De geneeskracht van valeriaan

Valeriaan heeft voor der mens diverse goede eigenschappen; zo hielp het bij de koorts en de pest. De duivel maakte zich daar erg boos over. Hij scheurde een valeriaanplant uit de aarde en beet uit woede een stuk van de wortel af. Sindsdien is de wortel stomp en heeft het een onaangename geur. Valeriaan is veel gebruikt in de volksgeneeskunde, de homeopathie, de fytotherapie en wordt zelfs nog steeds als rustgevend middel gebruikt in de reguliere geneeskunde. Het grote voordeel aan valeriaan is dat het rustig maakt zonder dat het concentratievermogen wordt aangetast. Het coördinatievermogen en geestelijk evenwicht wordt versterkt doordat valeriaan de aanmaak en werking van de juiste neurotransmittors reguleert. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Naamgeving valeriaan
• De vele namen van valeriaan
• Valeriaan in de antieke tijd
• Valeriaan van de Middeleeuwen tot 20e eeuw
• Valeriaan tijdens de Eerste Wereldoorlog
• Werkzame stoffen valeriaan
• Valeriaan als kalmeringsmiddel
• Valeriaan als slaapopwekkend middel
• Valeriaan bij krampen in darmen, nek en spieren
• Overige medicinale werkingen
• Raadpleeg een fytotherapeut

Naamgeving valeriaan

In de botanische wetenschap, de biologie en de kruidengeneeskunde worden doorgaans speciaal afgesproken botanische namen gebruikt welke altijd in het Latijn zijn. De officiële wetenschappelijke naam van valeriaan is Valeriana Officinalis. Valere bekent in het Latijn ´gezond zijn´ of ´sterk zijn´. Daarvan is de naam valeriana een afgeleide. Overigens is dit slechts de meest waarschijnlijke verklaring van het woord valeriaan. Anderen denken dat het afkomstig is van de Romeinse keizer Plinius Lucinus Valerianus wie het kruid als geneesmiddel zou moeten hebben gebruikt. Voordat keizer Valerianus er was, kenden de Noren en Germanen de god Balder. Velen denken dat valeriaan een verbastering is van ´Balderiaan´. In de taalontwikkeling zie je vaker de omkering van de ´B´ en de ´V´.

De vele namen van valeriaan

´Officinalis´ betekent betekent ´afkomstig van de werkplaats van de apotheker´. Deze kwalificatie kregen alle planten mee die gebruikt werden in de geneeskunde. In de volksnamen van vele landen komt de kat terug. Katten houden van valeriaanwortel; vandaar dat men vroeger de kat verbond aan valeriaan. In het Nederlands kent dit geneeskruid de volgende bijnamen: Echte valeriaan, Kattekruid, Baldriaan, Stinkerskruid, Zenuwgoed, St. Joriskruid, Speerwortel, Speerkruid Koortswortel, Veldkropper, Pijpenkruid, Kattepier, Stinkaard, Fleerjan, Ooghecruyt en Duvelsdrek.

Valeriaan in de antieke tijd

Valeriaan werd al in het oude Griekenland gebruikt als kalmerend en ontspannend middel. Hippokrates en Galenus raadden het aan bij slapeloosheid. Dioscorides, pinonier der geneeskunde en kruidenwetenschap, wees op de onaangename geur van dit geneeskruid. Hij prees het aan bij hartkloppingen, spijsverteringsperikelen, epilepsie en ontstekingen van de urinewegen. Valeriaan werd daarnaast gebruikt als hoestdrank. Het werd zelfs aanbevolen om het gezichtsvermogen te verbeteren en het was een onderdeel in een mix van kruiden die gebruikt werden om parfums te maken.

Valeriaan van de Middeleeuwen tot 20e eeuw

In de Middeleeuwen werd valeriaan gebruikt tegen onder andere epilepsie en een overmatige prikkeling van de zintuigen. Nicholas Culpeper. Een gevierd Engels botanicus uit de 17e eeuw en kruidenwetenschapper, raadde vrouwen valeriaan aan als menstruatiebevorderend middel. Het middel was intussen een alom geprezen volksmedicijn geworden en werd tot ver in de 20e eeuw gebruikt bij vooral: zenuwachtigheid, rusteloosheid, slapeloosheid, angst, hysterie, spanningshoofdpijn, astma menstruatiekrampen, nerveuze maag, spastische colon, hoge bloeddruk. Het was daarnaast een uitstekend middel om al te rusteloze en drukke kinderen te bedaren. De geur van valeriaanwortel, welke niet lekker wordt gevonden door mensen, is wel zeer aanlokkelijk voor katten, ratten, muizen en andere knaagdieren. Over de rattenvanger van Hamelen deed het verhaal de ronde dat hij een stukje valeriaanwortel in zijn jaszak had.

Valeriaan tijdens de Eerste Wereldoorlog

In de Eerste Wereldoorlog (1914-1918), die veel verschrikkelijker moet zijn geweest dan de Tweede Wereldoorlog, bracht men de bevolking tot rust met valeriaan. Door de overvliegende vliegtuigen ontstond er regelmatig paniek. Frontliniesoldaten die allerlei gruwelijkheden van dichtbij moesten aanschouwen werden eveneens met valeriaan behandeld om ze tot rust te brengen.

Werkzame stoffen valeriaan

De wortels van de valeriaanplant is het enige deel wat gebruikt wordt medicinale werkzaamheden. Alleen de wortels van een twee- of driejarige plant worden gebruikt. De wortel wordt geoogst as de blaadjes van de plant verdord zijn; in september en oktober. Je kunt de wortel vers gebruiken maar hij kan ook gedroogd worden bij 40 graden Celcius. De samenstelling van de werkzame stoffen kan bij valeriaanplanten enorm verschillen. Het is afhankelijk van de ouderdom van de plant, de groeiplek, de groeicondities, de subspecies en de variëteiten. De belangrijkste stoffen in valeriaan zijn: 20 soorten etherische oliën, 10 soortrenvaleprotiaten, drie soorten aminozuren en acht soorten alkaloïden en het furanofuraan lignaan hydroxypinoresinol. In minder belangrijke mate bevat het fenolzuren, flavonoïden, sterolen, looizuur, mierezuur, azijnzuur, appelzuur, choline, enzymen, suikers, hars en organische zuren.

Valeriaan als kalmeringsmiddel

Valeriaan heeft een kalmerend en ontspannend effect op het zenuwstelsel. Het heeft in de hersenen een soort tegenovergesteld effect als caffeïne. Stoffen in valeriaan werken als GABA-versterkend middel. GABA is een neurotransmitter die zorgt voor een angst- en stresswerende werkzaamheid. Daarnaast zorgen andere stoffen in valeriaan ervoor dat GABA wordt aangemaakt. Deze neurotransmitter is niet alleen actiever maar ook meer aanwezig in de hersens, na inname van valeriaan. Hierdoor werkt valeriaan goed om angsten te bestrijden. Overdreven rusteloze zenuwimpulsen van andere hersenonderdelen worden verminderd door de valeriaanwortel. Door deze krachtige medicinale werkzaamheid is het een effectief middel bij een groot aantal indicaties. Een fytotherapeut kan het voorschrijven bij:

• Stress, zenuwachtigheid, rusteloosheid, prikkelbaarheid, jachtigheid, overwerkt-zijn,
• Blad valeriaan / Bron: Randy Nonenmacher, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  Hartkloppingen,
• Spanningshoofdpijn, migraine, duizeligheid,
• Oorsuizingen, ziekte van Meniere,
• Prikkelhoest, hoge bloeddruk, astma, zenuwpijn,
• Angsten, examenvrees, plankenkoorts, angst voor sollicitatiegesprek,
• Hysterie, paniek, overdreven emotionaliteit,
• Overdreven bezorgdheid, snel in staat van opwinding geraken,
• Intellectuele overspannenheid, depressiviteit na intellectuele overinspanning,
• Concentratieproblemen,
• Veminderd coördinatievermogen,
• Negatieve effecten van alcohol,
• ADHD vanaf 4 jaar,
• Ontwenning van kalmerende middelen zoals benzodiazepinen,
• Ontwenning van nicotine,
• Verhoogde schildklierwerking,
• Overgangsklachten, spanningen vlak voor de menstruatie.

Valeriaan als slaapopwekkend middel

Valeriaan bevordert de slaap. Deze werking is het best als het gedurende twee tot vier weken wordt ingenomen. De eerste keer na inname is het niet waarschijnlijk dat het direct goed werkt. Het mooie aan valeriaan is dat je gewoon helder weer opstaat; je hebt geen ´kater´ zoals van sommige andere slaapmiddelen. Daarnaast leidt het niet tot gewenning; je hebt er niet steeds meer van nodig en kunt er niet verslaafd aan raken. Hierdoor wordt het ingezet bij:

• Problemen met inslapen,
• Na hectische dagen/langdurig eentonig werk zoals computerwerkzaamheden en studeerperioden,
• Angsten,
• Doorslaapproblemen of het ´s nachts wakker liggen nadat je een paar uur hebt geslapen,
• Vaak ´s nachts wakker worden.

Valeriaan bij krampen in darmen, nek en spieren

Deze plant is niet alleen goed voor de psychische rust maar heeft ook rustgevende kwaliteiten op het fysieke vlak. Valeriaan is een krampopheffend en spierontspannend middel. Het werkt vooral ontspannend op de nekspieren. Bovendien verhoogt het de galaanmaak waardoor de spijsvertering beter verloopt. Krampen en spanningen zijn vaak het gevolg van stress. Om deze medicinale effecten wordt valeriaan voorgeschreven bij:

• Spijsverteringsstoornissen:
• Maagdarmkrampen, nerveuze maag, kolieken,
• Spastische colon of prikkelbaredarmsyndroom,
• Winderigheid, constipatie en diarree.
• Spierkrampen en -spanningen:
• Nekpijn,
• Rusteloze benen, gespannen spieren, motorische onrust,
• Menstruatiepijn.

Overige medicinale werkingen

De rustgevende en slaapverbeterende eigenschappen zijn het meest belangrijk voor valeriaan. Daarnaast zijn er een aantal secundaire werkingen waarvan het goed is ze te kennen als je valeriaan gebruikt. Je kunt valeriaan uiteraard ook speciaal voor deze indicaties gebruiken:

• Omdat het de kransslagaders verwijdt wordt het gebruikt tegen nerveuze hartklachten,
• Aangezien het een anafrodisiac is wordt het gebruikt door mensen met overmatig libido,
• Daar het een slijmoplossemnd middel is kun je meer vrijelijk ademhalen,
• Vanwege de diuretische werking worden oedemen verminderd.

Raadpleeg een fytotherapeut

Wie valeriaan als geneeskrachtig middel wilt gebruiken wordt aangeraden een consult te nemen bij een fytotherapeut. Valeriaanextracten en medicijnen in de vorm van moedertincturen, poeders, nebulisaat, vloeibaar extract, zalf, creme en capsules dienen alleen op voorschrift van bevoegden gebruikt te worden. Een fytotherapeut kan je daarover meer vertellen net als over de eventuele bijwerkingen en interacties met andere medicijnen of kruiden. Daarnaast bestaan er heilzame combinaties met kruiden. Alle in dit artikel genoemde medicinale werkingen van dit geneeskruid zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en komen uit het Groot Handboek Geneeskrachtige Planten van Geert Verhelst, een standaardwerk op het gebied van genezende planten. Het boek wordt gebruikt in de fytotherapie.

Lees verder

• De geneeskracht van Oost-Indische kers
• De geneeskracht van Kudzu
• De geneeskracht van marjolein
• De geneeskracht van pluimes
• De geneeskracht van waterkers