Je gezondheid en de bacteriën in en op je lichaam

Hoe hangt je gezondheid samen met de bacteriën die zich op en in je lijf bevinden? Naar die vraag vindt in het Amerikaanse Humane Microbiome Project sinds 2008 onderzoek plaats. In juni 2012 is over een aantal bevindingen verslag gedaan in onder meer het gezaghebbende Engelstalige blad Nature.Wat zijn de belangrijkste resultaten van het onderzoek tot nu toe? Anno 2014 staat zonder meer vast dat deze bacteriën van groot belang zijn voor je gezondheid.

Wat doen de 100 biljoen heilzame bacteriën in en op je lijf?

In en op je lichaam zitten zo’n 100 biljoen (dat is honderd keer tien tot de twaalfde macht, of op zijn Engels 100 trillion) heilzame bacteriën.

Het is al langer bekend dat wij mensen gebruik maken van bacteriën voor een aantal lichaamsfuncties. Denk maar eens aan je spijsvertering of aan de synthese van bepaalde vitamines (bijvoorbeeld biotine, dat ook wel bekend staat als vitamine B8) . Of aan het feit dat heilzame microben de weg voor ziekteverwekkende bacteriën versperren.

Heilzame bacteriën

De afgelopen jaren is het inzicht gegroeid dat deze bacteriën in positieve zin bijdragen aan de gezondheid van mensen. Zo denkt men nu dat de aanwezigheid van de bacteriën mogelijk verklaart waarom de ene mens anders reageert op medicijnen dan een ander mens. En bovendien waarom sommige mensen wel en andere mensen niet gevoelig zijn voor bepaalde infectieziekten.

Daarnaast bestaat het vermoeden dat als het bacteriële evenwicht verstoord raakt, dit kan leiden tot chronische aandoeningen zoals spastische darmen, astma en misschien zelfs zwaarlijvigheid als gevolg van antibiotica. Volgens de spraakmakende arts-microbioloog Martin Blaser zouden niet alleen deze aandoeningen maar ook eczeem en diabetes type I en II hiervan het gevolg kunnen zijn. Hij schrijft hierover in zijn boek Missing Microbes (in 2014 het Nederlands vertaald als Het belang van bacteriën en uitgegeven door Atlas/Contact). Ook de Nederlandse medisch bioloog en wetenschapsjournalist Jop de Vrieze publiceert over de rol van bacteriën in en op het menselijk lichaam. Van zijn hand is het in 2014 verschenen boek Allemaal beestjes: hoe bacteriën ons gezond houden (uitgeverij Maven Publishing).

De verzameling microben die elk mens met zich meedraagt, noemen we het microbioom.

Hoe komen wij mensen aan ons microbioom?

Bij onze geboorte krijgen we bacteriën via de vagina van onze moeder mee. Die bacteriepopulatie groeit in de eerste twee levensjaren uit tot een stabiele populatie.

Hoe kinderen die met de keizersnede worden geboren aan de eerste bacteriën van hun microbioom komen, is nog niet duidelijk. In elk geval ontwikkelt dit microbioom zich in de eerste levensjaren van het kind.

Tegelijkertijd bouwt het kind dan ook zijn immuunsysteem op. Dat immuunsysteem leert dan om de betreffende bacteriën als gunstig te herkennen.

Het microbioom van volwassenen

Het lichaam van een volwassen mens bestaat voor zo’n 1 tot iets meer dan 2 kg uit bacteriën. Vooral de darmen zit daar vol mee. Mensen denken meestal dat hun darmen vol met verteerd voedsel zitten. Dat is niet helemaal juist. Ongeveer de helft van je vaste ontlasting bestaat uit microbiële biomassa! Die bacteriën vermenigvuldigen zich razendsnel. Zo snel, dat hun hoeveelheid vrijwel direct na een stoelgang weer is aangevuld.

Verschillende basisvormen van bacteriën

De lichaamseigen bacteriën vervullen een belangrijke rol in het immuunsysteem. Neem bijvoorbeeld de vagina. De bacteriën daarin scheiden chemische stoffen af die de omgeving enigszins zuur maken, waardoor bacteriën van buiten effectief worden afgeweerd.

Het Humane Microbiome Project

Sinds 2008 onderzoeken wetenschappers van het Human Microbiome Project van de Verenigde Staten het genetisch materiaal van bijna 250 gezonde mensen. Bij het menselijk (of humane) microbioom staat de vraag centraal of veranderingen in het menselijk microbioom samenhangen met de gezondheid of ziekte van de mens.

Baanbrekende bevindingen

Uit het onderzoek blijkt dat ieder mens wel zo'n duizend bacteriestammen bezit. Opvallend is daarbij dat de samenstelling van het microbioom van mens tot mens verschilt. Maar ronduit verrassend is dat ook ziekteverwekkende bacteriën in het microbioom vreedzaam naast andere bacteriën leven.

Deze baanbrekende bevindingen zijn op 13 juni 2012 gepubliceerd in onder meer het gezaghebbende blad Nature en enkele andere wetenschappelijke publicaties.

Het onderzoek wil in kaart brengen hoe het microbioom van een gezond mens is samengesteld. Van de aanvankelijk 600 geselecteerde proefpersonen bleven er 242 mannen en vrouwen over die geen aandoening hadden van hun neus, huid, mond en keel, maagdarmkanaal, en in het geval van vrouwen, van hun vagina. Van veel van de oorspronkelijk geselecteerde proefpersonen bleek bijvoorbeeld hun tandvlees niet gezond.

Tijdens het onderzoek werd de bacteriepopulatie van de gezonde proefpersonen drie keer onderzocht. Vervolgens is van deze lichaamsbacteriën het DNA gesequenst. Het blijkt dat er bij de ene vrouw in vergelijking tot de andere vrouw in de vagina de minste variatie aan bacteriën aanwezig is. Het darmkanaal daarentegen bevat bij de ene mens in vergelijking tot de andere mens de rijkste variatie aan bacteriën.

Met andere woorden: ook bij kerngezonde mensen is er een groot verschil tussen de soorten en verhoudingen van de aanwezige bacteriën.

Tijdens het onderzoek zijn eveneens ruim honderd soorten interessante bacteriën gevonden die nog niet eerder bekend waren.
Op welke manier is het microbioom van invloed op de gezondheid of ziekten van mensen? Wanneer dat antwoord duidelijk is, kunnen wetenschappers gaan werken aan het opzettelijk veranderen van het microbioom in de hoop op die manier ziekten bij de mens te kunnen bestrijden of de gezondheid te verbeteren. In elk geval is duidelijk dat er nog heel wat meer onderzoek nodig voordat het zover is.

Nieuwe inzichten over de bacterie Akkermansia muciniphila

Een interessante recente ontwikkeling is de ontdekking door onderzoekers van de Katholieke Universiteit van Leuven dat de bacterie Akkermansia muciniphila een rol speelt bij het ontstaan van overgewicht bij knaagdieren, maar ook bij mensen. Deze bacterie vormt normaal gesproken zo'n drie tot vijf procent uit van de darmbacteriën, maar in het geval van overgewicht of diabetes II is deze in veel kleinere hoeveelheden aanwezig. Althans, dat bleek uit onderzoek onder muizen. De resultaten van dit onderzoek zijn op 13 mei 2013 gepubliceerd in PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America) gepubliceerd onder de titel Cross-talk between Akkermansia muciniphila andintestinal epithelium controls diet-inducedobesity.

Kunnen probiotica de diversiteit van menselijke bacteriepopulaties herstellen?

Een belangwekkende vraag is of dit ook het geval is bij mensen en of het mogelijk gaat worden om de percentages van deze bacterie Akkermansia muciniphila bij mensen met overgewicht of diabetes weer omhoog naar het gezonde niveau te brengen. Uit sommige onderzoeken lijkt naar voren te komen dat dat pre-biotische voeding het percentage van deze bacterie in de darmen in gunstige zin kan beïnvloeden. Dat zou geweldig nieuws zijn, want genezing van overgewicht of diabetes II zou immers een gigantische doorbraak voor de wetenschap van het menselijke microbioom betekenen.

Arts en microbioloog Martin Blaser wijst er echter op dat er verschillende soorten probiotica bestaan. Hij is van mening dat er nog nauwelijks goed opgezet onderzoek naar de werking van probiotica is verricht. Hij hoopt op groots opgezette, gerandomiseerde, placebogecontroleerde studies op dit terrein.

Martin Blaser houdt op 13 november 2014 de jaarlijkse Anatomische Les. Dit is een medische publiekslezing door een internationaal toonaangevend spreker op een bepaald onderwerpsterrein. De titel van de (in het Engels gehouden) lezing luidt: Microben op de terugtocht.

Lees verder

• Moe en weinig energie?
• Moe, prikkelbaar, lusteloos? Hoe zit het met je thiamine?
• Bestseller: De voedselzandloper van de arts Kris Verburgh