een varicocèle of zakaderbreuk uit te sluiten.Behandeling varicocèle
Ondersteunende onderbroek
Een varicocèle is een goedaardige aandoening die meestal geen behandeling behoeft, zeker niet als het kleine, pijnloze varicocèles betreft die vaak mettertijd verdwijnen. Het dragen van ondersteunende onderbroeken in plaats van boxershorts, kan verlichting van de klachten geven. Bij een tiener zal de arts vaak jaarlijks de groei van de teelballen in de gaten willen houden, zodat bepaald kan worden of een teelbal tot zijn volle omvang groeit.
Hechtingen na operatieve ingreep varicocèle / Bron: Kirk, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Operatie
In sommige situaties kan behandeling worden geadviseerd. Bijvoorbeeld bij aanhoudend ongemak of als een teelbal van een tiener met een varicocèle niet voldoende groeit. Er zijn verschillende technieken beschikbaar om een varicocèle te behandelen.Bij de Aulitzky-procedure wordt door middel van een kleine operatie in de lies of in de linker onderbuik, de betreffende ader afgebonden. Een varicocèle komt na behandeling soms terug.
