recensie

Communiceren met mensen met dementie via de CRDL

De CRDL is een instrument dat tot doel heeft het contact met mensen met een vergevorderde dementie te herstellen. Bij een vergevorderde dementie is de communicatie vaak zeer beperkt, onder andere door afasie. Door fysiek contact tot stand te brengen tussen de CRDL, de patiënt en de mantelzorger, verzorgende of vrijwilliger, laat de CRDL allerlei geluiden of muziek horen. Het maakt voor de resultaten niet uit of de dementie is ontstaan door bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie, fronto-temporale dementie of veroorzaakt door nog andere ziekten. Wat was de aanleiding tot het ontstaan van de CRDL; van welke techniek wordt gebruik gemaakt; wat is het doel ervan en voor welke doelgroep is dit instrument het meest geschikt? De gebruiksvriendelijkheid en de kosten van de CRDL, maar vooral de vraag of het verstoorde contact inderdaad wordt hersteld zijn interessante aspecten.

Aanleiding tot het ontwerpen van de CRDL

Toen twee ontwerpers een onderzoeksstage liepen in een zorgcentrum, ontdekten zij dat mensen met een vergevorderde dementie in een sociaal isolement dreigden te raken of daar al in geraakt waren. De dementie, meestal veroorzaakt door de ziekte van Alzheimer, verstoorde de 'normale' communicatie tussen de familie en hun zieke familielid en tussen de verzorgenden, de andere zieke bewoners en deze cliënten. Daarom ontwierpen zij 'de CRDL' (spreek uit: kreedul). Cradle betekent letterlijk 'wieg'.

Sociaal isolement en welzijn van patiënten t.g.v. Alzheimer

Door een vergevorderde dementie kunnen mensen die dementeren in een sociaal isolement terechtkomen. Een onvermogen om zich te uiten in taal, een toenemend verlies aan eigen initiatief en een afnemend zelfbewustzijn, dragen bij aan dit sociale isolement. Professor Luc de Witte, hoogleraar technologie in de zorg aan de Universiteit van Maastricht, vindt het contact dat door de CRDL hersteld lijkt te kunnen worden, zo interessant en waardevol dat hij financiering wil zoeken voor wetenschappelijk onderzoek naar dit hernieuwde contact*. Voor de mensen om deze patiënten heen, de familie, de zorgmedewerkers, de vrijwilligers is de verstoorde communicatie vaak erg moeilijk. Iedereen wil iets voor deze zieke mensen betekenen, maar hoe kan dat nog? Wordt de gegeven liefde en zorg nog wel ontvangen? Is er nog wel een 'echte persoon' aanwezig in de gestalte die daar in die zwaar aangepaste relaxfauteuil zit?

Dementie en afasie

Veel soorten dementie veroorzaken afasie. Afasie is het onvermogen om contact te hebben via de taal. Het 'normale' contact met de geliefde partner wordt daardoor steeds moeilijker. Afasie kan bij deze patiënten uiteindelijk zowel het actieve taalgebruik (spreken en schrijven) als het passieve taalgebruik (luisteren en lezen) aantasten. Wat op den duur overblijft is 'praten tegen', 'zingen voor' en, voor wie daar geen moeite mee heeft, lichamelijk contact, aanraking. Maar dit contact met je vader met Alzheimer, hoe waardevol ook, is natuurlijk niet hetzelfde als het contact dat je vroeger met hem had. Even vertellen aan je vader dat je zoon zijn havo-eindexamen heeft gehaald, kan wel, maar deze 'boodschap' komt feitelijk niet meer binnen. Als zoon je vader strelen, het is zeer belangrijk, maar niet iedere zoon brengt dat op. Het verstoorde contact kan er zelfs toe leiden dat familie de zieke niet meer opzoekt.

Contact herstellen via de CRDL

Met deze ervaringen en observaties in gedachten, gingen de ontwerpers, Jack S.C. Chen en Dennis Schuivens, op zoek naar een product of instrument dat het contact met mensen met dementie zou kunnen herstellen. De tastzin, door huidcontact, en het gehoor waren de belangrijkste zintuigen die volgens hen hierbij zouden kunnen helpen. De tastzin blijft, zo beweren zij, in een vergevorderd stadium van bijvoorbeeld Alzheimer en andere ziektes die de hersenen beschadigen, in tact. Echter, de kwaliteit, de gevoeligheid, van de tastzin neemt wel degelijk af. Hiervan zijn veel mensen zich niet bewust. Maar helemaal verdwijnen doet het gelukkig niet. De kwaliteit van het gehoor neemt door de ouderdom vaak ook af. Toch blijkt de CRDL te functioneren.

Hoe werkt de CRDL?
De ontwerpers ontwierpen een object dat uitnodigt tot een volstrekt veilige aanraking. Het werd een amandelvormig voorwerp van hout, met welvende contouren. In het hart van de CRDL, geheel aan het zicht ontrokken, is geavanceerde elektronica verborgen. Aan de buitenkant, op de behuizing, loopt een vinyldraad met daarin zilverdraad in een sierlijk patroon. Wanneer een hand op deze 'versiering' wordt gelegd, wordt dat door de elektronica gesignaleerd. Als twee mensen zowel de CRDL als elkaar aanraken, meet de elektronica de verschillen in soortelijke weerstand van de huid van beide personen. Welk geluid het instrument voorbrengt, hangt enerzijds af van de manier van aanraken, anderzijds van welk geluidskaartje in de CRDL is gestopt.

Fysiek contact maken tussen CRDL en patiënt en derden
Fysiek contact, zeker het strelen van een ander, wordt snel als (te) intiem ervaren. Door de CRDL in het herstellen van het contact in te zetten, verandert het karakter van de aanraking. De aanraking is zowel persoonlijk als functioneel. Een verzorgende streelt zijn cliënt, maar is ook met hem 'aan het werk'. Een familielid dat moeite heeft met de dementie van de betreffende persoon, heeft - voor zichzelf ook - een 'legitieme' reden om de ander aan te raken.

De aanraking van de persoon met dementie variëren
Als iemand de persoon met dementie anders aanraakt, verandert ook het geluid. Vasthouden, grijpen, strelen, kneden, kloppen en kriebelen behoren tot de mogelijkheden. Daarmee wordt de aanraking ook een actieve aanraking. De persoon met dementie voelt een andere aanraking en hoort een ander geluid. Hij of zij hoeft zich daar niet bewust van te zijn, niet van het aanraken, niet van het geluid, niet van de combinatie van de twee. Het vraagt ook geen eigen initiatief. De ander kan uitnodigen en een hand op de CRDL leggen. Zijn of haar zintuigen kunnen de activiteit signaleren. De activiteit stelt geen eisen aan de persoon met Alzheimer of een andere vorm van dementie, maar kan hem wel stimuleren.

Herstelt de CRDL het contact met iemand in laatste fase van dementie?

De belangrijkste vraag is natuurlijk, bij de beoordeling van de CRDL, wordt het doel gehaald? Kan het contact met personen met een vergevorderde dementie, de doelgroep van de CRDL, inderdaad worden hersteld? Voordat de CRDL in 2015 op de markt werd gebracht is hij uitgebreid getest. In verschillende verpleeghuizen, op verscheidene cliënten, door diverse personen. Daarbij bleek dat er vaak contact tot stand kwam. Ontspanning, alerter worden, emoties tonen en soms ook praten waren reacties die herhaald voor kwamen. Positieve emoties als ontroering, een glimlach of verbazing bij de persoon met dementie, maar ook bij de familie en de zorgmedewerker. Echter, het is wel van belang aan te geven dat het contact dat tot stand kan komen, van een andere aard is dan voorheen. De term 'contact' is meer van toepassing dan de term 'communicatie'.

De kwaliteiten van de CRDL

Bij het tot stand brengen van dat andersoortige contact is ook de vraag van belang hoe gemakkelijk dat herstellen van de communicatie is. Zoals eerder gezegd, stelt de CRDL geen eisen aan de persoon met dementie. Aan degene die het contact in gang zet, worden wel wat 'eisen' gesteld met name geduld en betrokkenheid.

Opgemerkt moet ook worden dat met name aan de zorg ook eisen worden gesteld als het gaat over het observeren van sessies met de CRDL. Goed kijken en luisteren naar de reacties van de persoon met Alzheimer en dat correct rapporteren is waardevol. Bovendien zal de zorg t.o.v. familie en vrijwilligers een voortrekkersrol moeten vervullen. Een zorgorganisatie moet bereid zijn de CRDL doelbewust en weloverwogen in te zetten.

Is maatwerk mogelijk in deze communicatie?
Belangrijk is ook of er maatwerk geleverd kan worden met het inzetten van dit communicatie-instrument. Dat is in een aantal opzichten inderdaad mogelijk. Zo worden er vijf verschillende geluidskaarten bijgeleverd. Zo kan voor een bepaalde persoon een bepaald soort geluid worden ingezet. Natuurgeluiden bijvoorbeeld of stadsgeluiden. Ook maakt het niet uit waar iemand wordt aangeraakt: het gezicht, een arm, een hand, desnoods een voet. Daarom geeft het ook niet of iemand zit (in een rolstoel) of op bed ligt. De CRDL kan ook op verschillende momenten worden ingezet, mits de accu op tijd wordt geladen. Voor mensen met loopdwang (mensen die aldoor maar rondjes lopen) of mensen die heel erg of volkomen doof zijn lijkt de CRDL niet geschikt.

Aanschaf en service van de CRDL

De prijs

Het bedrijf stelt zich klantvriendelijk op: zowel huur als koop is mogelijk. In de brochures is informatie opgenomen over de kosten in het gebruik per sessie. Gewezen wordt ook op de mogelijkheid van intern verhuur om zo de kosten te spreiden en terug te verdienen. Compleet met rekenvoorbeelden en een optie voor crowdfunding. Dat mag dan misschien ook wel: de prijs van de CRDL bedraagt in 2016 € 3.950,- exclusief btw. Dat betekent dat de CRDL voornamelijk door organisaties aangeschaft zal worden. Een particulier zal zich er niet snel aan wagen.

Klantvriendelijkheid van CRDLT bv

CRDLT bv, gevestigd in Maastricht, stelt zich ook in andere opzichten klantvriendelijk op. De CRDL kan vooraf uitgebreid gedemonstreerd aan het personeel en uitgeprobeerd worden bij eigen cliënten. Informatie over financiering staat zwart op wit in hun brochures. Ook kan er een onderhoudscontract worden afgesloten. Daarnaast is het bedrijf bijvoorbeeld bereid om een geluidskaart eventueel wat 'harder' op te nemen voor cliënten die minder goed horen. Op den duur wil CRDLT bv samen met hun klanten een bibliotheek van geluidskaarten opzetten. Dat maakt het dan weer gemakkelijker om een geluidskaart te vinden die bij een specifieke cliënt past.

Conclusie

De CRDL kan inderdaad, zonder veel moeite, contact tot stand brengen met mensen met een vergevorderde dementie. Dat is zeer waardevol, misschien zelfs 'onbetaalbaar'. Dit is wel een ander soort contact dan voorheen. Het lijkt belangrijk om dat bij de voorlichting over de CRDL duidelijk te maken. De CRDL is duur. Dat blijft een gegeven.

De CRDL is uniek in zijn soort: een instrument dat een gevarieerd contact tot stand kan brengen door tastzin en geluid te combineren en uniek omdat het dag en nacht gebruikt kan worden, haalbaar voor de zorg, de familie en vrijwilligers. Wel zijn er meer manieren waarop contact met mensen met een vergevorderde dementie tot stand gebracht kan worden. Denk bijvoorbeeld aan het inzetten van contactclowns voor mensen met Alzheimer, het gebruik van dieren en contact met kinderen. Maar deze methodes kunnen dan weer niet dag en nacht worden ingezet. Dit laatste aspect is dus echt uniek!

Lees verder

• Dementerende ouderen: contact maken om te communiceren
• Dementie & communicatie: open, gesloten, suggestieve vragen
• Muziek en dementie: quiz, zingen, luisteren, musiceren
• Competenties om voor dementerenden maatwerk te leveren