Dementerende ouderen: contact maken om te communiceren

Wilt u uw communicatie met senioren met dementie verbeteren? Er zijn een aantal tips die contact leggen om te communiceren met deze ouderen met een beschadigd geheugen, vergemakkelijken. Het maakt hierbij weinig uit of iemand Alzheimer of Vasculaire dementie heeft of nog een andere ziekte. Als u vrijwilliger bent, is de kans op herkenning klein. Uw kans is groter, als u een bekende bent: een kind of partner van de bejaarde met dementie of de vaste verzorger of therapeut. De tips gaan over omgaan met symptomen die bij dementie horen. Denkt u aan geheugenverlies, leven in het verleden en bewustzijnsstoornissen. Voor toepassing van deze communicatietips, hoeft u geen therapeut te zijn of een dementietraining te volgen!

Communicatie met ouderen met dementie: een eerste contact

Bij het maken van contact met een bejaarde met dementie, kunt u met een aantal factoren rekening houden. Dat zijn symptomen die bij ziektes horen die dementie veroorzaken. Hierbij maakt het weinig uit of het gaat om Alzheimer, vasculaire dementie, het Lewy Body syndroom of een van de vele anderen ziekten die de oorzaak van dementie kunnen zijn. U kunt letten op uw tempo, de fysieke afstand, het van voren benaderen, het aanspreken en het aanraken.

Het tempo waarin u contact maakt en communiceert

Als u contact wilt leggen met iemand met dementie om met hem of haar te communiceren, neem daar dan rustig de tijd voor. Veel ouderen met bijvoorbeeld Alzheimer hebben namelijk meer tijd nodig dan gemiddeld én meer dan voorheen om nieuwe informatie te verwerken. De prikkels of signalen komen wel binnen, maar het duurt langer voordat deze mensen de nieuwe gegevens waarmee zij geconfronteerd worden, hebben gecombineerd en opgeslagen in hun kortetermijngeheugen. De prikkels waarmee zij bij het contact leggen te maken hebben, zijn het in zich opnemen van het uiterlijk van de persoon door wie zij benaderd worden en de woorden waarmee zij worden aangesproken. Deze feiten moeten zij met elkaar combineren tot: ‘Hé, mevrouw X wil kennis met mij maken of mij begroeten'.

Fysieke afstand in de communicatie

Als u contact wilt maken, houd dan bewust, in eerste instantie, enige fysieke afstand. U weet wat u van plan bent. U kent wellicht, al of niet oppervlakkig, de persoon met dementie. Maar omgekeerd is dat vaak niet het geval: de persoon in kwestie weet niet wat u wilt en herkent u misschien niet. Immers, het geheugen van deze senioren is vrijwel altijd in meer of mindere mate beschadigd. Zou u in een keer gelijk op iemand afstappen en uw hand uitsteken, dan zou de oudere met bijvoorbeeld Parkinson of Fronto-temporale dementie kunnen schrikken. Onbedoeld kunt u hem of haar overrompelen. Afstand houden geeft hem of haar ook wat meer tijd om in hun geheugen te zoeken en de situatie te interpreteren.

Van voren benaderen

Benader een cliënt of patiënt altijd van voren. Dan kunnen zij zien wie er op hem afstapt en zij kunnen de intentie waarmee u dat doet in zich opnemen. Van voren contact leggen, verkleint de kans op schrikken en overrompeld worden.

Iemand in een rolstoel benaderen
Extra belangrijk is dit alles, als iemand in een rolstoel zit. Bega in de haast niet de fout iemand van achteren te benaderen, aan te spreken en tegelijkertijd de rolstoel al in beweging te zetten. De persoon heeft u niet zien aankomen, hij weet niet dat u iets met hem wil gaan ondernemen. Hij kan uw woorden niet onmiddellijk combineren met uw actie.

Aanspreken van de persoon met dementie

Als u een persoon met dementie wil begroeten om met hem in gesprek te gaan of samen een activiteit te ondernemen, spreek deze persoon dan altijd duidelijk aan. Gebruik zijn of haar naam: dan weet iemand zeker dat u hem aanspreekt en niet de persoon naast hem. Spreek duidelijk en rustig: veel mensen met dementie zijn hoogbejaard en daardoor slechthorend. Een goed volume en een goede articulatie komen het contact en de daaropvolgende communicatie ten goede. Ook hier geldt dat de hoogbejaarde tijd nodig heeft om de informatie, uw woorden, in zich op te nemen.

Aanraken van een cliënt

Het kan zijn dat het leggen van het contact moeizaam verloopt. Soms helpt het dan om iemand even aan te raken. Het fysieke contact ondersteunt dan het verbale contact. Maar denk er wel om dat u iemand pas aanraakt nadat u hem of haar al aangesproken hebt. Raak iemand alleen op een neutrale plaats aan: een schouder bijvoorbeeld of een hand. Dit geldt nog sterker voor mensen uit een andere cultuur. In het land waar zij vandaan komen, gelden mogelijk andere regels voor het het maken van fysiek contact.

De rol van bewustzijnsstoornissen en geheugenverlies bij het contact leggen

Ouderen met dementie hebben altijd te maken met een verminderd functioneren van hun geheugen. Dat betekent dus dat zij in hun geheugen moeten zoeken naar wie u bent. Mensen met dementie leven vaak in het verleden. Maar u spreekt hen in het heden aan en in uw realiteit. Als u hen aanspreekt, roept u hen als het ware terug uit hun verleden naar uw heden. Naarmate iemands dementie verder is gevorderd en de hersenbeschadigingen ernstiger zijn, zal het tot stand brengen van contact moeizamer verlopen en meer van u vragen. Ook zal de manier van communiceren veranderen.

Dementie kan ook gepaard gaan met bewustzijnsstoornissen. Dat betekent dat zo iemand zich minder of niet bewust is van zijn of haar omgeving en van de aanwezigen om hen heen. Ook daar kunt u dus rekening mee houden. Dat doet u door de tijd te nemen en, indien nodig, uw woorden nog eens rustig te herhalen. Of u contact hebt, de mens met dementie bereikt hebt, kunt u meestal wel aan hun ogen zien. Als het contact tot stand gekomen is, kijken ze u rechtstreeks aan.

U bent een vreemde

Realiseer u iedere keer opnieuw dat als iemand al behoorlijk ver in zijn ziekteproces is, dat u een onbekende voor hem kunt zijn en blijven. Als u een vrijwilliger bent, dan heeft de persoon met Alzheimer u pas laat in zijn leven leren kennen. Dat betekent dat u niet diep in zijn of haar geheugen bent opgenomen. U bent mogelijk iedere dag opnieuw een vreemde. In een gunstig geval (u komt bijvoorbeeld heel vaak) wordt u een vaag vertrouwd gezicht. Dat geldt ook voor zorgkrachten en therapeuten.

U bent een mantelzorger

In het geval dat u een goede bekende bent, of een zeer goede bekende van lang geleden, dan verloopt het proces van het kennis maken gemakkelijker en vlotter. Zeker als u de levenspartner of een zoon of dochter bent. Het is zeer pijnlijk, maar ook u als goede bekende, vriend of familielid, kan wegvallen uit het geheugen van iemand met dementie. Of u wordt verward met een ander familielid, bijvoorbeeld iemand uit een andere generatie waarop u lijkt. In deze situatie geldt dan ook: neem vooral de tijd. Geef iemand de gelegenheid om u op te diepen uit zijn geheugen. Al is het maar als een vertrouwd, lief gezicht of een warme stem.

Conclusie over contact maken met mensen met dementie

Als u contact met iemand die aan dementie lijdt wilt maken, geef hem of haar dan altijd ruim de tijd om daar op in te gaan. Benader iemand altijd van voren. Daarbij kunt u rekening houden met de fysieke afstand, de manier van aanspreken en eventueel aanraken. Het is in uw beider belang dat het contact op een positieve manier tot stand komt. Dat maakt de daarop volgende communicatie gemakkelijker. Niet alleen een therapeut kan dat, maar ook u als mantelzorger of vrijwilliger!

Lees verder

• Communiceren met mensen met dementie via de CRDL
• Dementie & communicatie: open, gesloten, suggestieve vragen
• Geheugen bij dementie stimuleren door sprookjes voorlezen
• Herinneringen ophalen / reminisceren bij dementie: redenen
• Reminiscentie bij dementie: prikkel alle zintuigen